مي‌گويند در ايران از چند سال آتي بايد شاهد سونامي سرطان باشيم، شهر آلوده است، غذاها هورموني‌اند. مصرف سيگار زياد و سن اعتياد كم شده است اما در عين حال ظاهرا تفريح اين روزهاي جوانان شهري دود فرستادن به ريه شده است. اين دود فرستادن نه پولدار مي‌شناسد نه فقير قيمت‌هاي متفاوتي هم دارد كه فقير و پولدار از پس خرجش بر مي‌آيند!!! علني است و كسي هم به اين به اصطلاح تفريح خرده نمي‌گيرد.
مي‌رويم سر اصل ماجرا کافی است سری به سفره‌خانه‌هاي سنتی بزنی و یا به مراکز تفریحی و فضاهای باز و رستوران‌هایی که تخت دارند بروی تا با چشمانت ببینی که متصدیان این سفره‌خانه‌ها برایشان فرقی ندارد قلیان را یک دختر سفارش می‌دهد یا یک نوجوان، آنها به سرعت مي‌روند و قلیان را با تنباکوی دلخواهت برایت مي‌آوردند تا تو در کنار طبیعت بنشینی و ساعت‌ها دود به ریه‌ات بفرستی!!
دیدن برخی از این صحنه‌ها تاسف‌آور است هر چند که اين اتفاق خيلي کمتر از گذشته در جامعه قبح دارد... می‌توانی در لابه‌لای افرادی که با خانواده و دوستانشان برای کشیدن قلیان مي‌آیند کودکانی را ببینی که به راحتی از دست خانواده‌هایشان قلیان را مي‌گیرند و مي‌کشند... این کار برای همه اقشار به تازگی به تفریح تبدیل شده است اما تفریحی که مي‌تواند در بی‌خبری محض آنها، جانشان را بگیرد... حال مضرات قلیان را با هم مرور مي‌کنیم، شاید این‌بار باورتان شود که چه معامله‌ای با جانتان مي‌کنید؛ برای این کار ابتدا تاریخچه قلیان را مرور مي‌کنیم.
تاریخچه قلیان
در تاریخ آمده که قلیان وسیله‌ای آبی است برای کشیدن تنباکو که در خاورمیانه و آسیای مرکزی متداول است. قلیان توسط ایرانیان و هندی‌ها اختراع شد.
می‌گویند «اولین‌بار ابوالفتح گیلانی پزشک ایرانیِ دربار اکبر اول، سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص‌تر و سرد نماید و از این طریق قلیان که در شبه‌قاره به حقّه معروف است را ابداع کرد.»
سیاحان اروپایی که به ایران سفر کرده‌اند از جمله تاورنیه که در دوران صفویه به ایران آمد به قلیان و کشیدن تنباکو در ایران اشاره کرده است.
شاردن، دیگر سیاح دوران صفوی، در سفر‌نامه خود می‌نویسد که، شاه عباس بسیار کوشید تا از استعمال قلیان در بین مردم جلوگیری کند. برای این کار، روزی در مجلسی رسمی دستور داد که به جای تنباکو قلیان ميهمانان را با پهن چاق کنند، و سپس در حالی که آنان مشغول کشیدن قلیان خود بودند گفت که، این تنباکو را که وزیر همدان برایم فرستاده است و ادعا می‌کند که بهترین تنباکوی دنیاست، چگونه است؟ آنان همگی از این تنباکو تعریف کردند. آنگاه شاه خطاب به آنان گفت: «مرده‌شوی چیزی را ببرد که نمی‌توان آن را از پهن تشخیص داد». سرانجام کار مخالفت شاه عباس بزرگ با تنباکو به تحریم آن کشید، و هنگامی که در گرجستان متوجه شد، سربازان او پول خود را صرف کشیدن تنباکو و توتون می‌کنند آن را ممنوع كرد. اما قلیان در دوران قاجار بخشی از ضرورت‌های زندگی بود.
