وقتی در باب جوامع و افراد صحبت می‌شود از مولفه‌های این پردازش‌ها، مقوله اخلاق فردی و اجتماعی است. درد جهان امروز با گستردگی ساختارهای حاکم بر جوامع، مقوله اخلاق نیز ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته و حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. برای آنکه جامعه‌ای بتواند به سر منزل مقصود برسد نیازمند توجه به مقوله ادب و اخلاق است. این ادب و اخلاق در ابعاد رفتاری و گفتاری قابل توجه است به عنوان نمونه در حوزه سیاسی در کنار آنکه احزاب و جریان‌های سیاسی در رقابت‌های سیاسی نیازمند رعایت خطوط اخلاق و ادب می‌باشند و نباید نابود کردن سرمایه اجتماعی و منافع ملی را ابزاری برای کسب قدرت قرار دهند، مسئولان نیازمند رعایت اخلاق و ادب سیاسی هستند. مهمترین مساله آن است که حوزه نقد و گلایه‌ها میان مسئولان و دستگاه‌های مختلف اجرایی، مقننه و قضائیه باید به پشت درهای بسته و جلسات خصوصی رفته و به تعبیری برجام داخلی برای رفع شبهات و اختلافات صورت گیرد.
کشاندن گلایه‌ها و اختلافات به فضای رسانه‌ای و سطح جامعه، بی اخلاقی و بی ادبی صرف می‌باشدکه جز برهم زدن اعصاب جامعه و سوء استفاده دشمنان نتیجه‌ای به همراه ندارد. نکته مهم در حوزه اخلاق سیاسی، مسئولیت پذیری مسئولان است. آنها باید پاسخگوی اشتباهات و سیاستهای خود به جامعه باشند و در قبال اشتباهاتشان عذرخواهی و حتی کناره گیری از سمتشان را داشته باشند. اخلاق سیاسی آن است که مسئولان خود را از جامعه و برتر ندانسته و در کنار پذیرش انتقادهای مردمی، خود را بالاتر از قانون ندانسته و همچون سایر اقشار جامعه در قبال بی نظمی و بعضا قانون شکنی‌ها و تخلاتشان پاسخگو باشند.
بعد دیگر اخلاق و ادب را در حوزه اقتصادی می‌توان جستجو کرد. هر چند که اقتصاد مقوله مادی و سرمایه دارانه است اما اخلاق و ادب اقتصادی اصلی مهم در کسب و کار و حتی حل مشکلات اقتصادی کشور است. ادب و اخلاق اقتصادی به منزله صرفا برخورد خوش با مشتری داشتن نیست، بلکه داشتن تعهد کاری و وجدان انسانی در هر شغل و سمتی، توجه داشتن به شرایط اقتصادی کشور و اعتماد و همدلی برای رفع کاستی‌ها و چالشهای اقتصادی به جای گرفتار آمدن در رقابت‌های سرمایه داران و فردگرایانه اقتصادی که نتیجه آن احتکار و تورم و گران فروشی است، اتحاد سراسری برای تحقق جهش تولید که زمینه ساز حل مشکلات اقتصادی کشور است، گوشه ای از این اخلاق و ادب اقتصادی است. بخشی از این اخلاق اقتصادی نیز شامل عملکرد مسئولان می‌شود که با آسان‌کردن شرایط اشتغال، خودداری از رانت و رانت‌گرایان، انجام وظیفه نظارت بر بازار و اقتصاد کشور، اصلاح رفتار بانک‌ها تا به جای بنگاه داری و ورشکست کردن کارخانه‌ها و تولید، در جهت واقعی رفع موانع تولید و اشتغال گام بردارند، از ابعاد این اخلاق است.
نکته مهم آنکه از ابعاد این اخلاق اقتصادی اعتماد به داشته‌های درونی کشور و چشم بستن بر وعده‌های خارجی نظیر برجام است که ضمن مقابله با شرطی شدن بازار، زمینه ساز اعتماد به نفس و رونق تولید در کشور خواهد شد. نمود این اخلاق اقتصادی را در دوران کرونا می‌توان مشاهده کرد که بخش صنعت کشور پا به پای کادر درمان و بهداشت برای تولید ماسک و لوازم ضدعفونی کننده بدون چشم داشت به برجام گام برداشتند و نام ایران و ایرانی را سربلند کردند. کمک‌های مومنانه بعد دیگر این اخلاق اقتصادی است که نقش مهم در رفع چالشهای اقتصادی دوران کرونا داشته است.
