هر ساله هنگامی که لایحه بودجه از سوی رئیس‌جمهور تقدیم مجلس می‌شود یکی از مهمترین مباحث در لایحه بودجه کل کشور، بودجه بخش دفاعی است که با توجه به تهدیداتی که کشورمان با آن روبه‌رو است، از اهمیت بالایی برخوردار است، اما شاهد هستیم که امسال بودجه دفاعی کشور تغییری نکرده و حتی در مواردی در بودجه ارتش شاهد کاهش‌هایی بوده‌ایم.
در حال حاضر تحلیلگران و کارشناسان نظامی تاکید دارند که با وجود تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باید ایران توان دفاعی خود را در سه بخش هوایی، دریایی و زمینی ارتقا دهد. در این شرایط دولت از کمبود منابع و اعتبارات خود سخن می‌گوید وزیر دفاع اعلام کرد است که دولت تا آنجایی که امکان داشته به بخش دفاعی کمک کرده است.
با این حال علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی درباره وضعیت بودجه دفاعی و امنیتی کشور در لایحه بودجه سال ۹۷ گفت: وضعیت بودجه دفاعی و امنیتی کشور در بودجه سال آینده با توجه به مجموع تحولات منطقه، مطلوب نیست. وی ادامه داد: انتظار ما از دولت این بود که نگاه پررنگ تر و ویژه تری به بخش دفاعی کشور و بودجه نیروهای مسلح داشته باشد.
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با بیان اینکه فراموش نکنیم که ما با تهدیدات مکرر آمریکا و رژیم صهیونیستی مواجه هستیم، تصریح کرد: امنیت ضرورتی جدی و اجتناب ناپذیر برای توسعه کشور است و لازمه آن این است که بودجه کافی برای آن تأمین شود.
همچنین سیدحسین نقوی‌حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از وضعیت بودجه دفاعی در لایحه بودجه سال ۹۷، گفت: وضعیت بودجه دفاعی در لایحه بودجه سال ۹۷ مناسب نیست. وی با تأکید بر اینکه دولت نسبت به ارتقای بودجه دفاعی در لایحه بودجه سال ۹۷ کم‌توجهی کرده است، اظهار داشت: در شرایط لایحه بودجه سال ۹۷، وضعیت بودجه دفاعی و ارتقای توان نظامی تا حدودی خوب است، اما مطلوب نیست.
نماینده مردم ورامین در مجلس ارتقای توان دفاعی کشور در شرایط فعلی منطقه‌ای و بین‌المللی را امری ضروری دانست و خاطرنشان کرد: باید به این موضوع توجه ویژه‌ای صورت گیرد.
پرواضح است که در جهان امروز، بسیاری از کشورها، حتی بیشتر در توان مالی خود تلاش می‌کنند تا قدرت نظامی خود را افزایش دهند و علت این امر آن است که اگر کشوری قدرت و توان نظامی نداشته باشد، یک شبه توسط ابرقدرت‌ها بلعیده خواهد شد.
نگاهی به سهم نهادهای نظامی
سهم نهادهای نظامی کشور از بودجه سال ۹۷ بیش از ۴۰۰ تریلیون ریال است.
با ارائه لایحه بودجه سال ۹۷ توسط رئیس‌جمهور به مجلس، ارقام بودجه نهادهای نظامی از جمله ارتش، سپاه پاسداران، وزارت دفاع و سازمان بسیج مشخص شد.
براین اساس بودجه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، ارتش، سپاه پاسداران و بسیج به شرح زیر است:
وزارت دفاع وپشتیبانی نیروهای مسلح: ۴۴ تریلیون و ۹۷۱ میلیارد و ۳۵۵ میلیون ریال
ستاد مشترک ارتش: ۹۷ تریلیون و هشتاد میلیارد و ۸۶۶ میلیون ریال
ستاد مشترک سپاه پاسداران:۲۶۷ تریلیون و ۳۶۶ میلیارد و ۹۷۱ میلیون ریال
سازمان بسیج: ۱۱ تریلیون و ۸۰۴میلیارد ۸۴۳ میلیون ریال
از مجموع بودجه وزارت دفاع، مبلغ ۱۹ تریلیون و ۶۵۹ میلیارد و ۱۳۸میلیون ریال برای تقویت بنیه دفاعی و ارتقای توان دفاعی کشور در نظر گرفته شده است.
نگاهی به بودجه حقوقی کارکنان ارتش
در حوزه بودجه دفاعی توجه به موضوع حقوق و مزایای نیروهای مسلح است که طبق قانون باید حدود ۲۰ درصد بیشتر از سایر بخشها باشد که هم‌اکنون حتی ۲۰ درصد کمتر هم هست.