رشد چشمگیر تمایل به قلیان‌کشی در چند سال اخیر
اما این وسیله در همه ادوار تاریخی جزو وسیله‌هاي اعتیادآور و ضرر‌زننده به بدن معرفی مي‌شده و پزشکان ضرر کشیدن قلیان را هیچ‌گاه و در هیچ دوره زمانی انکار نکرده‌اند. حال این پدیده در کشور چند سالی است که رشد چشمگیری داشته و البته با توجه به تغییرات حاصل در نوع تنباکو و استفاده از تنباکوهای صنعتی و میوه‌ای خطرات ناشی از مصرف قلیان که حالا فراگیرتر شده نیز افزایش یافته است. طبق آمار اعلام شده ۳۷ درصد زنان حداقل یکبار مصرف قلیان را تجربه کرده‌اند، کشیدن قلیان در سفره‌خانه‌های سنتی برای بانوان ایرانی نیز مجاز است و روزانه تعداد زیادی از زنان نیز قلیان مصرف می‌کنند که این تعداد روز به روز در حال افزایش است.
تنباکوی میوه‌ای
تنباکوی میوه‌ای چند سالی است که به دست اعراب تولید شده و با انواع اسانس و طعم‌های گوناگون در دسترس همگان است. البته به گفته پزشکان این نوع تنباکو از بدترین نوع برگ توتون تهیه شده که در کارخانه‌ها معمولاً دورریز تولیدات آنها است ولی به واسطه مواد شیمیایی معطر و بسته‌بندی‌های پرزرق و برق آنها را با نام تنباکوی میوه‌ای در ایران و نام عربی در کشورهای عربی به فروش می‌رسانند. استعمال قلیان میوه‌ای در برخی شهرها و کشورهای اروپا هم شیوع پیدا کرده و خیلی از جوانان هم در اروپا قلیان میوه‌ای را به عنوان تفریح انتخاب کرده و ساعتی را در کافی‌شاپ برای سرو قلیان اختصاص می‌دهند.
بیماری‌های ناشی از قلیان کشیدن
ابتدا باید دانست که برای ساختن تنباکوی میوه‌ای پوست میوه‌ها را تخمیر مي‌کنند و با ملاسیاگلیسیرین مخلوط مي‌کنند. اگر این مخلوط با زغال سوزانیده شود آکرولئین تولید مي‌شود. آکرولئین یک ماده سرطان‌زا است که به ویژه باعث سرطان مثانه مي‌شود.
این تنها بخش کوچک و ابتدایی خطر مصرف قلیان بود لازم به ذکر است فارغ از نوع تنباکو باید گفت در اثر استفاده مشترک از قلیان بیماری‌های زیادی نیز به وسیله دهانه قلیان به افراد منتقل مي‌شود.
براساس تحقیقات پزشكان، دود قلیان كه وارد بدن مي‌شود، مسیر ورود بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان‌های مختلف و حتی تخریب قلب و ریه را هموار كرده و افراد مصرف‌كننده ناخواسته به اینگونه بیماری‌ها مبتلا مي‌شوند. بسیاری از مردم تصور مي‌كنند آب موجود در قلیان موجب تصفیه و ایجاد محافظت در مقابل دود ناشی از سوختن تنباكو مي‌شود در حالی كه دود ناشی از سوختن تنباكو سرطان‌زا است و آب موجود در قلیان نیز موجب تصفیه و ایجاد محافظت در مقابل این دود نمی‌شود.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی هم اعلام كرده كه براساس بررسی‌ها، با مصرف قلیان بیش از ۶۰۰ ماده سمی و مهلك وارد ریه فرد مصرف‌كننده و اطرافیانش مي‌شود. برخی پزشكان نیز هشدار می‌دهند مقدار تنباكوی مصرفی در یك وعده قلیان معادل مصرف ۲۰ تا ۵۰ نخ سیگار است.
تمام مصرف‌کنندگان قلیان دچار بیماری می‌شوند
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفت: قلیان یک وسیله تفریحی نیست و تنها به مال و سلامتی افراد آسیب مي‌رساند.
