اما و اگرهای محصولات تراریخته در کشور

معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: بررسي وضعيت قوانين و مقررات حوزه محصولات تراریخته و ایمني زیستي در كشور
شماره مسلسل: ۱۵۹۷۱
کد موضوعی: ۲۵۰
نام دفاتر: مطالعات زیربنایي (گروه آب و محيطزیست) و مطالعات ارتباطات و فناوري هاي نوین (گروه فناوري هاي نو)
تهیه و تدوین كنندگان: غلامرضا صالحي جوزاني، الهه سليماني
مدیر مطالعه: جمال محمد ولي ساماني
ناظران علمي: حسين افشين، مهدي فقيهي
همكار: مرتضي براتي
ویراستار ادبي: شيوا امين اسكندري
تاريخ انتشار: ۱۴/۰۵/۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۶۱ صفحه
ناشر: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
منبع: درگاه الکترونیک مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: زیست فناوري داراي جایگاه ویژهاي در حوزه هاي كشاورزي، صنعتي و پزشكي است و یكي از دستاوردهاي مهم آن توليد محصولات تراریخته (دستكاري شده ژنتيكي) است. با توجه به مزایاي این فناوري، كاربرد آن به سرعت در بخش كشاورزي توسعه یافته است، به طوري كه در حال حاضر سطح زیر كشت این قبيل محصولات در جهان حدود ۱۸۵ ميليون هكتار است كه در ۲۸ كشور دنيا كشت مي شوند و تاكنون بيش از ۴۰۰ لاین و رقم از ۲۸ گونه گياهي در دنيا مجوز توليد گرفته اند. بيش از ۹۸ درصد گياهان تراریخته چهار گياه سویا، ذرت، پنبه و كلزاست كه آن هم براي تنها دو صفت مقاومت به آفات و مقاومت به علف كش بوده است. دليل این امر، نگراني هایي درخصوص مخاطرات احتمالي زیست محيطي (احتمال فرار ژن تراریخته و ایجاد علف هاي هرز مقاوم به علف كش، اثر بر موجودات غيرهدف و ...)، مخاطرات احتمالي بر سلامت انسان و دام و گياه (مسموميت زایي و حساسيت زایي احتمالي بر انسان و دام)، مخاطرات احتمالي اقتصادي و اجتماعي (وابستگي احتمالي كشاورزان به شركت هاي بزرگ توليدكننده بذور محصولات تراریخته) بوده است. در این راستا طي ۲۰ سال گذشته كنوانسيون ها، پروتكل ها و مقررات بين المللي متعددي براي استفاده ایمن از این قبيل محصولات تهيه و تصویب شده اند. با وجود الحاق ایران به اكثر معاهدات بين المللي در حوزه ایمني زیستي، هنوز كشت و توليد تجاري محصولات كشاورزي صورت نگرفته و فعاليت ها همچنان در سطح تحقيقاتي و آزمایش هاي گلخانه اي و ميداني است. قوانين و مقررات این حوزه داراي اشكالاتي است كه نيازمند بازنگري است براي مثال، بررسي هاي صورت گرفته نشان مي دهد متن قانون ملي ایمني زیستي اشكال هایي دارد كه منجر شده است دستورالعمل ها و شيوه نامه هاي اجرایي تهيه شده دستگاه هاي اجرایي ذيصلاح نيز داراي اشكالات فراواني شوند. لذا اصلاح قانون ایمني زیستي مي تواند در جهت عملياتي شدن توليد؛ رهاسازي، واردات و صادرات محصولات تراریخته به شكل ایمن و مطابق موازین و مقررات ملي و بين المللي بسيار كمك كند. قانون ایمنيزیستي و همچنين شيوه نامه هاي دستگاه هاي اجرایي در خصوص بسته بندي و برچسب گذاري محصولات تراریخته شفاف نيست. آیين نامه اجرایي این قانون كه در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسيده بود به شكل بلاتكليف باقيمانده و اجرایي نشده است. حال آنكه هر دستگاه شيوه نامه و دستورالعمل خاص خود را تهيه و به تصویب رسانده است كه ناهماهنگي ها و اشكالاتي را به وجود آورده و به غيراجرایي و عملياتي شدن آنها منجر خواهد شد. در قانون برنامه ششم توسعه به عملياتي سازي تكاليف دولت از قبيل ایجاد تمهيدات لازم براي اجراي قانون (توليد، رهاسازي، صادرات و واردات محصولات تراریخته در چارچوب مفاد قانون) كه در قانون ملي ایمني زیستي مصوب ۱۳۸۸ به
