دوشنبه ۹ دی ۱۳۹۸ - ۲۲:۴۷
کد مطلب : 112240
روزنامه سیاست روز بر اساس گزارش رسمی سال 1397 مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پرسشگری (14) می‌کند:

از شعار تا شعورکمیسیون های تخصصی مجلس

اشاره: تاکنون موضوع آسیب شناسی قانونگذاری در ایران از سوی پژوهشگران و نویسندگان بسیاری مورد توجه قرار گرفته است و هر یک به تناسب تخصص و تجربه خود به این موضوع مهم پرداخته اند. نکته قابل توجه در این دست پژوهش های آسیب شناسانه، قابلیت استناد یا اصولا مستندسازی دیدگاه ها و نظرات به شواهد عینی و واقعیت های متقن است. انتشار گزارش «آسيب شناسي نظام قانونگذاري جمهوري اسلامي ايران» (ويرايش اول) از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این سوال را به ذهن متبادر می کند که پس از 113 سال سابقه قانونگذاری وجود خیل عظیم آسیب های ریز و درشت در حوزه قانونگذاری، نشانه چیست؟ قانونگذاری کشور با این همه آسیب و مشکلاتی که دارد، چگونه می تواند به حل معضلات سایر بخش های جامعه بویژه حل مشکلات متعدد و روزافزون زندگی مردم بپردازد؟ چرا که قبل از هر کاری خود نیازمند تغییر و تحول است! نظر به اینکه بیان آسیب ها دردی را از جامعه درمان نمی کند روزنامه سیاست روز بر طبق رسالت رسانه ای خود گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی را مبنای پرسشگری از تقسیم کار ملی در حوزه قانونگرایی کشور قرار داده است تا به ریشه یابی علل و آثار آسیب ها بپردازد. امید است که پاسخگویی بهنگام دستگاه ها و نهادهای مربوطه بتواند به گسترش گفتمان تحول در قانونگذاری برای انتخابات پیش رو کمک بسزایی نماید.
از شعار تا شعورکمیسیون های تخصصی مجلس

مقدمه
«آسيب شناسي نظام قانونگذاري جمهوري اسلامي ايران» (ويرايش اول) موضوع گزارش رسمی شماره ۱۶۰۸۰ است که در سال ۰۷/۰۷/۱۳۹۷ توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.
این پژوهش به سفارش معاونت پژوهش های سیاسی-حقوقی و توسط دفتر مطالعات حقوقی (گروه حقوق عمومی) انجام شده است. گروه تهيه و تدوين كنندگان گزارش شامل علي عبدالاحد، ابوالفضل درويش وند، سيد مجتبي حسيني پور اردكاني، حامد ناظمي، سيدمحمدهادي راجي و علي بهادري جهرمي است. گروه همكاران تهیه و تدوین گزارش شامل علي فتاحي زفرقندي، محمد جواهري طهراني، حسن وكيليان، حسين عبداللهي، حسن امجديان، يحيي مزروعي و حمزه اشكبوس است. ناظران علمي گزارش نیز آقایان جليل محبي و احمد حكيم جوادي است. برای پرهیز از هر گونه پیش داوری در مورد آسیب شناسی قانونگذاری کشور، عینا از متن گزارش رسمی یاد شده در آسیب های مختلف استفاده شده است که هر گونه شائبه نگاه شخصی، تفسیرهای سلیقه ای و سوء برداشت سیاسی و جناحی را از بین ببرد. نقل عین مطالب گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در توضیح آسیب های حوزه قانونگذاری، ارائه مطالب غیرقابل انکاری است که توسط جمعی از پژوهشگران (شامل تهيه و تدوين كنندگان، همكاران و ناظران علمي) مورد اعتماد مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تهیه و منتشر شده است. مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، مرکزی است که قانونا در ساختار تشکیلاتی مجلس شورای اسلامی قرار دارد و گزارش های منتشره از سوی آن سندی متقن با قابلیت استنادی بالا محسوب می شود. اعلام رسمی آسیب های حوزه تقنین از سوی مرکز پذیرش های مجلس شورای اسلامی، دلیل پذیرش آنهاست و کار را بر محققان این حوزه در امر اثبات آسیب ها آسان کرده است و نیازی به نقل مطالب اثباتی از منابع علمی معتبر شامل کتاب ها و مقالات در نشریات دارای رتبه علمی و پژوهشی یا انجام پژوهش های میدانی و عملیات آماری برای اثبات یا رد فرضیه های پژوهش نیست. 

