رجب طیب اردوغان، دولت باغچه لی و همراهان آنها در همه پرسی ترکیه پیروز شدند و با رای ناپلئونی ۵۱ درصد از آرای مردم ترکیه، توانستند زمینه را برای تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی و تغییر ۱۸ بند قانون اساسی، هموار کنند.
اما سوال اینجاست، با این پیروزی شکننده، حزب عدالت و توسعه میتواند به همه اهداف خود دست پیدا کند یا خیر؟ میتوان به شکل کوتاه و اجمالی، چنین پاسخی داد: همه پرسی تمام شده و با رای قاطع یا ضعیف، در هر حال، حزب عدالت و توسعه پیروز این میدان است و اعتراضات حزب جمهوریخواه خلق و دیگران، نمیتواند بر اصل نتیجه، تاثیر بگذارد.
اردوغان، از حالا به بعد، اختیارات گستردهتر و قدرت بیشتری در اختیار دارد و «پارلمان»، همچون گذشته، نمیتواند به عنوان قلعهای برای مخالفین به کار بیاید و از این به بعد، نمایندگان احزاب مخالف، نمیتوانند بر سر راه آکپارتی مانع چندانی ایجاد کنند.
معنی دقیقتر این حرف، این است که حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم، در حوزههای سیاسی، اجرایی و اقتصادی، توان بیشتری برای اداره کشور خواهد داشت، اما چنین چیزی به معنی حل تمام مشکلات حزب نیست.
اتفاقاً، روز پیروزی، روزی بود که بسیاری از مشکلات جدی داخل حزب عدالت و توسعه، به شکل آشکار و نمایان بروز و ظهور پیدا کرد و حالا نوبت آن است که اردوغان، به عنوان رئیس جمهوری که قانوناً، مجوز بازگشت مجدد به حزب خود را دریافت کرده است، دلایل این موضوع را بررسی کند که چرا با وجود حمایت دو حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچه لی و حزب وحدت بزرگ به رهبری مصطفی دستیجی، آکپارتی، باز هم نتوانست از مرز ۵۱ درصد فراتر برود.
اردوغان باید این موضوع را بررسی کند که در ۶ استان بزرگ استانبول، آنکارا ازمیر، بورسا، آدانا و آنتالیا، که مجموعاً ۲۰ میلیون رای از این استانها به صندوق انداخته شده، چرا به طور متوسط نیمی از این آراء متعلق به مخالفین بوده است.
چنین ترکیهای، در روابط خود با آمریکا، انگلیس و روسیه و همچنین کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، از کارتهای خوبی برخوردار است و در پرونده سوریه و عراق نیز، از خواستههای خود کوتاه نخواهد آمد.
نتیجه همهپرسی ترکیه مورد احترام ماست
سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در ادامه، در پاسخ به این سؤال که موضع ایران در قبال نظرسنجی صورت گرفته در ترکیه و نتیجه آن چیست، گفت: بحث رفراندوم در ترکیه، بحثی است که مربوط به دولت و مردم آن کشور میشود و هر آنچه که مردم آن کشور به آن رأی بدهند، مورد احترام ما خواهد بود.
قاسمی با بیان اینکه تأثیر رفراندوم صورت گرفته در ترکیه را در منطقه در این مقطع زمانی نمیتوانیم تحلیلی داشته باشیم و باید کمی صبر کنیم، تصریح کرد: امیدواریم که این مسئله به صلح، ثبات و امنیت در منطقه و همچنین ایجاد اجماع در ترکیه کمک کند و کشور ترکیه را به سمت و سوی تبدیل شدن به یک کشور با ثبات سوق دهد.
وی در پاسخ به این سؤال که همکاریهای صورت گرفته در حوزه نظامی میان سه کشور ایران، روسیه و سوریه در یک اتاق مشترک نظامی را تائید میکنید یا خیر، تصریح کرد: همکاریهای میان این سه کشور موضوع جدیدی نیست و از مدتها پیش همکاریهایی جدی و گسترده را در قالب تماسها و رایزنیهای مستمر و منظم در مقاطع مورد نیاز داشته و خواهیم داشت که همکاریها در حوزه نظامی را هم شامل میشود.
اردوغان فعلا تا دو سال دیگر که دوره قانونی ریاست جمهوریاش به پایان برسد در قدرت خواهد بود؛ بعد از آن برای اولین بار بعد از رفراندوم، انتخابات ریاست جمهوری و مجلس همزمان برگزار خواهد شد و رییس جمهور بعدی خواهد توانست ریاستش بر حزبش را هم حفظ کند و برای دو دوره پنج ساله اداره کشور را در دست بگیرد. این ممکن است به معنی باقی ماندن اردوغان در قدرت تا سال ۲۰۲۹ باشد.
با این وجود به نظر میرسد نتایج رفراندوم برای اقتصاد ترکیه آنقدرها هم بد نباشد؛ در حالی که روز یکشنبه که روز تعطیل بازارهای مالی این کشور بود، تابلو صرافیها از کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا خبر میداد، صبح دیروز با باز شدن بازارهای مالی، نرخ برابری لیر با دلار رشد اندکی داشته است. در آوریل کمترین نرخ ثبت شده برای لیر ترکیه ۳.۵۹۲ بوده است که یک روز بعد از رفراندوم به ۳.۶۲۸ رسیده است.
