?>?>
قانون آئيننامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
باب دوم- وظايف و اختيارات مجلس شوراى اسلامى (ادامه)
فصل اول – قانونگذارى (ادامه)
مبحث دوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح عادی
دوم – شور دوم
الف – بررسی مواد و پیشنهادها در کمیسیون
ماده ۱۵۱ –
الف) هنگام رسیدگی به کلیات گزارش کمیسیون اصلی در جلسه رسمی مجلس، ابتداء سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت ده دقیقه توضیحات لازم را ارائه می کند و در صورت ثبت نام نمایندگان، حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق هر کدام حداکثر پنج دقیقه نظرات خود را درباره قبول یا رد کلیات بیان می نمایند و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون درصورت تمایل هر کدام حداکثر به مدت پنج دقیقه نظرات خود را بیان می کنند و برای کلیات رأی گیری می شود. در طرحها و لوایح مهم یا مفصل، به پیشنهاد کتبی پانزده نفر از نمایندگان یا رئیس جلسه و تصویب مجلس مدت زمانهای مذکور دو برابر می شود.
ب) در صورت تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات طرحها و لوایح در جلسه رسمی مجلس به شرح زیر خواهد بود:
۱– گزارش کمیسیون اصلی در خصوص ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن به ترتیب مواد توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه مجلس قرائت میشود، درصورتی که نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن پیشنهاد چاپ شده وجود داشته باشد ابتداء مصوبه کمیسیون اصلی در آن مورد رسیدگی میشود و در صورت وجود مخالف، یک نفر مخالف و سپس یک نفر موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت خواهند کرد و نسبت به مصوبه کمیسیون اصلی رأی گیری می شود.
۲– در صورت عدم تصویب مصوبه کمیسیون اصلی در ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن به ترتیب پیشنهادهای چاپ شده اصلاحی با اولویت پیشنهادهای کمیسیون های فرعی و سپس نمایندگان، به ترتیب جامعیت بیشتر به تشخیص رئیس جلسه و در پیشنهادهای مشابه به ترتیب نوبت و در صورت نیاز به قید قرعه توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به شرح فوق بررسی و رأی گیری خواهد شد.
۳– در صورت عدم تصویب پیشنهادهای چاپ شده اصلاحی، پیشنهاد چاپ شده بازگشت به لایحه یا طرح اصلی از کمیسیون های فرعی یا نمایندگان در ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن به شرح فوق مطرح و رأی گیری می شود. در صورت تصویب پیشنهاد برگشت به لایحه یا طرح اصلی در هر ماده پیشنهادهای چاپ شده اصلاحی یا الحاقی مرتبط و غیر مغایر با مصوبات در آن مورد قابل طرح است
۴- در صورت عدم تصویب پیشنهاد بازگشت به ماده واحده یا هریک از مواد و اجزای طرح یا لایحه اولیه، پیشنهاد چاپ شده کمیسیون های فرعی یا نمایندگان درباره حذف کل ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای گزارش کمیسیون اصلی به شرح فوق مطرح و رأی گیری می شود.
۵- در صورت عدم تصویب پیشنهاد چاپ شده کمیسیون های فرعی یا نمایندگان درباره حذف کل هر یک از مواد و اجزای آن یکبار دیگر مصوبه کمیسیون اصلی در خصوص آن مورد به رأی گذاشته می شود. درصورت عدم تصویب این موارد، پیشنهادهای جدید در جلسه رسمی مجلس پذیرفته می شود و یا در صورت لزوم رئیس جلسه آن مورد را برای رسیدگی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می دهد. در کلیه مواردی که مصوبه کمیسیون اصلی، یا هر یک از پیشنهادهای اصلاحی، بازگشت به طرح یا لایحه اولیه به تصویب مجلس برسد، پیشنهادهای چاپ شده الحاقی مرتبط و غیر مغایر با مصوبه مجلس به تشخیص رئیس جلسه به ترتیب پیشنهادهای کمیسیون های فرعی و سپس نمایندگان مطرح و در هر مورد به شرح فوق رسیدگی و رأی گیری می شود. پس از تعیین تکلیف نسبت به پیشنهادهای چاپ شده کمیسیون های فرعی و نمایندگان در ماده واحده یا مواد و اجزای آنها، در پایان نسبت به کل گزارش کمیسیون اصلی با اصلاحات انجام شده رأی گیری میشود؛ در صورت عدم تصویب کل گزارش کمیسیون اصلی، پیشنهادهای جدید در جلسه مجلس پذیرفته می شود و یا در صورت ضرورت برخی از مواد گزارش کمیسیون اصلی به تشخیص رئیس جلسه جهت رسیدگی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می گردد و برای مابقی مواد رأی گیری می شود.
۶- نسبت به آن دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، هر یک از نمایندگان می توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهادهای خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهادهای خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیأت رئیسه مجلس ارائه نمایند.