۴۷ آسيب هاي موجود در مرحله بررسي در كميسيون
در ادامه بررسي آسيب هاي مربوط به فرايند تصويب قانون، نوبت به بررسي آسيب هاي موجود در مرحله رسيدگي به طرح ها و لوايح در كميسيون هاي مجلس مي رسد. كميسيون هاي مجلس، كانون و محور بررسي هاي تخصصي طرح ها و لوايح هستند و نقش اساسي و تعيين كننده اي در تصويب قوانين دارند، به نحوي كه در صورت رسيدگي دقيق و كارشناسانه كميسيون ها، و ارتباط مستمر و منضبط آنها با كارشناسان، متخصصان و دستگاه ها و نهادهاي ذيربط، قوانين قابل قبولي به عنوان خروجي و ماحصل بررسي هاي مجلس ارائه خواهد شد و در مقابل، در صورتي كه كميسيون ها به درستي به وظايف خود عمل نكنند، قوانيني به تصويب خواهد رسيد، كه به جهت وجود ايرادهاي متعدد، از يكسو با اصلاحات و تغييرات مكرر و متعددي مواجه خواهند شد و از سوي ديگر داراي آثار نامطلوب اجرايي براي جامعه مخاطبان قانون خواهد بود. تعيين اعضاي كميسيون ها در مواد ۴۰ و ۴۱ قانون آيين نامه داخلي مجلس پيش بيني شده است. به موجب اين مواد، به منظور آشنايى نمايندگان با سوابق تحصيلى و كارى يكديگر، معاونت قوانين موظف است اسامى نمايندگان را به همراه تحصيلات (مستند) و تجربه و سابقه عضويت در كميسيون ها در اختيار نمايندگان قرار مي دهد. اعضاي كميسيون ها توسط شعب و در دو مرحله تعيين مي شوند. سازوكاري هم تعيين شده تا مجلس بتواند در زماني كه تعداد نمايندگان معرفي شده از ظرفيت هر يك از كميسيون ها بيشتر شود، تدابير لازم را اتخاذ كند. ايراد اين رويه، ضعف در فرايند تقسيم تخصصي نمايندگان است؛ اين در حالي است كه كميسيون هاي تخصصي نيازمند تمركز تخصصي هستند و متخصصان هر حوزه بايد با همفكري، بهترين و مناسب ترين گزينه ها را براي عضويت در كميسيون ها انتخاب كنند. البته در كنار دغدغه تخصص گرايي بايد به عنصر جامعيت نيز در انتخاب اعضاي كميسيون ها توجه كرد، تا نگاه تك بعدي در آن حاكم نشود. 

۴۸تشكيل جلسات كميسيون ها خارج از مجلس
به موجب ماده ۱ قانون آيين نامه داخلي مجلس محل دائمي مجلس شوراى اسلامى ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در اين محل، رسميت دارد. تعيين هر محل ديگر با پيشنهاد هيئت رئيسه و رأي موافق دو سوم نمايندگان حاضر در جلسه رسمي مجلس است بالتبع تشكيل جلسات كميسيون ها نيز در مجلس است و مستفاد از ذيل ماده ۷۰ آيين نامه اين است كه هر كميسيون در مجلس بايد داراي محلي جهت برگزاري جلسات و نگهداري اسناد و اوراق مربوط باشد كه رويه فعلي هم بر اين روال است. با اين وجود بررسي روند مذاكرات درخصوص طرح ها و لوايح نشان مي دهد، بعضا جلسات كميسيون ها خارج از محل مجلس و به دعوت از نهاد يا دستگاه موضوع طرح يا لايحه برگزار مي شود. دليل اين امر نيز خروج نمايندگان از فضاي اداري مجلس، و قرار ملاقات ها و جلسات متعددي است كه مانع تمركز نمايندگان روي موضوع مورد بررسي است، تا بتوانند به نحو دقيق تر و در مدت زمان كمتري، بحث را به نتيجه برسانند. اگرچه ظاهر اين دليل، موجه به نظر مي رسد، اما معايبي نيز بر آن مترتب است كه مي تواند در تعارض با توجيه اين امر مبني بر رسيدگي دقيق و كارشناسانه موضوع باشد. 