نگرانی اروپا از شکلگیری دیکتاتوری در ترکیه و مرزهای قاره سبز
حشمتالله فلاحت پیشه در گفت و گو با خانه ملت گفت: دولتهای پیشرو جهان در موج چهارم دموکراسی در حال کاهش تمرکز سیاسی در ساختار قدرت هستند اما اتفاقی که در ترکیه درحال وقوع است تمرکز قدرت در دست رئیس جمهوری است.
نماینده مردم اسلام آبادغرب و دالاهو در مجلس شورای اسلامی گفت: مجموعه تحولات داخلی ترکیه در بحث برخورد با کودتای نافرجام گولن و منتقدین در کنار تحولات خارجی این کشور با مداخله در سوریه اتفاقاتی است که آنکارا را به عنوان تهدید برای امنیت اتحادیه اروپایی تبدیل کرد.
وی تصریح کرد: تبدیل نظام پارلمانی ترکیه به نظام ریاست جمهوری مورد نظر اردوغان اتفاقی ناخوشایند برای دموکراسی این کشور محسوب می شود.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: تثبیت اقتدار رئیس جمهوری ترکیه در فضای امروز آنکارا نیازمند طرح تهدیدات جدید و گره زدن مشکلات پیشین این کشور است.
وی در ادامه با پیش کشیدن مواضع رسانههای اروپایی در مورد همهپرسی ترکیه گفت: کشورهای اروپایی معتقدند که اقتدارگرایی موجب شکلگیری تنش و درگیری میشود.
فلاحت پیشه گفت: اتحادیه اروپایی نگران هستند که اردوغان با روند فعلی که نتوانسته الحاق به این اتحادیه را عملیاتی کند روند اقتدارگرایانه فعلی را به شکلی تشدید شده در خاورمیانه و مرزهای ملتهب قاره سبز در شرایط وخیم امنیتی تروریسم تکفیری در پیش گیرد.
وی خاطرنشان کرد: اتحادیه اروپایی از گروکشی اردوغان در مسئله پناهجویان خشمگین است و بروکسل نمی خواهد با تثبیت اقتدارگرایی رئیس جمهوری ترکیه در مسائل دیگر با آنکارا وارد تنش شود.
دیکتاتوری با اقتدارگرایی در آنکارا
ولی داداشی در گفت و گو با خانه ملت گفت: رجب طیب اردوغان اگرچه تا پیش از بیداری اسلامی رویکردی دموکراتیک در مسائل داخلی و خارجی ترکیه داشت اما امروز تلاش میکند با رویکردی دیکتاتوری، همه قدرت را در آنکارا به چنگ بگیرد.
نماینده مردم آستارا در مجلس شورای اسلامی گفت: توهم عثمانی گرایی که توسط رژیم سعودی و رژیم صهیونیستی آفتی است که تمام ابعاد زندگی رئیس جمهوری ترکیه را تحتالشعاع قرار داده است .
وی در ادامه افزود: ترکیه در مسیر تشدید تنشها و درگیریهای خاورمیانه گام برمیدارد و ما شاهد این هستیم که اردوغان مواضع خصمانهای را علیه دمشق اتخاذ کرده است.
داداشی گفت: متاسفانه دولت ترکیه تحت تاثیر القاعات سعودی و صهیونیستی ایران را به عنوان دشمن امنیت و ثبات آنکارا نگاه می کند اما فراموش کرده است که تهران در شب کودتا از دموکراسی در این کشور دفاع کرد.
وی با بیان این که اردوغان در زمین رژیم صهیونیستی ایفای نقش میکند، گفت: ایران هرگز در امورداخلی ترکیه دخالت نکرده و برای دیدگاههای مردم این کشور ارزش ویژهای قائل شده است اما وضعیت امروز این کشور از وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد.
این نماینده مجلس دهم گفت: مردم سالاری و توزیع قدرت در همه کشورها مانع فساد و دیکتاتوری شده است اما تمرکز قدرت در دست رئیس جمهوری موجب تشدید وخامت اوضاع ترکیه خواهد شد.
دردسرهای رفتار اردوغان
سیدحسین نقوی حسینی گفت: روند سیاسی ترکیه طی دو دهه اخیر نشان دهنده روند خوب مردم سالاری و چرخش قدرت در این کشور بوده است اما روند سیاسی آنکارا پس از شکلگیری جنگ سوریه به هیچ عنوان مطلوب نبوده است.
نماینده مردم ورامین در مجلس شورای اسلامی گفت: نگاه حذف نظام پارلمانی ترکیه و اجرای سیستم ریاست جمهوری باتوجه به نحوه توزیع قدرت موجب اخلال در روند دموکراتیک آنکارا خواهد شد.
وی در ادامه افزود: در نظام ریاستی مورد نظر حزب عدالت و توسعه نقش مردم کاهش پیدا خواهد کرد.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: کنارگذاشتن سیستم حکومتی ترکیه که آزمون خود را در گذشته پس داده است موجب تشدید اقتدارگرایی و عثمانی گرایی در آنکارا خواهد شد.
