دومين سال است كه اهالي پايتخت به جز مشكل ترافيك و آلودگي هوا و... با موجودي ريز روبرو ميشوند كه تابستان را برايشان سخت ميكند. موجودي به نام مگس سفيد.
كافي است تصميم بگيري مسيري را قدم بزني و شايد از بعدازظهر تابستاني لذت ببري اگر از دود ماشينها و گرد و غبار خبري نباشد حتي اگر پايتخت خلوت شده و آسمان آبي را ببيني باز هم چيزي وجود دارد كه اذيتت كند. همواره اين موجودات ريز سفيد هستند كه به سمتت هجوم ميآورند تا نتواني نفسي راحت بكشي و با فراق بال از هوا لذت ببري. اما اين موجودات سفيد كه دو سال است ميهمان ناخوانده تهرانيها هستند از كجا آمدهاند و چه ميخواهند؟!
بايد گفت از یکسو رئیس سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران از کاهش جمعیت این حشره و بیخطر بودنش در شهر خبر میدهد و از سویی دیگر مدرس دانشگاه هوهنهایم آلمان معتقد است که جمعیت این حشره کاهش نخواهد یافت و سبب از بین رفتن گیاهان سطح شهر میشود! اما معلوم نيست كداميك درست است.
مگس سفيد چيست؟!
«سفید بالک»، يا همان مگس سفيد و يا عسلك نام حشرهای است که این روزها صدای اعتراض شهروندان تهرانی را درآورده است. در خیابان که قدم میزنی خواه ناخواه متوجه اعتراض افرادی میشوی که به گفته آنان سفید بالک را از چشم و دهانشان بیرون میکشند.
كافي است در ميان قدم زدنت كمي گوش خود را تيز كني تا اعتراض مردم را بشنوي همه از موجود ريزي كه بيمهابا به سر و كلهشان هجوم ميبرد گلايه دارند و گرمي هوا را در ازدياد اين حشرات موثر ميدانند. اما عدهاي اعتراضشان فراتر ميرود و دايم ميگويند چرا شهرداري سمپاشي نميكند؟!
شهروندان تهراني بر این باور هستند كه جمعیت سفید بالک هر سال بیشتر از سال قبل میشود و اگر وجود این حشره به بیماری انسان منجر نشود، حداقلاش این است که به شدت مزاحمت ایجاد کرده و فرد را عصبی میکند و کسی هم انگار نمیتواند راهکار موثری برای از بین بردن این حشره در شهر پيدا كند.
جمعیت سفیدبالک افزایش نیافته است
اما در اين زمينه رئیس سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران که مسئول رسیدگی به این موضوع در شهر است ميگوید: جمعیت این حشره به هیچوجه افزایش نیافته و بررسی کارشناسان ما نشان میدهد که امسال هجوم سفید بالکها به تهران یکچهارم سال گذشته است که این خود نشاندهنده کاهش جمعیت این حشره در پایتخت است.
محمد مختاری تاکید میکند: با استفاده از روشهایی که برای کنترل این حشره در نظر گرفته شده است، به احتمال زیاد سال آینده دیگر این حشره را در شهر نخواهیم دید زیرا سال گذشته در ۸ منطقه از شهر تهران سفید بالک طغیان کرده بود اما امسال تنها در دو منطقه ۱۲ و ۶ این حشره مشاهده شده و بازرسی هر روزه بازرسان ما نشان میدهد جمعیت سفید بالک رو به کاهش است.
او در ادامه یادآور میشود: با توجه به طغیان آفت سفید بالک در سال گذشته واحد گیاه پزشکی سازمان فضای سبز و پارکها اقدامات کنترلی خود را در قالب مدیریت تلفیقی آفات (IPM) با اجرای فعالیتهایی از قبیل جمعآوری بقایای گیاهی به ویژه برگهای درختان توت که احتمال فرم زمستان گذران آفت بر روی آنها وجود داشته است، روغنپاشی درختان و کانونهای آلوده به منظور از بین بردن فرم زمستان گذران آفت با روغنهای پارافینی که جزو ترکیبات شیمیایی خطرناک محسوب نمیشوند، پایش مستمر جمعیت آفت در مناطق مختلف شهری توسط کارشناسان گیاهپزشکی، تهیه دستورالعمل کنترل تلفیقی و ابلاغ آن به تمامی مناطق شهرداری تهران، آبشوییهای مستمر و منظم درختان به منظور کاهش جمعیت آفت، نصب تلههای چسبنده (نوار و کارتهای زرد رنگ) جهت جلب و جذب آفت و تعویض آنها به صورت دورهای به نحوی که شهروندان با مشاهده نزدیک سطوح کارتها و نوارهای زرد رنگ چسبنده قادر به مشاهده هزاران سفید بالک چسبیده به آنها هستند که بدون استفاده از سموم شیمیایی از چرخه فضای سبز شهری خارج شدهاند.
مختاری گفت: از بهار سالجاری نیز کمیتهای مشترک از نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقات گیاهپزشکی کشور، اساتید دانشگاهی، سازمان محیطزیست و سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران به منظور کنترل آفت تشکیل و به طور مستمر بازدیدهای میدانی و جلسات مشترک برای ارائه راهکارهای لازم برگزار میشود. همچنین برپایی جلسات هماندیشی گیاهپزشکی به منظور ایجاد تعامل و هماهنگی بین مناطق مختلف شهرداری تهران برای کنترل آفت مذکور بصورت منظم در جریان است و به منظور حفظ سلامتی شهروندان و همچنین پیشگیری از مخاطرات زیستمحیطی هیچگونه سمپاشی با سموم شیمیایی خطرناک انجام نمیشود.