۴۹ نبود نظارت بر نمايندگان دستگاه هاي اجرايي
مطابق با آيين نامه داخلي مجلس، هنگام بررسي طرح ها و لوايح، از دستگاه اجرايي ذيربط دعوت مي شود، تا نماينده اي را جهت بيان نظرات دستگاه و تبيين ابعاد تخصصي و فني موضوع، معرفي نمايد. حضور كارشناسان نهادها و دستگاه هاي مرتبط با موضوع طرح و لايحه فرصتي مغتنم جهت فهم و تبيين دقيق تر ابعاد موضوع است، لكن اين فرصت، بعضا با چالش هايي همراه مي شود كه در ادامه به برخي از اين موارد اشاره مي شود. ازجمله اين چالش ها، در مواردي عدم اطلاع و آگاهي كافي نماينده دستگاه با موضوع مورد بررسي است، و در نتيجه هدف از وضع چنين قاعده اي در عمل محقق نخواهد شد. گاهي نيز نماينده دستگاه، از اختيار تام جهت بيان نظرات برخوردار نيست، و به همين جهت از بيان نظرات خودداري مي كند زيرا ممكن است در صورت بيان مخالف با نظرات دستگاه متبوع، مورد مؤاخذه قرار

گيرد؛ همين موضوع سبب مي شود در برخي موارد نمايندگان از نظر رسمي دستگاه مربوطه به درستي مطلع نشوند. در اين خصوص لازم است، نهاد يا دستگاه مربوطه، نظر خود را به صورت رسمي و مكتوب به كميسيون اعلام كند، تا نمايندگان نسبت به آن اطلاع اوليه داشته باشند و در نهايت نماينده دستگاه جهت تبيين نظرات و ارائه توضيحات لازم در جلسه حضور يابد. درحال حاضر، غالبا نمايندگان دستگاه هاي اجرايي نظراتشان را به صورت شفاهي و در ميان مذاكرات كميسيون ارائه مي كنند كه لزوما نمي تواند نظر رسمي آن دستگاه باشد زيرا در برخي موارد، نظر ارائه شده از سوي نماينده دستگاه با نظر رسمي دستگاه موضوع بحث در تناقض بوده است. از ديگر ايرادهايي كه به اين امر وارد است، رأي گيري در حضور نماينده دستگاه است. در بسياري از موارد شخص وزير يا رئيس سازمان موضوع بحث، در جلسات كميسيون شركت مي كنند كه سبب مي شود نمايندگان عضو كميسيون نتوانند آزادانه رأي خود را اعلام كنند و برخي ملاحظات بر رأي نمايندگان اثر بگذارد. اگر چه در كميسيون ها سامانه رأي گيري الكترونيكي تعبيه شده است، با اين وجود، ايراد مذكور به دو جهت به قوت خود باقي است. اولا ممكن است برآيند رأي مخالف نمايندگان، به منزله تقابل آنها با مسئول مربوطه تلقي شود و ثانيا در برخي موارد رأي گيري كماكان به صورت دستي انجام مي شود كه شايسته است، پس از استماع نظرات نماينده دستگاه ذيربط، خصوصا در زماني كه بالاترين مقام دستگاه حضور دارد، رأي گيري در غياب ايشان انجام شود و لازم است اين امر در آيين نامه تصريح شود. يكي ديگر از آسيب هاي حضور نمايندگان دستگاه هاي اجرايي، در برخي موارد، عدم مشاركت مؤثر آنها در جريان مذاكرات و عدم توانشان در تبيين نظر دستگاه متبوعشان است.
در مجموع ضابطه اي براي نمايندگان دستگاه هاي اجرايي تعيين نشده است، كه چه كساني به عنوان نماينده دستگاه شناخته مي شوند و صلاحيت حضور در جلسات را دارند، سقف تعداد افراد معرفي شده چند نفر است، بسته به شرايط و اهميت موضوع چه مدت زماني امكان حضور و بيان نظرات در كميسيون را دارند، و آيا مي توان در حضور ايشان رأي گيري كرد يا خير؛ كه لازم است اين موارد به نحو دقيق و كاملي تبيين شود. 

