مجموعه رفتارهای کشورهای غربی و عربی و سکوت قابل تاملشان در قبال کودتای نافرجام درترکیه از یک سو و از سوی دیگر حمایت قاطعانه جمهوری اسلامی از دولت قانونی اردوغان پس از این رخداد؛ در حالی است که بسیاری از ناظران سیاسی بر نزدیک‌تر شدن ترکیه به ایران و احتمال همراهی با مواضع منطقه‌ای جمهوری اسلامی اتفاق نظر دارند.
روابط ایران و ترکیه درعرصه سیاست خارجی از دیرباز از سطح مناسبات خوبی برخوردار بود، اما مدتی، بخاطرمواضع غیرمنطقی این کشوردر حمایت از تروریست‌های تکفیری- وهابی و آغاز کردن مراودات خود با رژیم غاصب صهیونیستی این کشورخود را از تعامل و روابط دوستانه با همسایگانی همچون ایران دور کرده بود.
ولی کودتای نافرجام دراین کشورتحولی عمیق درعرصه سیاست داخلی و خارجی این کشور بوجود آورد، به خصوص اینکه بعد از کودتا بجز ایران وچند کشور منطقه که مواضعی قاطع و سریع و شفاف از دولت قانونی و مردمی اردوغان داشتند؛ بسیاری از کشورهای غربی و مرتجع عربی یا واکنشی انفعالی ازخود نشان داده یا سکوت اختیار کردند.
برخی رسانه‌ها و تحلیل‌گران براین باورند این احتمال وجود دارد که ترکیه درسیاست خارجی خود تغییراتی ایجاد کند؛ تغییراتی که ممکن است در راستای بهبود روابط و مناسبات ترکیه با ایران وحتی روسیه و فاصله گرفتن هر چه بیشتر این کشورازغرب وایالات متحده باشد.
این رفتار جمهوری اسلامی از سوی ترکیه نیز مورد تقدیر واقع شد چنانچه رضا هاکان تکین در نشست خبری یکشنبه که در سفارت این کشور در تهران برگزار شد، با اشاره به حمایت‌های مقام‌های ایرانی در ساعت‌های اولیه کودتا در ترکیه، گفت: این حمایت‌ها عمق ارتباط و روابط دو کشور را متجلی کرد. اعلام موضع مقام‌های ایرانی در ساعات اولیه کودتا و این که در کنار حکومت قانونی ترکیه بود و از حکومت دموکراتیک این کشور حمایت کردن برای ما ارزش بسیاری دارد.
این دیپلمات ترکیه، گفت: متأسفانه پس از اقدام وحشیانه کودتاچی‌ها، برخی کشورها با پیش داوری در مورد ترکیه موضع‌گیری کردند. تمام اقدامات علیه کودتاچیان در چارچوب قوانین ترکیه خواهد بود و این موضوع بارها از سوی مسئولان ما مورد تأکید قرار گرفته است.
سفیر ترکیه در تهران در پاسخ به سوالی در رابطه با صحبت‌های روحانی و اردوغان در رابطه با این که ترکیه می‌خواهد همکاری‌های بیش‌تری با ایران و روسیه در منطقه داشته باشد و این که آیا این موضوع حاکی از تغییر سیاست خارجی ترکیه پس از کودتا دارد؟ گفت: آقایان اردوغان و روحانی مکالمه‌ای سازنده داشتند. آقای روحانی به رییس‌جمهور ما گفت که همانگونه که شب کودتا شما تا صبح بیدار بودید ما در ایران نیز نخوابیده و تحولات ترکیه را بررسی می‌کردیم. در این مکالمه اردوغان بر لزوم همکاری بیشتر ترکیه، روسیه و ایران در مورد منطقه تأکید کرد و در این رابطه دو مقام ایرانی و ترک هم‌نظر بودند.
وی ادامه داد: در رابطه با مسائل منطقه بین ایران و ترکیه اختلاف‌نظرهایی وجود دارد ولی ما باور داریم در شرایط کنونی می‌توانیم اختلاف‌نظرها را به حداقل برسانیم و باید در این زمینه تلاش کنیم ولی از صحبت‌های اردوغان نباید این‌طور تعبیر شود که ترکیه قرار است سیاست خارجی خود را تغییر بدهد. اگر بنا به تغییر باشد دولت‌های دو طرف باید یک گام به عقب بردارند.
بسیاری از ناظران سیاسی با توجه به اتخاذ مواضع سازنده جمهوری اسلامی در قبال اتفاقات اخیر در ترکیه بر این باورند که آنکارا هم باید قدر این همسایه با وفای خود را بداند وهم به توصیه‌های دلسوزانه جمهوری اسلامی درعرصه سیاست خارجی و لزوم رویکرد قاطعانه درقبال تروریسم‌های منطقه گوش فرا دهد.