سید‌امیر‌حسین قاضی‌زاده‌هاشمی ادامه داد: دود حاصل از مصرف قلیان باعث ایجاد بیماری‌هاي تنفسی و منشاء بسیاری از بیماری‌هاي سرطانی مي‌شود. آن چیزی که خطرناک و آسیب‌رسان به سلامت افراد مي‌باشد و سودی برای آنها ندارد باید از بین برود و از طرفی هزینه‌هایی روی دست بیماران و دولت مي‌گذارد مانند ساخت بیمارستان، تهیه دارو برای این بیماران و همه اینها عوارض مصرف قلیان است.
هشدار ۴ هزار پزشک برای سونامی سرطان
بر همین اساس بود که بیش از چهار هزار متخصص برجسته پزشکی کشور از حسن روحانی رئیس‌جمهوری درخصوص مهار سونامی سرطان ناشی از مصرف بی‌رویه قلیان درخواست کمک کردند. چندی پیش چهره‌های سرشناس و برجسته حوزه سلامت در کشور از جمله متخصصان بیماری‌های ریه و سرطان، اپیدمیولوژی، مسئولان سابق ارشد حوزه سلامت و اعضای کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس شورای اسلامی، اساتید دانشگاه علوم پزشکی کشور طی نامه‌ای خطاب به ریاست جمهوری اسلامی ایران ضمن ابراز نگرانی از مصرف بی‌رویه قلیان در کشور و سونامی سرطان ناشی از آن درخواست کردند تا براساس قوانین موجود جلوی گسترش روزافزون این پدیده خانمان‌سوز گرفته شود.
اما برای مبارزه با این ناهنجاری چه کار مي‌توان انجام داد؟!
کمک رسانه‌ها و صدا و سیما
آنچه مسلم است توجه به این نکته است که ظاهرا با همه هشدارها مردم آگاهی لازم را نسبت به معضل ناشی از مصرف قلیان ندارند و لازم است رسانه‌ها شاید در راس آنها صدا و سیما به عنوان یک عضو شورای عالی مبارزه با موادمخدر ورود جدی به بحث پیدا کنند.
راهکار خارجی مبارزه با قلیان با فتوا برای مسلمانان مالزی
اما در خارج از ایران هم قلیان کشیدن برای برخی از کشورها به معضل بزرگی تبدیل شده است بر همین اساس کمیته فتوای شورای ملی امور اسلامی کشور مالزی پس از بحث و بررسی‌های فراوان در تیر ۱۳۹۲ اعلام کرد که استفاده از قلیان برای مسلمانان حرام است.
حال که دو راهکار داخلی و خارجی را برای مبارزه با قلیان مرور کردیم باید منتظر ماند و دید متولیان کدام راه را برای درمان این ناهنجاری اجتماعی که هم به جامعه و هم به افراد صدمه مي‌زند بر خواهند گزید.
آلودگی توتون‌های قلیان به موادمخدر
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به گزارش‌هایی از بیمارستان‌ها در مورد مسمومیت با شیشه به دنبال مصرف قلیان، گفت: اخیرا افراد سودجو به سمت استفاده از موادمخدر در ترکیبات قلیان رفته‌اند و متاسفانه این موضوع در کشور در حال رواج است.
دکتر خسرو صادق‌نیت ضمن ابراز نگرانی از شیوع شتابان مصرف قلیان در کشور گفت: براساس دو مطالعه‌ای که در سال‌های ۸۲ و ۸۶ انجام شده، مصرف قلیان روند نگران‌کننده‌ای را در پیش داشته است، به طوری که از سال ۸۷ با تغییری در این زمینه مواجه شدیم؛ به این صورت که روند مصرف روزانه قلیان رشد بسیار زیادی داشته است.