پرسشگری از مجمع تشخیص مصلحت نظام
- تعامل مجمع تشخیص مصلحت نظام با دستگاه های اجرایی چگونه است؟
- بررسی های تخصصی مشترک با دستگاه های اجرایی در مجمع تشخیص مصلحت نظام چگونه صورت می گیرد؟
- اطلاعات تخصصی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تشخیص مصالح کشور از کجا تامین می شود؟
- ارتباط تعاملی مجمع تشخیص مصلحت نظام با کارشناسان، نخبگان و اندیشمندان چگونه انجام می شود؟
- فرايند تقسيم کار در کمیسیون های تخصصی مجمع تشخیص مصلحت نظام چیست؟ 

پرسشگری از دولت
- چرا نمایندگان دولت در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی از موضوع مورد بررسي اطلاع و آگاهي كافي ندارند؟
- چرا نمایندگان دولت در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی از اختيار تام جهت بيان نظرات برخوردار نيست؟
- چرا نمایندگان دولت در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی از بیان نظرات متفاوت از دستگاه متبوع خود خودداری می کنند؟
- چرا دستگاه های اجرایی نظرات خود را بصورت مکتوب به کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی اعلام نمی کنند
- دلایل ناآگاهی نمایندگان نسبت نظرات دقیق دستگاه های اجرایی در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟ 

پرسشگری از مجلس شورای اسلامی
- آیین بررسی طرح ها و لوایح در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چگونه است؟
- رسيدگي دقيق و كارشناسانه، ارتباط مستمر و منضبط آنها با كارشناسان، متخصصان و دستگاه ها و نهادهاي ذيربط از طریق کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چگونه انجام می شود؟
- علل ضعف در فرايند تقسيم تخصصي نمايندگان در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟
- آیا گزارش عملکرد نمایندگان دستگاه های اجرایی توسط کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی به دولت ارائه می شود؟
- نمایندگان دولت در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی بیان کننده نظرات شخصی یا نظرات دستگاه های اجرایی اند؟ 

پرسشگری از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
- نقش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در کمک به بررسی طرح ها و لوایح در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نقش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در رسيدگي دقيق و كارشناسانه، ارتباط مستمر و منضبط آنها با كارشناسان، متخصصان و دستگاه ها و نهادهاي ذيربط از طریق کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نقش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در جبران ضعف در فرايند تقسيم تخصصي نمايندگان در کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نقش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در ارتقای سطح آگاهی های تخصصی کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نقش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در ارتقای ارتباطات تخصصی نخبگان و اندیشمندان با کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی چیست؟ 

پرسشگری از شورای نگهبان
- تعامل شورای نگهبان با دستگاه های اجرایی چگونه است؟
- بررسی های تخصصی مشترک با دستگاه های اجرایی در شورای نگهبان چگونه صورت می گیرد؟
- اطلاعات تخصصی اعضای شورای نگهبان از کجا تامین می شود؟
- ارتباط تعاملی شورای نگهبان با کارشناسان، نخبگان و اندیشمندان چگونه انجام می شود؟
- فرايند تقسيم کار در کمیسیون های تخصصی شورای نگهبان چیست؟ 

پرسشگری از قوه قضاییه
- تعامل سازمان بازرسی کل کشور با دستگاه های اجرایی چگونه است؟
- بررسی های تخصصی مشترک با دستگاه های اجرایی در سازمان بازرسی کل کشور چگونه صورت می گیرد؟
- اطلاعات تخصصی سازمان بازرسی کل کشور از کجا تامین می شود؟
- ارتباط تعاملی سازمان بازرسی کل کشور با کارشناسان، نخبگان و اندیشمندان چگونه انجام می شود؟
- فرايند تقسيم کار در سازمان بازرسی کل کشور چیست؟ 

پرسشگری از رسانه های گروهی
- تعامل رسانه های گروهی با تقسیم کار ملی قانونگذاری چگونه است؟
- بررسی های تخصصی مشترک با تقسیم کار ملی قانونگذاری و رسانه ها چگونه صورت می گیرد؟
- ارتباط تعاملی تقسیم کار ملی قانونگذاری با کارشناسان، نخبگان و اندیشمندان رسانه چگونه انجام می شود؟
- فرايند تقسيم کار با رسانه ها در تقسیم کار ملی قانونگذاری چیست؟
- اطلاعات تخصصی بین تقسیم کار ملی قانونگذاری و رسانه ها چگونه تبادل می شود؟ 

نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه

https://siasatrooz.ir/vdchkinzv23nzid.tft2.html
نام شما
آدرس ايميل شما
کد امنيتی