نکته دیگر در حوزه اخلاق اقتصادی نحوه عملکرد رسانه‌ها از جمله رسانه ملی در ارائه تبلیغات است هر چند که تبلیغات اساس دنیای اقتصادی را تشکیل می‌دهد، اما انجام تبلیغات خارج از عرف جامعه که ترویج رفاه زدگی و زندگی سرمایه دارانه است، آن هم در شرایطی که اقتصاد کشور در وضعیت نابسامان قرار دارد، خلاف اخلاق و ادب اقتصادی است که پیامدهای منفی اجتماعی و فرهنگی آنها بسیار بیشتر از دستاوردهای اقتصادی آن برای کشور خواهد بود.
در حوزه اخلاق، مساله اخلاق و ادب اجتماعی و رسانه‌ای امری مهم است دنیای امرز دنیای رسانه به ویژه فضای مجازی است. آگاهی و آشنا بودن با سواد رسانه‌ای امری ضروری در دنیای امروز است تا بواسطه آن در کنار کسب توانایی درک و شناخت اخبار درست از نادرست، از گرفتار آمدن جامعه در فضای مسموم فضای مجازی و رسانه جلوگیری گردد. بی‌اخلاقی و بی‌ادبی و فضای تخریب و تهمت و ناسزا و دست زدن به هر اقدامی برای جذب مخاطب آفتی است که اخلاق و ادب رسانه‌ای را بیش از پیش الزام آور می‌سازد. در این میان از یک سو نقش سلبریتی‌ها که بواسطه اعتماد مردم و نظام و فضایی که برای آنها ایجاد شده به این نقطه رسیده اند، نقش قابل توجهی در این اخلاق دارند.حفظ اخلاقات و نیز توجه به مسائلی نظیر فضای تبلیغاتی که برای کسب درآمد در آن وارد شده اند و بعضا با تبلیغاتی مانند خرید خانه در خارج از ایران به امری خلاف منافع ملی و اقتصاد کشور مبدل شده، از نمودهای این رفتار است.
از سوی دیگر رسانه‌های مکتوب نیز به جای گرفتار آمدن در فضای سیاسی مخرب که جز بر هم زدن آرامش جامعه و انحراف از مسیر رسالت رسانه‌ای نتیجه ای ندارد، مطلوب است که با نگاهی حرفه‌ای و برگرفته از اخلاق و ادب رسانه‌ای در کنار نقد و بیان کاستی‌ها به بیان دستاوردهای ملت ایران بپردازند. نگاه یک جانبه مبنی بر بیان نقاط ضعف و یا صرفا نقاط قوت نمی‌تواند برگرفته از اخلاق و رسالت رسانه‌ای باشد. در عین حال در حوزه سیاست خارجی نگاه واقع بیانه داشتن به منافع ملی آن هم در شرایطی که آمریکا و شرکای آن برای نابودی ملت ایران از هیچ اقدامی فروگذار نیستند امری ضروری است. بیان مسائلی مانند نه غزه نه لبنان در حالی که ارکان مقاومت و منافع ملی ایران را متحدان منطقه‌ای آن تشکیل می‌دهند، آن هم در شرایطی که غرب کوچک ترین تعهدپذیری ندارد، نمی‌تواند برگرفته از اخلاق و ادب رسانه‌ای باشد. به هر تقدیر آنچه مولفه حل مشکلات در ابعاد مختلف است توجه به ادب و اخلاق اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است که رسانه با حفظ ارزشهای رسانه‌ای می‌تواند مهمترین نقش را در تحقق آن داشته باشد و این همان ادبیات راهگشایی است که ضامن حفظ منافع ملی و کمک به رفع مشکلات کشور است.
نویسنده: قاسم غفوری