قانون چه می‌گوید؟
طبق برنامه ششم کل کشور دولت موظف است در حوزه دفاعی و نظامی، ۱۳ اولویت اصلی را رعایت کند. طبق بخش دفاعی قانون برنامه ششم توسعه، ۵ اولویت نخست دفاعی کشور در ۵ سال آینده، شامل موارد ذیل است:
توسعه و افزایش توان تولیدی موشکی
توسعه و تقویت توان پدافند هوایی در سطوح مختلف برد کوتاه، متوسط و بلند
توسعه و به‌روزرسانی شبکه‌های ارتباطی امن و پایدار و تعامل‌پذیر و برخوردار از فناوری‌های مناسب با هدف استقرار کامل سامانه فرماندهی و کنترل
هوشمند و متحرک‌سازی برخی سامانه‌های تسلیحاتی متناسب با تهدیدات
توسعه و تقویت امکانات جنگ الکترونیک و دفاع رایانگی (سایبری)
براساس این اولویت‌ها، دولت موظف است که لایحه بودجه سالانه را بر مبنای همین قانون در حوزه‌های مختلف به مجلس تقدیم کند.
در جدول کار شده در این گزارش نگاهی مقایسه‌ای داریم به بودجه‌های پیشنهادی و مصوب سال ۱۳۹۶ با بودجه پیشنهادی دولت برای سال ۹۷. واضح است که دولت بودجه برخی طرح‌های کلیدی در ارتش را کاهش داده است.
بند ب از ماده ۱۰۶ قانون برنامه ششم توسعه کشور، توسعه پدافند هوایی، توسعه ناوگان نیروی دریایی، توسعه و تقویت توان ناوگان هوایی و... را در اولویت اصلی قرار داده است اما همانطور که در جدول مشاهده می‌کنید، ردیف بودجه تخصیص یافته به برخی از همین امور در ذیل بودجه ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، توسط دولت کاهش و بعضا کاهش چشمگیر یافته است.
البته این نکته هم ناگفته نماند که این بودجه‌ها، بودجه‌های پیشنهادی هستند و قطعا مجلس شورای اسلامی می‌تواند در کمیسیون‌های تخصصی ارقام را کاهش یا افزایش دهد اما آنچه که مسلم است، این است که مجلس نمی‌تواند این ارقام را تا حد زیادی جابجا کند
مقایسه بودجه دفاعی ایران 
و دیگر کشورهای جهان
نگاهی به موقعیت ژئوپلتیک ایران از یک‌سو و وجود ذخایر طبیعی اعم از نفت، گاز، معادن و... نشان می‌دهد که ایران همواره مرکز توجه کشورهای دیگر بوده و کشورهای استعمارگر همواره تلاش داشتند تا ویژگی‌های خاص ایران به نفع خود استفاده ببرند. سوال اینجاست در چنین شرایطی آیا ایران نیاز به توان نظامی قدرتمندی ندارد؟
وجود چنین اولویتی که از سوی کارشناسان نظامی و سیاسی بر آن تاکید شده است نشان می‌دهد که لازم است. داشتن توان نظامی بالا برای ایران، از همه چیز واجب‌تر و لازم‌تر است چراکه در صورت هرگونه تهاجم نظامی از سوی کشوری به ایران، این توان نظامی و نیروی نظامی مجهز است که می‌تواند کشور را از هر آسیبی مصون بدارد.
نگاهی به وضعیت بودجه نظامی سایر کشورها نیز نشان می‌دهد که این سیاستی است که بیشتر کشورهای جهان آن را دنبال می‌کنند. در حال حاضر، آمریکا بیشترین بودجه را در جهان صرف ابعاد نظامی خود می‌کند و پس از آن کشورهای چین، عربستان و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
نگاهی به این آمار رسمی، به خوبی نشان می‌دهد کشورهای غربی و برخی کشورهای عربی که به انحای مختلف درصدد ایجاد مانع در پیشرفت نظامی و تخصیص بودجه، نیرو و انجام تحقیقات نظامی در ایران هستند، خود بیشترین رشد در بودجه‌های نظامی را داشته و برای تولید انواع سلاح و تجهیزات تلاش می‌کنند.
بودجه نظامی و دفاعی امریکا در سال ۲۰۱۷، با رشدی ۶ درصدی همراه بود این درحالی است که رئیس‌جمهوری امریکا در روزهای گذشته اعلام کرد، قصد دارد بودجه دفاعی این کشور را در سال ۲۰۱۸ به میزان ۱۰ درصد افزایش دهد. ترامپ، دلیل این افزایش را بازسازی ارتش امریکا اعلام کرده است.
همچنین نگاهی به بودجه اختصاص یافته به هزینه‌های نظامی در امریکا در سال ۲۰۱۵ حدود ۵۹۶ میلیارد دلار بوده که این مبلغ معادل ۳.۳ درصد از GDP این کشور در آن سال بود.