وی تصریح کرد: روحیات افراد حاکم بر عرصه سیاسی ترکیه اقتداراگرایانه است که تصویرناخوشایندی از دیکتاتوری را به اذهان متبادر میکند تا جایی که اروپاییها هم لب به انتقاد گشودهاند.
نقوی حسینی گفت: با تثبیت عثمانی گرایی و رویکرد دیکتاتورگونه اردوغان موجب وخامت اوضاع داخلی ترکیه و جنگ سوریه خواهد شد.
وی تاکید کرد: با مقتضیات سیستم حکومتی ترکیه ، نظام پارلمانی ترکیه مانع اتخاذ تصمیمات شتابزده و یکجانبه می شود اما اردوغان برای اجرای سیستم عثمانیگرایانه نیازمند سیستم ریاست جمهوری است.
این نماینده مجلس دهم در انتها گفت: نگرانی عمده تهران این است که تنشهای دامنهدار ترکیه در نتیجه همه پرسی تغییر نظام حکومتی ترکیه تشدید شود و شکافهای اجتماعی در این کشور موجب درگیری داخلی شود.
تقویت دیکتاتوری عثمانی
نماینده مردم شهرستانهای کاشمر و خلیلآباد و بردسکن در مجلس شورای اسلامی گفت: عدم مشارکت قسمتی از مخالفان تغییر قانون اساسی ترکیه اتفاقی است که با توجه به آمار صندوقهای رای، به نفع اردوغان تمام شد.
وی در ادامه افزود: نتیجه همه پرسی منجر به تقویت دیکتاتوری نوعثمانی در ترکیه می شود زیرا مردم سالاری پارلمانی این کشور به حاشیه رانده خواهد شد.
بنیادی گفت: رئیس جمهوری ترکیه با در دست گرفتن زمام همه امور این کشور در آنکارا عملا اجازه نقشآفرینی از دیگر اجزای حکومت را سلب خواهد کرد و تبدیل به یک رهبر خودکامه میشود. وی تصریح کرد: نظارت پارلمانی و استقلال قوه قضائیه از قوه مجریه در همه حکومتهای دنیا به عنوان ضامن چرخش دموکراتیک قدرت و مانع فساد قلمداد میشود که عملا با قانون اساسی جدید ترکیه این محدودیتها برای اردوغان حذف خواهد شد. عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت: رئیس جمهوری ترکیه در آینده این کشور نقش محوری ایفا خواهد کرد زیرا همه قدرت در دست وی قرار می گیرد و اگر شخصیتی همانند اردوغان به دنبال سیطره بر همه مسائل باشد در این کشور دیکتاتوری مطلق شکل میگیرد.
وی در ادامه تاکید کرد: رویکرد دموکراتیک روسای جمهوری آتی ترکیه یا حتی تغییر رویه اردوغان ممکن است آنکارا را از زوال دموکراسی نجات دهد. بنیادی گفت: اردوغان با پیروزی در همه پرسی توانایی ایفای نقش پررنگ تری در عرصه بینالمللی پیدا نخواهد کرد زیرا این شیوه منسوخ شده است و قطعا با پاسخهای تندی مواجه خواهد کرد. وی خاطرنشان کرد: رئیس جمهوری ترکیه با توجه به تغییرات قانون اساسی تنها در داخل این کشور توانایی مانور بیشتری در برخورد با منتقدین پیدا خواهد کرد.
این نماینده مجلس دهم با بیان این که بارزترین مساله سیاست خارجی اردوغان این است که هرگز رویکرد ثابتی نداشته است ،گفت: رفتارهای سینوسی ترکیه قابلیت پیشبینی ندارد و همین موضوع نوع نگاه کشورهای دیگر را با نوعی بیاعتمادی همراه کرده است.
پیروزی متزلزل همه پرسی
نماینده مردم کرمانشاه در مجلس شورای اسلامی گفت: نگاه به آمار همه پرسی ترکیه نشان دهنده پیروزی متزلزل اردوغان است که ممکن است تبعات ناخوشایندی برای آنکارا در پی داشته باشد.
وی در ادامه افزود: به طور کلی مجموعه رفتارها و اقدامات دولت ترکیه موجب شکلگیری شکافی عمیق در جامعه ترکیه شده است که نمود آن در صندوقهای رای مشاهده شد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان این که جامعه امروز ترکیه به قطعه تبدیل شده است، گفت: قطعا مخالفان همه پرسی که تعداد آنها هم در جامعه ترکیه کم نیستند دست به اعتراض یا حتی شورش علیه اردوغان خواهند زد. وی تصریح کرد: تلاش برای تشکیک نسبت به نتیجه همه پرسی راهبردی است که قطعا از سوی برخی رسانهها دنبال خواهد شد تا ترکیه درگیر یک جنگ داخلی خانمان سوز همانند سوریه شود اما نکته اساسی اینجاست که شخص اردوغان راه نفوذ را در جامعه ترکیه گشوده است.