تصویب رسيده اشارهاي نشده است و فقط به ممنوعيت توليد، رهاسازي، صادرات و واردات این قبيل محصولات در خارج از چارچوب قانون اشاره شده كه آنهم به شكلي بسيار گنگ و غيرگویاست. لذا توانمندسازي زیرساخت ها و نيروي انساني در زمينه مهندسي ژنتيك و ایمني زیستي و همچنين اقدامات مناسب دولت براي توسعه ایمن محصولات تراریخته و ارزیابي مخاطرات احتمالي سلامت و زیست محيطي آنها باید در قوانين و مقررات این حوزه دیده مي شد. لذا با اصلاح قوانين، مقررات و دستورالعمل هاي مرتبط و اجرایي كردن آنها با رعایت اصول علمي مي توان بهره برداري ایمني را از این فناوري در كشور انتظار داشت.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: با توجه به رشد جمعيت در جهان، روش هاي متداول توليد محصولات كشاورزي از جمله اصلاح كلاسيك نباتات و دام (گزینش و تلاقي) به دلایلي از قبيل طولاني بودن فرآیند اصلاح و محدودیت انجام تلاقي بين گونه هاي مختلف جوابگو نبوده و بشر همواره به دنبال راه حله اي كارآتر براي غلبه بر این مشكلات بوده است. یكي از مهم ترین راهكارها، به كارگيري زیست فناوري (بيوتكنولوژي) است. بر اساس تعریف پروتكل ایمني زیستي كارتاهنا و قانون ملي ایمني زیستي، محصولات حاصل از زیست فناوري جدید یا مهندسي ژنتيك به محصولاتي گفته مي شود كه از طریق یكي از دو روش زیر به دست آمده باشند:
الف) روش هاي آزمایشگاهي كار با اسيدهاي نوكلئيك از جمله اسيد دياكسي ریبونوكلئيك و انتقال مستقيم اسيدهاي نوكلئيك به داخل سلولها یا اندامك ها (انتقال ژن یا توالي هاي دیگر اسید نوكلئيك از موجودي به موجود دیگر در شرایط آزمایشگاهي).
ب) تلفيق سلول هایي كه در یك خانواده طبقه بندي نمي شوند از طریق غلبه بر موانع تكثير فيزیولوژیك طبيعي یا سطوح نوتركيبي كه در روش هاي سنتي انتخاب و توليد مثل مورد استفاده قرار نمي گيرند (مثل امتزاج پروتوپلاست). این فناوري باعث شده تا محققان به برخي از مشكلات روش هاي كلاسيك به نژادي ارقام گياهي و دامي فائق آیند. در این روش محدودیت انتقال ژن هاي هدف وجود ندارد؛ یعني محقق مي تواند ژن مسئول هر صفت مدنظر را از هر موجودي (ميكروارگانيسم، گياه یا دام) جداسازي كرده، تغيير داده و به موجود دیگر انتقال دهد. بنابراین امكان ایجاد محصولات كشاورزي (گياهي و دامي) با صفات مطلوب مد نظر امكان پذیر مي شود. از طرف دیگر، در روش هاي كلاسيك به نژادي، فرآیند اصلاح و ایجاد ارقام یا نژادهاي جدید گاهاً تا ۱۰یا ۱۵ سال طول مي كشد، این در حالي است كه در مهندسي ژنتيك، ایجاد ارقام با صفات جدید بسيار كمتر زمان مي برد. این فناوري قابليت استفاده براي ایجاد دامنه گستردهاي از صفات مطلوب مختلف، از قبيل مقاومت به حشرات آفت، مقاومت به عوامل بيماري زاي گياهي مثل باكتري ها، قارچ ها و ویرو س ها، مقاومت به علف كشها، افزایش تحمل به تنش هاي غيرزنده (خشكي، شوري، سرما و ...)، افزایش كيفيت و ماندگاري محصول نهایي را دارد.
در جمع بندي و نتيجه گيري گزارش اینگونه آمده است: با توجه به اینكه در ایران توسعه زیست فناوري و مهندسي ژنتيك از سال ها قبل مورد تأكيد بوده و مي باشد، این فناوري با سرعت در سطح مراكز تحقيقاتي، دانشگاهي و خصوصي در حال رشد و توسعه است كه دست يابي به محصولات تراریخته از قبيل گياهان تراریخته و پروتئين هاي نوتركيب در كشور نشان گر این موضوع است. به همين دليل توسعه امور ایمني زیستي در جهت استفاده ایمن از این قبيل دستاوردها امري ضروري است. بررسي ها نشان مي دهد قوانين و مقررات متعددي در خصوص محصولات تراریخته و ایمني زیستي در كشور وجود دارد. عضویت در كنوانسيون تنوع زیستي و به تبع آن الحاق به پروتكل ایمني زیستي كارتاهنا كه رویكرد احتياطي درخصوص مخاطرات احتمالي موجودات زنده تراریخته بر تنوع زیستي و سلامت انسان دارد، به عنوان نخستين قانون این حوزه در كشور به شمار مي آید. با این حال تصویب قانون ملي ایمني زیستي با كش و قوس هاي فراوان در راستاي توليد، واردات، صادرات و مصرف محصولات تراریخته همراه شد. اما ایرادها و كاستي هاي موجود در قانون ایمني زیستي ایران سبب بروز تفسيرهاي مختلف و بهتبع آن عدم اجراي آن شده است. دامنه شمول قانون، موضوع برچسب گذاري، مراجع ذيصلاح مجوزدهي و سایر ایرادها سبب شد تا تدوین آیين نامه اجرایي آن سال ها طول كشيده و در نهایت نيز بلاتكليف بماند. بنابراین با توجه به وضعيت موجود قوانين و مقررات حوزه محصولات تراریخته و ایمني زیستي در كشور پيشنهادهاي زیر قابل ارائه است:
- اصلاح قانون ایمني زیستي مي تواند در جهت عملياتي شدن توليد؛ رهاسازي، واردات و صادرات محصولات تراریخته به شكل ایمن و مطابق موازین و مقررات ملي و بين المللي بسيار كمك كند. بازنگري در قانون مزبور با تأكيد بر تقویت ابعاد نظارتي و كنترلي و ایجاد هماهنگي بين دستگاه هاي ذيربط از اولویت هاي مجلس شوراي اسلامي و به خصوص كميسيون هاي كشاورزي و بهداشت مي تواند باشد.