به گفته رئیس سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران، سیکل زندگی این آفت به صورتی است که شکل بالغ آن از اواسط مردادماه به بعد (تا زمان سرد شدن هوا) به صورت حشرات پروازی در میآید و به همین دلیل است که شهروندان متوجه حضور آفت میشوند.
مگس سفيد جهاني است
یک حشرهشناس و عضو هیات علمی موزه تاریخ طبیعی اشتوتگارت آلمان اما با رد گفتههای رئیس سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران درخصوص مبارزه با سفید بالک و احتمال از بین رفتن صد درصدی آن در کشور میگوید: نام لاتین این حشره «Bemisia tabaci» است. تنوع بالای درون گونهای این حشره سبب شده تا تیپهای زیستی (بیوتایپ) مختلفی از آن در نقاط مختلف جهان شناسایی شود و در ایران ما تیپ «ب» این گونه را داریم که در واقع یکی از مضرترین تیپهای آن است. به این دلیل که رژیم غذایی آن عمدتا محصولات کشاورزی و به ویژه صیفیجات و گل و گیاهان پارکی است. اساسا منشا این تیپ هم غرب خاورمیانه بوده که در حال حاضر پراکنش جهانی است.
حسین رجایی میگوید: جمعیت این گونه اخیرا به حالت شکوفایی درآمده است و علت افزایش تعداد آن این است که اساسا جمعیتها، رشد تصاعدی دارند؛ به این معنی که اگر سیستمی (مثلا دشمن طبیعی آن) برای کنترل جمعیت وجود نداشته باشد در عرض چند نسل یک جمعیت کوچک به جمعیتی عظیم تبدیل میشود. این اتفاق اخیرا در ایران برای سفید بالک افتاده است.
او یادآور میشود که این حشره به طور مستقیم برای انسان خطرناک نیست یعنی نه بیماری انسانی منتقل میکند و نه نیش میزند اما متاسفانه خطرات غیر مستقیم آن بسیار بیشتر است چراكه با تغذیه از گیاهان و ترشح مادهای چسبناک بنام عسلک بر روی برگ، سبب رشد کپکهای سیاه بر روی برگ شده و در نتیجه سطح فتوسنتز گیاه را به حداقل میرساند و در نهایت سبب مرگ گیاه میشود. بنابراین تا همین جای کار، از بین رفتن گیاهان (آن هم گیاهانی که در این خشکسالی آبیاری شدهاند) خسارتی غیر قابل جبران است.
رجایی بر این باور است که بدتر از آن کشاورزان با سمپاشی شدید و بیوقفه باعث پراکنش آلایندهها و سموم در طبیعت شده و خاک و آب و هوا را آلوده میکنند که این اقدام به جز بیماریهای انسانی سبب مرگ جانوران دیگر (مثل پستانداران و پرندگان و ماهیها و حشرات) در منطقه میشود.
مدرس دانشگاه هوهنهایم آلمان همچنین درخصوص روشهای مبارزه با این حشره نیز میگوید: «متاسفانه روشهای معمول مبارزه با این حشره و البته بیشتر آفات در ایران، استفاده از سموم کشاورزی است و هیچ کنترلی هم بر میزان مصرف سموم نیست. روشهای مدرن دیگر (مثل روشهای تلفیقی یا استفاده از دشمنان طبیعی) نیازمند دانش پایه است.اما از آنجا که ما دشمنان طبیعی و نیز بسیاری از خصوصیات رفتاری و بیولوژیک آفات ایران را نمیدانیم، مطالعات در این حوزه، در ایران هنوز در ابتدای راه است.
ضرر مگس سفيد براي انسان!
در همين زمينه اما رئیس کمیته محیطزیست شورای شهر تهران معتقد است كه مگسهای سفید به دنبال میزبانهای جدیدی هستند که بتوانند به حیات خود ادامه دهند.
جوانمحمد حقانی گفت: مگس سفید نیز در داخل جالیزها و گلخانهها و اطراف آن زندگی ميکنند اما به دلیل تغییرات اقلیمی به دنبال میزبان های جدیدی هستند.
وی ادامه داد: به دلیل کم آب و خشکسالیهای اخیر این مگسها به داخل شهر هجوم آوردهاند اما مدیریت شهری با یکسری اقدامات مانند نصب برچسبهای زرد بر دور درختان مانع ورود تخمهای آنها به بدنه درختان شده و بیشتر تخمگذاریها بر روی زمین انجام ميشود. حقانی تأکید کرد: این مگسها تأثیری بر سبزینه درختان ندارند و تنها برای شهروندان ایجاد مزاحمت ميکنند که با آبشویی و سمپاشی نیز این مشکل حل ميشود.
رئیس کمیته محیطزیست شورای شهر تهران گفت: بهترین جای زندگی برای این سفیدبالکان بر روی برگ درختان است چراكه روی هر برگ حدود ۲۰ مگس سفید بالک قرار گرفته و روی آن حرکت ميکنند. اما هنوز راه مبارزه با آنها ظاهرا پيدا نشده است.
مائده شيرپور