ترکیه باید مدیون مواضع قاطعانه ایران باشد
سید رضا صدرالحسینی در پاسخ به سیاست روز در خصوص چشم انداز روابط ایران و ترکیه گفت: برای پاسخگویی به این سوال ابتدا چند مولفه اصلی مورد توجه قرارمی‌گیرد؛یک جایگاه ترکیه؛ از نگاه ژئوپلتیک و نسبت آن به جمهوری اسلامی، دوم نقش ترکیه در جهان اسلام و سوم تقش ترکیه در توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی است.
وی افزود: بر اساس سه مولفه فوق باید ابراز داشت که ژئوپلتیک مشترک ترکیه و ایران ازاهمیت بسزایی برخوردار بوده و هیچ کدام ازاین دو کشور نمی‌تواند کشور دیگری را نادیده انگاشته و منفردا درتفکر ژئوپلتیک باشند.بنابراین دراین بخش ضرورتا جایگاه و نقش ترکیه درتوسعه اقتصادی ایران نیز باید مورد ملاحظه قرار گیرد .
وی با اشاره به اینکه دو کشور از سالیان دور روابط اقتصادی خوبی داشتند تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب بالاخص در شرایط تحریم ایران، این کشوربه عنوان کشوری همسایه و دوست و همراه شمرده می‌شد و متقابلا بخشی از نیازهای مالی این کشور توسط واردات جمهوری اسلامی تامین می‌گشته که این موضوع روابط اقتصادی دو کشور را بیش از پیش با اهمیت می‌نماید.
صدرالحسینی در ادامه گفت: اما ازدیدگاه جهان اسلامی باید گفت هردو کشور ایران و ترکیه نقش ویژه‌ای در توسعه اسلام با تعاریف خویش قائل هستند؛ یعنی هم جمهوری اسلامی و هم ترکیه بگونه‌ای خود را رهبر جهان اسلام می‌پندارند و در این عرصه فعالیت می‌کنند، بنابراین اولا روابط دو کشور ضروری و غیر قابل قطع شدن است و ثانیا می‌توانیم دو کشور را رقبایی که باید باهم رفاقت و صمیمیت داشته باشند قلمداد کنیم.
به اعتقاد این کارشناس حوزه منطقه، براین اساس جایگاه ترکیه در سیاست جمهوری اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هردو کشور براین موضوع اعتقاد داشته و پای می‌فشارند، اما اتفاق اخیر در ترکیه، شرایط ویژه‌ای را بر روابط دو کشور حاکم خواهد نمود، بدین مفهوم که دولتمردان ترکیه خود را باید مدیون مواضع صریح و قاطع و سریع جمهوری اسلامی بدانند.
وی بیان کرد اگر مواضع جمهوری اسلامی در کودتای اخیر مواضعی منفعل و با تاکید برمواضع این کشوردرتعریف تروریسم بالاخص داعش بود، مطمئنا تحولات ترکیه به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد اما آیا دولتمردان ترکیه قدر این همسایه مقتدر و هوشمند خویش را می‌دانند؟ این سوالی است که در روزهای آینده دولتمردان ترکیه باید به آن پاسخی صریح و شفاف داده تا جمهوری اسلامی مواضع خویش در تحولات آینده ترکیه را بر مبنای آن استوار نماید. وی در پایان خاطر نشان کرد: حقیقت امر این است که نظام مردم سالار دینی در ایران این کشور را به یک عقلانیت سیاسی رسانده است که به هیچ عنوان حکومت غیر مردمی در هیچ کجای دنیا بویژه برای منطقه را؛ تحمل نخواهد کرد، اما منافع منطقه‌ای خویش را فدای کم معرفتی دولت‌های بی‌استعداد خواهد نمود؟ جواب این پرسش منفی است بدین مفهوم که جمهوری اسلامی در سیاست خارجی خویش با نگاهی استراتژیک به منافع مقطعی خود نیز توجه می‌نماید، در حقیقت تروریسم منطقه‌ای که امروز در قالب اقدامات بین‌المللی نیز مشاهده می‌شود هم جز اهداف نابودی تروریسم و هم جز اهداف منطقه‌ای و کوتاه مدت است که دولت ترکیه باید به این مساله مهم توجه ویژه بنماید.
نزدیک‌تر شدن ترکیه به ایران
حسن هانی زاده دیگر کارشناس مسائل سیاست خارجی نیزدر این خصوص گفت: روابط ایران و ترکیه پس از کودتای نافرجام بهبود خواهد یافت؛ چرا که ایران به مواضع بسیار عاقلانه ایران درخصوص بحران ترکیه اتخاذ و پس از کودتا این عملیات را محکوم و همبستگی خود را با مردم آزادیخواه اعلام کرد، این مسئله تاثیر خوبی بر روی دولت ترکیه باقی گذاشت. وی همچنین گفت: هم اکنون رجب طیب اردوغان به دنبال بازنگری در روابط خود با کشورهای همسایه از جمله ایران است. وی در پایان گفت: چه بسا این روابط نزدیک‌تر موضع ترکیه را درقبال تروریسم تغییر دهد.
هدی دهقان بذرافشان
