مستندسازان کشورمان حدود ۱۰ سالی است که با پیاده روی زوار حضرت سیدالشهدا همراه می‌شوند و با دست گرفتن دوربین وقایع و اتفاقات این گردهمایی عظیم را در روز اربعین در قاب مستند ثبت می‌کنند.
حدود یک دهه پس از سقوط دیکتاتور عراق، شیعیان جهان در اربعین حسینی از سراسر دنیا به شوق وصال حضرت اباعبدالله با پای پیاده به سوی حرم امن حسین(ع) می‌شتابند.
به اعتقاد بسیاری از عشاق حضرت که این پیاده‌روی را تجربه کرده‌اند، ملالی برای طی کردن این مسیر نیست و این راه سراسر رحمت و برکت است، رحمتی که حکمت‌هایی چون وحدت هر چه بیشتر امت اسلامی و درک بهتر حماسه حسینی را در درون خود جای داده است.
فارغ از مفهوم اربعین حسینی و پیاده‌روی برای زیارت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به تصویر کشیدن این ماجرا نیز خود از اهمیت بالایی برخوردار است و جایگاه خاصی در سینمای مستند داشته است.
در این گزارش سعی می‌کنیم آثاری که تا بحال به حادثه شکوهمند پیاده‌روی اربعین در قالب مستند به تصویر در آمده‌اند را بازگو کنیم.
شاید بتوان مستند «اربعین» ناصر تقوایی را از نخستین مستندهایی دانست که در اواخر دهه ۴۰ به موضوع عزاداری در بوشهر می‌پردازد.
در این فیلم گروهی از مردم فارغ از کار، پرچم‌ها و پارچه‌های سبز و سیاه را بر در و دیوار و خانه‌ها و صحن مسجد نصب می‌کنند. غروب همان روز هیئت عزاداران مسجد دهدشتی بوشهر در دایره‌های تو در تو با نوحه اندوهبار و هیجان‌آور سینه می‌زنند.
مستند «پیاده‌روی تا بهشت» ساخته سیداحمد جان‌میرزایی در خصوص زائرانی است که از شهرهای مختلف عراق و بعضی از شهرهای مرزی ایران پیاده به سمت کربلا حرکت می‌کنند. تقریباً ۱۶ میلیون نفر از نقاط مختلف به سمت کربلا می‌روند تا در روز اربعین حسینی در حرم امام حسین(ع) باشند. این پیاده‌روی برای رسیدن به کربلا در روز اربعین طبق روایات، فریضه‌ای ارزشمندی است. در حقیقت قرار است این مستند احوالات روحی و معنوی زائران پیاده را در این سفر روایت کند.
«وحید چاووش» از دیگر مستندسازانی است که به مبحث اربعین علاقه ویژه‌ای دارد و تاکنون مستندهای چون «یادداشت‌های یک پیاده» و «شما چه کسی هستید؟» را در این باره ساخته است. وی در مستند «شما چه کسی هستید؟» علاوه بر ارتباط تصویری، ارتباط معنایی نیز لحاظ کرده است. به عنوان مثال در این فیلم با پیرزنی مواجه می‌شویم که خود با کمک مردم روزگار می‌گذراند، اما به زائران پیاده کربلا التماس می‌کند که در خانه وی مهمان شوند و در مقابل با تاجری صحبت می‌شود که بسیار ثروتمند است و او نیز همانند آن پیرزن تمام دارایی‌اش را با کمال میل در اختیار زائران قرار می‌دهد. در پایان فیلم می‌بینیم که همین خادمان بعد از راهی کردن زائران، خود نیز عازم کربلا می‌شوند.
البته مهم‌ترین نکته در مستند «شما چه کسی هستید؟» تلاش برای یافتن پاسخ یک سؤال است، اینکه سیدالشهدا(ع) دارای چه جایگاهی است که افراد حاضر به انجام چنین فداکاری‌هایی تنها برای زائران آن هستند.