تبصره- در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می کند. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۴)
ب – بررسی و تصویب مواد در مجلس
ماده ۱۵۲ – در شوردوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح میشود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمیشود، ولی پیشنهادهای چاپ شده، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاددهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. دراین صورت پیشنهاددهنده یا یکی از پیشنهاددهندگان ( در مورد پیشنهاد جمعی) میتواند برای هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس ازاظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات مخبر کمیسیون یا نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رأی به عمل میآید. پس از ردیا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأیگیری به عمل میآید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأیگیری خواهد شد و درصورتی که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهای اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰) (حذف شده به موجب قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۴)
ماده ۱۵۳ – در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمیآید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأترئیسه در بعضی مواد تغییرات اساسی داده شده باشد. در این صورت اولین مخالف و موافق (براساس تابلو مخصوص ثبتنام) هر یک به مدت پنجدقیقه صحبت میکنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون ونماینده دولت نیز صحبت میکنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأیگیری میشود.(اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
ماده ۱۵۴ – چنانچه در شوردوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلی داده باشد، هریک از نمایندگان میتوانند همان مادهرا پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگو کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأیگیری میشود. چنانچه اصل مادهتصویب شد پیشنهادهای اصلاحی که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأیگیری خواهد بود.
ماده ۱۵۵ – ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۴)
ماده ۱۵۶ – اصلاحاتی که در مادهای پیشنهاد میگردد قبل از خود ماده در باره آنها در مجلس رأی گرفته میشود. (حذف شده به موجب قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۴)
ماده ۱۵۷ – هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رأی گذاشته می شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می گردد. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۴)
مبحث سوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح فوری
اول – کلیات موضوع طرحها و لوایح فوری
ماده ۱۵۸ – طرحها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.
ماده ۱۵۹ – وقتی که فوریت طرح یا لایحهای تقاضا میشود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکی از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق،نسبت به فوریت، رأی گرفته میشود. درصورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز میتوانند کتباًتقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل میباشد:
۱- یکفوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأی اکثریت مطلق حاضران.
۲- دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رأی اکثریت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمایندگان. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
تبصره – هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنی تکثیر و دراختیارنمایندگان قرار دهد.
ماده ۱۶۰ – اصل بر عادی بودن رسیدگی طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیلباشد:
۱- یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.
۲- دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.
۳- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.
ماده ۱۶۱ – در طرحها و لوایحی که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره میشود و پس از آن برای ورود به شور در مادهواحده یا مواد، رأی گرفته میشود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رأی به عمل میآید.
ماده ۱۶۲ – با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه میتوان از آنسلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتی نمود. تقاضای فوریت یا سلب فوریت برای هرطرح و یا لایحه فقط یکبار امکانپذیر است.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
دوم – طرحها و لوایح یک فوریتی
ماده ۱۶۳ – طرحها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیونهای اصلی، فرعی ارجاع میشود تا خارج از نوبت مورد بررسی وتصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیعمیشود.
ماده ۱۶۴ – طرحها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار میگیرد ویک نوبت درباره آن شور به عمل میآید، بدین.ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رأی میشود. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
سوم – طرحها و لوایح دوفوریتی
ماده ۱۶۵ – نحوه رسیدگى به طرحها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر مىباشد: (اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
۱ ـ حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی ربط ارجاع میشود.
۲ ـ حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم میشود.
۳ ـ حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت گزارش کمیسیون، در دستور کار مجلس قرار میگیرد.
تبصره ـ چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می گیرد.(الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
۴ ـ حداقل یکساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع میشود.
چهارم – طرحها و لوایح سه فوریتی
ماده ۱۶۶ – طرحها و لوایح سهفوریتی، پس از تصویب فوریت، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار میگیرد.(حذف شده به موجب قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
ماده ۱۶۷ – در طرحها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت بلافاصله فوریت بلافاصله کلیات و سپس و سپس، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأیگیریمیشود.(اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته میشود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولتاخذ رأی به عمل میآید.
پرسشگری از مجلس شورای اسلامی:
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح ها و لوايح فورى به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح ها و لوايح يك فوريتى (نياز فورى جامعه و اولويت طرح و يا لايحه مورد نظر نسبت به ساير موارد مطروحه) به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح ها و لوايح دو فوريتى (ضرورت جلوگيرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت) به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح ها و لوايح سه فوريتى (حالت كاملا اضطرارى و حياتى و براى مقابله سريع با خسارت حتمى) به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون دفعات مواخذه وزیران به دلیل عدم حضور در مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح ها یا لوایح مسکوت مانده در مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد اخطار قانون اساسی ارائه شده توسط نمایندگان به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد اخطارهای آیین نامه ای ارائه شده توسط نمایندگان به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نظر رسانه های گروهی پیرامون مراحل بررسى و تصويب طرح ها و لوايح فورى در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی چگونه بوده است؟
- نظر خبرنگاران رسانه های گروهی پیرامون مراحل بررسى و تصويب طرح ها و لوايح فورى در مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- به نظر نخبگان و اندیشمندان نحوه مراحل بررسى و تصويب طرح ها و لوايح فورى در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی بوده است؟
- از نظر سازمان های مردم نهاد آیا مراحل بررسى و تصويب طرح ها و لوايح فورى در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی بوده است؟
- گزارش دستگاه های نظارتی بر مراحل بررسى و تصويب طرح ها و لوايح فورى در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی چیست؟
نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه