برجام واژهای است که به جایگاهی کلیدی در ادبیات سیاسی و اقتصادی کشور مبدل شده است. از یکسو رفع بسیاری از مشکلات و کاستیها به تحقق برجام نسبت داده میشود و از سوی دیگر آینده برجام به یکی از مسائل کشور و حتی عرصه جهانی مبدل شده است. آنچه در باب برجام به عنوان یک اولویت مطرح شده نشست موسوم به کمیسیون برجام است.
براساس گزارشهای منتشره کمیسیون مشترک برجام متشکل از کشورهای ایران و ١+٥ و نماینده عالی اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگکننده، روز سهشنبه ۲۱ دیماه (۱۰ ژانویه) در وین و در سطح معاونان تشکیل جلسه خواهد داد. این جلسه به منظور بررسی مسائل مطروحه در نامه مورخ ١٦ دسامبر وزیر امور خارجه کشورمان به خانم موگرینی درپی تمدید قانون آیسا توسط کنگره آمریکا تشکیل میشود. البته باید در نظر داشت که نقض برجام توسط آمریکا صرفا به قانون آیسا ختم نمیشود بلکه کارنامه آمریکا نشان میدهد که از ابتدای امضای برجام این روند صورت گرفته و ادامه دارد.
با تمام این شرایط نشست مذکور در حالی برگزار میشود که در باب آن چند نکته قابل توجه است. نخست آنکه مقابله با بدعهدیهای آمریکا باید به صورت ریشهای و بنیادین صورت گیرد. کارنامه آمریکا نشان میدهد که آنها هرگز به تعهدات خود پایبند نیستند لذا نمیتوان اعتمادی به تعهدات ادعایی آنان داشت و باید سازکاری دقیق برای مقابله با ترفندها و اقدامات آنان داشت. رفتارهای آمریکا بیانگر آن است که آنها از یک سو به دنبال استمرار اجرای سیاست تحریم هستند چراکه آن را مولفهای برای امتیازگیری نه تنها از ایران بلکه از جهان میدانند و این رویهای است که در دولت آینده آمریکا از شدت بیشتری برخوردار میشود.
بر این اساس باید در نظر داشت که اقدامات ظاهری و کوچک همچون اعلام آمادگی برای قرار داد بوئینگ و ایرباس برای آنچه فروش هواپیما به ایران در بلندمدت مینامند و یا لغو محدودیت واردات برخی اقلام دارویی نمیتواند نشانه پایبندی آمریکا به برجام به رغم تمدید قانون تحریمهای آیسا برای ۱۰ سال آینده باشد. تعهد آمریکا در برجام لغو تحریمها و عدم وضع هر گونه تحریمی است و اقدامات اخیر در باب خطوط هوایی و یا دارویی مشت در برابر خروار است.
این رویکرد آمریکا را عینا میتوان در توافقنامه اسلو و غزه اریحا میان تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی که با میانجیگری آمریکا امضا شد مشاهده کرد که براساس آن هر زمان فلسطینیها در برابر بدعهدیها و اشغالگری و جنایات طرف صهیونیست به ستوه میآمدند آمریکا و صهیونیستها با برخی امتیازات اقتصادی ظاهری سعی در آرام سازی فلسطینیها داشته و بعد از مدتی به سیاستهای ضد فلسطینی خود ادامه دادهاند.
نکته دیگر آنکه آمریکا همواره از حربه طولانیسازی مذاکرات برای شرطیسازی بازار ایران بهره گرفتهاند که نوعی خود تحریمی است. بر این اساس نشست وین باید از یکسو پایاندهنده بدعهدیهای امریکا و ملزم سازی آن به اجرای کامل تعهداتش باشد و از سوی دیگر با این اقدام و پایان دادن به مذاکرات و رفت و آمدهای دیپلماتیک با طراحی شرطیسازی بازار و فضای اقتصادی کشور جلوگیری کرد. این امر یک دستاورد مهم اقتصادی در باب سرمایهگذاری خارجی نیز دارد و آن اینکه غرب با ادعای رویکرد اقتصادی به ایران در شرایط تحریم نمیتواند سیاست باجگیری را در پیش گیرد.
چنانکه غربیها از زمان امضای برجام با تکیه بر تحریمهای یک جانبه آمریکا با نازلترین قیمت و بیشترین سود آن هم با قراردادهایی برای چند دهه طرح سرمایهگذاری در صنایع نفت و گاز ایران را مطرح کردهاند که نوعی طراحی برای سلطهگری بر صنعت نفت ایران است.
مسئله دیگر در باب نشست مذکور آنکه این نشست صرفا در برای تامین منافع ایران در چارچوب برجام نمیباشد بلکه آن را باید نشستی برای کسب آبرو و پرستیژ جهانی برای اعضای ۱+۵ به جز آمریکا دانست. آمریکا به دنبال آن است که خود را محور نظام تک قطبی در جهان معرفی نماید و اعمال تحریمهای یک جانبه علیه کشورها نیز در همین راستا است.
بر این اساس اعضای اروپایی و حتی چین و روسیه نمیتوانند با ادعای حمایت از ایران در نشست مذکور به دنبال امتیازگیری باشند چراکه چشم پوشی آنان از رفتارهای غیرمنطقی و بدعهدیهای آمریکا زمینهساز تزلزل جایگاه این کشورها در میان افکار عمومی جهان خواهد شد در حالی که با قرار گرفتن در کنار ایران در برابر آمریکا میتواند به تقویت جایگاه جهانی آنان منجر شد.
نکته مهمی که در این سناریو مطرح است اینکه اعضای غربی گروه ۱+۵ به دنبال تبدیل نشست مذکور به مابه ازای امتیازگیری در منطقه باشند. این نکته مهم را باید در نظر داشت که ایران اکنون دست برتر معادلات منطقه بویژه در حوزه مبارزه با تروریسم را دارد لذا دلیلی برای امتیازدهی منطقهای در ازای حفظ برجام وجود ندارد و حتی این کشورهای غربی گرفتار تروریسم هستند که باید به پاس اقدامات ایران در منطقه امتیازات قابل توجهی برای ایران در نشست مذکور در نظر گیرند.
به هر تقدیر باید به این مهم توجه داشت که نشست وین نه نشستی برای امتیازگیری از ایران برای آنچه متعهد نامیدن آمریکا به تعهدات برجامی بلکه مکانی برای محک زدن صداقت ۱+۵ در پایبندی به تعهداتش و البته تلاش این کشورها برای نشان دادن استقلال خود از آمریکا و کسب جایگاه جهانی به عنوان کشوری مستقل است و این فرصتی است که جمهوری اسلامی برای اعضای ۱+۵ ایجاد کرده تا صداقت و توان جهانی خود در برابر یکجانبهگرایی آمریکا را اثبات نمایند.