و «یادداشت‌های یک پیاده» چاووش پیاده‌روی میلیونی اربعین را به تصویر می‌کشد، البته وی امسال نیز راهی کربلای معلی شده تا مستندی دیگر را با نگاهی نو به زائران این راهپیمایی بهشتی بسازد.
«الا یا اهل العالم»، از دیگر آثار در این رابطه است که پیاده‌روی جمعی از دانشجویان هنرمند را به همراهی حجت الاسلام علیرضا پناهیان به سمت کربلا به تصویر می‌کشد، در این مستند توضیحات مرحوم حضرت آیت‌الله بهجت دیده می‌شود و بحث معرفی امام زمان(عج) از طریق سید الشهدا(ع) مطرح می‌شود.
مستند «پیاده تا آسمان» روایت عاشقی، عاشقانی است که در اربعین حسینی پیاده خود را به حرم اباعبدالله الحسین(ع) می‌رسانند و مستند «تونل نور»، دیگر اثری است که در آن تلاش شده تا صحنه‌های زیبای این راهپیمایی را در یک کاروان دانشجویی ثبت کند.
در این میان نام یک مستند تحت عنوان «لبیک» می‌درخشد که وحید امیرخانی کارگردان جوان سینمای کشورمان دو سال پیش برای تولید این فیلم که یک عاشقانه برای ابی عبدالله به شمار می‌آید به همراه عباس نادران تهیه‌کننده عازم کربلا شدند.
این فیلم در چندین جشنواره اعم از جشنواره فیلم عمار و جشنواره سینماحقیقت توانست بدرخشد و جوایز متعددی را به خود اختصاص دهد.
آغاز این مستند با تصاویری از قبرستان وادی‌الاسلام در نجف اشرف و پایان آن با تصاویری از حرم امام حسین(ع) است. موسیقی اختصاصی این مستند توسط آریا عظیمی‌نژاد، آهنگساز مطرح کشور ساخته شده‌است.
البته مستند «معبر» ساخته محمد کرم‌زاده نیز روایت تازه و متفاوتی از پیاده‌روی اربعین حسینی است که از نگاه ۸ سال دفاع‌مقدس و از زاویه‌ای تازه که منجر به کشف پیوند عمیقی میان این دو حادثه بزرگ در قرن اخیر شده است را به تصویر می‌کشد.
همچنین مستند «مسیر سبز» از دیگر آثاری مستندی است که پیاده‌روی اربعین را این‌بار با شیوه ای متفاوت به تصویر می‌کشد و کارگردانی آن را محمد منافی بر عهده دارد.
«مسیر سبز» بر‌اساس روایت شماری از خبرنگاران و مستندسازانی شکل گرفته که زمان حمله آمریکا، سقوط صدام و بعد از آن شاهد راهپیمایی‌های شکوهمند اربعین در عراق بوده‌اند و به روایت مشاهدات خود و تحلیل این موضوع از گذشته تاکنون پرداخته‌اند.
اما این پایان کار نیست و همه ساله جریان ساخت فیلم مستند درباره پیاده‌روی اربعین ادامه دارد به طوری که امسال مهدی عوض‌زاده و حسین حسن‌آبادی برای ساخت جدیدترین مستند خود با موضوع پیاده‌روی اربعین مدتی است که عازم کربلا شدند و البته گویا جریان مستندسازی در این عرصه تلویزیون را بر این داشته تا دست به تولید یک سریال با این موضوع بزند و از همین رو وحید امیرخانی که از او در این گزارش به عنوان کارگردان مستند «لبیک» یاد کردیم این‌بار سریالی تحت عنوان «نشانه‌ها» با موضوع حمله گروهک تروریستی داعش به یک کاروان دانشجویی عازم پیاده‌روی اربعین را به تهیه‌کنندگی عباس نادران برای پخش از شبکه ۵ سیما آماده می‌کند.