رشد مصرف قلیان در دختران نوجوان بیش از پسران
وی افزود: رشد مصرف قلیان در نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله بیش از دو برابر رشد کرده که میزان این رشد در بین دختران بیش از پسران بوده است. شیوع مصرف مواد دخانی در سال ۸۲ در میان پسران حدود ۱۶ درصد بوده و در سال ۸۶ به ۳۱.۵ درصد رسیده است. در بین دختران نیز این میزان از ۸.۷ درصد به ۲۰ درصد رسیده است؛ یعنی بیش از ۲ برابر و این نشان می‌دهد که شتاب شیوع مصرف مواددخانی در دختران ما بیشتر است.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان اینکه افزایش مصرف دخانیات تنها در سیگار نبوده، بلکه در مصرف قلیان نیز وجود داشته، گفت: میزان دودی که در هر وعده قلیان وارد بدن می‌شود، معادل ۲ تا ۵ بسته سیگار است. متاسفانه قلیان در خانواده‌ها مصرف شده و قبح آن شکسته می‌شود. افرادی که نزدیک مصرف‌کنندگان قلیان هستند نیز معادل آن است که حدود ۱۰ نخ سیگار کشیده‌اند.
صادق‌نیت ادامه داد: یکی از نگرانی‌های ما درخصوص قلیان دود دسته سوم است. یعنی دودی که به دیوارها و اجناس منازل نشسته و از راه پوست می‌تواند وارد بدن کودکان شود که همزمان با رشد عصبی آنها منجر به وابستگی عصبی آنها نیز می‌شود. اگر این روند ادامه یابد، نه تنها میزان مصرف مواد دخانی ما کاهش نمی‌یابد بلکه با رشد فزآیند آن روبرو خواهیم شد. یکی از مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان داده با اینکه ایران جزو یکی از کشورهای پرمصرف در قبال دخانیات نیست، اما اگر در قبال این وضعیت اقدام موثری نداشته باشد، در‌پی ۳ تا ۴ دهه آینده، جزو سه کشور پرمصرف دخانیات خواهد بود.
انتقاد از نخ‌فروشی سیگار
وی یکی از دغدغه‌های جدی وزارت بهداشت را بحث ساماندهی عرضه دانست و گفت: متاسفانه کودکان و نوجوانان ما برای خرید یک نان بیش از یک ساعت باید وقت بگذارند. این در حالی است که برای گرفتن یک نخ سیگار بین ۳ تا ۵ دقیقه وقت از آنها گرفته می‌شود. همچنین تک‌فروشی سیگار امکان استفاده آسان از آن را برای نوجوانان به وجود می‌آورد. بنابراین قیمت کم، عرضه آسان و عدم برخورد با کسانی که به سهولت سیگار را در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌دهند شیوع بالایی را در آینده برای ما به وجود می‌آورد.
همه مضرات توتون‌های طعم‌دار
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان اینکه مبارزه با مصرف دخانیات کار جمعی را می‌طلبد و سایر ارگان‌ها نیز باید با وزارت بهداشت در این خصوص همکاری کنند، گفت: یکی از نگرانی‌های ما درخصوص قلیان مواردی است که به محتواهای توتون و تنباکوی آن اضافه می‌شود. مشخص شده که در توتون‌های طعم‌دار ۸۰ درصد مواد شیمیایی و اسانس‌ها علاوه بر توتون و تنباکو وارد ریه مصرف‌کننده می‌شود.
مخدرها در ترکیبات قلیان
صادق‌نیت ضمن هشدار نسبت به وجود موادمخدر در ترکیبات قلیان تصریح کرد: اخیرا افراد سودجو به سمت استفاده از موادمخدر در ترکیبات قلیان رفته‌اند. جدیدا در این خصوص گزارش‌هایی از بیمارستان‌ها داشته‌ایم که چند مورد مسمومیت با مصرف شیشه، به دنبال مصرف قلیان را گزارش داده‌اند. متاسفانه این موضوع در کشور در حال رواج است و نیازمند آگاهی مردم د راین زمینه هستیم.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در پایان درخصوص برخی گفته‌ها مبنی بر تخلیه دود قلیان توسط آب آن واکنش نشان داد و گفت: آب قلیان به هیچ وجه دود را تصفیه نمی‌کند و فقط شدت دما را کاهش می‌دهد. موثرترین اقدام در زمینه کاهش مصرف قلیان، توجه و تذکر خود مردم است؛ چراکه استفاده از قلیان در جمع‌های خانوادگی نگرانی‌های جدی را ایجاد کرده است.
مائده شیرپور