- به نظر مي رسد قانون ایمني زیستي نيازمند آیين نامه اجرایي باشد تا وظایف و روال كار با محصولات تراریخته به شكل یك كاسه و منسجم دیده شود. لذا پيشنهاد مي شود دستگاه ها اشكال هاي آیين نامه اجرایي قانون را مشخص و پس از رفع آنها، همان آیيننامه اجرایي به عنوان مقررات اجرایي كار با محصولات تراریخته در نظر گرفته شود.
- قانون ایمني زیستي و همچنين شيوه نامه هاي دستگاه هاي اجرایي در خصوص بسته بندي و برچسب گذاري
محصولات تراریخته شفاف نيست و با توجه به اهميت فراوان این موضوع، لازم است تا دستگاه هاي اجرایي در این خصوص به تصميم واحدي برسند و شيوه نامه مناسبي براي آن طراحي و تصویب كنند.
- پروتكل الحاقي ناگویا-كوالالامپور در خصوص مسئوليت پذیري و جبران خسارات تصویب شده و با توجه به عضویت حدود ۴۰ كشور در آن، به زودي اجرایي و عملياتي خواهد شد كه لازم است جمهوري اسلامي ایران نيز در خصوص عضویت یا عدم عضویت در این پروتكل تصميم گيري كند.
- در قانون برنامه ششم توسعه به عملياتي سازي تكاليف دولت از قبيل ایجاد تمهيدات لازم براي اجراي قانون (توليد، رهاسازي، صادرات و واردات محصولات تراریخته در چارچوب مفاد قانون) كه در قانون ملي ایمني زیستي مصوب ۱۳۸۸ به تصویب رسيده است اشاره اي نشده است و تنها به ممنوعيت توليد، رهاسازي، صادرات و واردات این قبيل در خارج از چارچوب قانون اشاره شده كه آن هم به شكلي بسيار گنگ و غيرگویاست. در این راستا پيشنهاد مي شود كه این جمله به شرح زیر اصلاح شود:
پیشنهاد اول: هر گونه رهاسازي، توليد، واردات و مصرف محصولات تراریخته بدون رعایت مفاد قانون ایمني زیستي جمهوري اسلامي ایران مصوب ۷/۵/۱۳۸۸ ممنوع است.
پیشنهاد دوم: رهاسازي، توليد، واردات و مصرف محصولات تراریخته در چارچوب قانون ایمني زیستي جمهوري
اسلامي ایران مصوب ۷/۵/۱۳۸۸ با رعایت مقررات و موازین ملي و بين المللي كه به تصویب مجلس شوراي اسلامي رسيده، مجاز است.
همچنين توانمندسازي زیرساخت ها و نيروي انساني در زمينه مهندسي ژنتيك و ایمني زیستي و همچنين اقدامات مناسب دولت براي توسعه ایمن محصولات تراریخته و ارزیابي مخاطرات احتمالي سلامت و زیست محيطي آنها باید در قانون برنامه دیده مي شد. لذا یكي از مواردي كه دولت باید طي پنج ساله اجراي برنامه ششم به آن بپردازد، موضع توانمندسازي از نظر زیرساختي و نيروي انساني در زمينه ارزیابي ایمني محصولات تراریخته و همچنين اقدام عملي براي ارزیابي این قبيل محصولات وارداتي است. در این بين، وظيفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سازمان حفاظت محيط زیست و وزارت جهاد كشاورزي بسيار داراي اهميت است. همچنين دولت مكلف شده است تا تدابير و اقدامات لازم براي تشخيص مواد تراریخته انجام دهد.
ارزیابی بخش های گزارش
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ بله
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ بله
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ خیر
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و ... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ بله
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ بله
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ خیر
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ خیر
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد آزمون های راستی آزمایی است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ خیر
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر
ارزیابی محتوایی گزارش
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و ... در گزارش انجام شده است؟ بله
- آیا در پایان هر فصل، بخش و ... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟ بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و ... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ خیر
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر
ارزیابی اجتماعی گزارش
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ نمایندگان مجلس شورای اسلامی
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر
ارزیابی های شکلی گزارش
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و ...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و ...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟ بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}