چین دومین کشوری است که بعد از امریکا، بودجه بالایی را به هزینه‌های نظامی خود اختصاص می‌دهد. بودجه در نظر گرفته شده برای وزارت دفاع در این کشور در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۱۵ میلیارد دلار بود که معادل ۱.۹ درصد از GDP این کشور است. عربستان نیز در سال‌های اخیر در راس کشورهایی قرار گرفت که با هزینه‌های بالای نظامی کشور را اداره می‌کنند. بودجه نظامی این کشور در سال ۲۰۱۵ حدود ۸۷ میلیارد دلار برآورد شده که این مبلغ معادل ۱۳.۷ درصد از GDP این کشور محسوب می‌شد.
همچنین عربستان در سال ۲۰۱۷ بودجه نظامی خود به ۱۹۱ میلیارد ریال سعودی معادل ۵۰ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رساند که حدود ۸ درصد تولید داخلی را شکل می‌دهد.
از سوی دیگر افزایش هزینه‌های نظامی روسیه در سال ۲۰۱۵، در شرایطی بود که این کشور با مشکلاتی مانند کاهش قیمت نفت، تورم و تحریم‌های غرب علیه مسکو به بهانه نقش روسیه در بحران اوکراین روبه‌رو بود. طبق گزارش‌های به دست آمده بودجه دفاعی در سال ۲۰۱۵ در مقایسه با سال ۲۰۱۴، افزایشی حدود ۲۰ میلیارد دلار داشته است. در این سال بودجه دفاعی در روسیه حدود ۶۶ میلیارد دلار بوده که این مبلغ معادل حدود ۵.۴ درصد از GDP این کشور است.
بریتانیا، هند، فرانسه و ژاپن از دیگر کشورهایی هستند که بودجه قابل توجهی را به مسائل نظامی کشورشان اختصاص داده‌اند. بریتانیا در سال ۲۰۱۵ بودجه نظامی خود را به حدود ۵۵ میلیارد دلار، معادل ۲ درصد از GDP کشور رساند. این مبلغ در کشوری مانند هند و فرانسه به ۵۱ میلیارد دلار می‌رسد. در هند این مبلغ معادل ۲.۳ درصد از GDP کشور است که در فرانسه معادل ۲.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی به شمار می‌رود. در این گزارش، هزینه‌های اختصاص یافته به بودجه نظامی ژاپن حدود ۴۱ میلیارد دلار برآورد شده که این رقم نزدیک به یک درصد از GDP این کشور را تشکیل می‌دهد. 
در نهایت
در حالی که تهدیدات گوناگون کشور را در معرض خطر قرار داده است، هزینه نظامی ایران طی سال‌های اخیر رقم بسیار کمی از بودجه کشور را به خود در مقایسه با کشورهای منطقه چون عربستان، امارات، کویت، بحرین و... را تشکیل داده است.
در این میان به نظر می‌رسد که لازم است تدوین بودجه دفاعی کشور جدای از سایر بخشها صورت گرفته و به شکل ویژه ای به آن پرداخته شود. دولت حتی می‌تواند مانند بسیاری از کشورها بودجه دفاعی خود را جداگانه از بودجه کل کشور در نظر بگیرد.
نکته قابل توجه اینکه، معمولا دولت یک بودجه جداگانه نیز برای تقویت بنیه دفاعی درنظر می‌گیرد و در یک ردیف جداگانه و غیر از این بودجه نیروهای مسلح، پیش بینی و در لایحه می‌آورد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه بودجه دفاعی سال ۹۷ تفاوت چندانی با سال ۹۶ ندارد، گفت: با توجه به تهدیدات و تحولات منطقه، قطعا نمایندگان مجلس در زمان بررسی بودجه در کمیسیون تلفیق، تغییراتی را به نفع بودجه نیروهای مسلح خواهند داشت.
حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنور نماینده مردم قم با اشاره به بودجه دفاعی و نظامی در لایحه بودجه سال ۹۷ گفت: باید بگوییم بودجه دفاعی سال ۹۷ تفاوت چندانی با سال ۹۶ ندارد. وی افزود: معتقدم در بخش‌هایی بودجه دفاعی سال ۹۷ افزایش و در بخش‌هایی شاهد محدودیت آن هستیم و در بخش‌هایی هم حذف داشته‌ایم. اما در مجموع این بودجه مشابه بودجه سال ۹۶ است.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به تهدیدات جدید ایالات متحده امریکا علیه ایران گفت: با توجه به تهدیدات و تحولات منطقه، قطعا نمایندگان مجلس در زمان بررسی بودجه در کمیسیون تلفیق تغییراتی را به نفع بودجه نیروهای مسلح خواهند داشت.
ذوالنور با اشاره به اولویت فراکسیون دفاعی و اقتدار ملی در زمان بررسی بودجه سال ۹۷ گفت: معتقدم علاوه بر فعال بودن این فراکسیون در زمینه بودجه دفاعی خود نمایندگان مجلس هم نسبت به مسئله دفاع عِرق ویژه دارند و یقیناً در جهت تقویت بودجه دفاعی در سال ۹۷ فعال پیگیر خواهند بود.
