سیاست روز - توسعه پایدار - ريو + ۲۰ و جهان آينده

توجه جهاني به مسايل محيط زيست از سال ۱۹۷۲ با اجلاس "انسان و محيط"( (Man&Environmentدر استكهلم آغاز گرديد و منجر به بيانيه ۱۰۶ ماده اي همراه با توصيه به آموزش و پژوهش محيط زيست، مديريت و برنامه ريزي ملي، روز جهاني محيط زيست و تأسيس برنامه محيط زيست سازمان ملل (NEP))(۱) گرديد.
بيست سال بعد از استكهلم، كنفرانس سازمان ملل با حضور سران كشورها و با عنوان"محيط زيست و توسعه"(UNCED)(۲) در ريو(۱۹۹۲) برگزار گرديد كه حاصل آن دستوركار ۲۱ (Agenda ۲۱) به عنوان راهنماي زندگي در قرن ۲۱ در چهل فصل منتشر گرديد. كنوانسيون هاي تغييراقليم، تنوع زيستي و اصول جنگل از دستاوردهاي ديگر اين اجلاس بود. در سال ۲۰۰۲ نشست جهاني توسعه پايدار(WSSD)(۳) در ژوهانسبورگ با حضور سران كشورها برگزار گرديد كه پيشرفت برنامه هاي ريو را ارزيابي نمود و در نتيجه برنامه اجرايي ژوهانسبورگ(JPOI)(۴) را عرضه نمود كه توسط كميسيون توسعه پايدار(CSD)(۵) بطور ساليانه و براي عناوين مختلف پيگيري مي گردد.
در سال ۲۰۱۲ كنفرانس توسعه پايدار سازمان مللUNSD) )(۶) (مشهور به ريو + ۲۰) با حضور سران كشورها در ريودوژانیرو- برزیل در ژوئن ۲۰۱۲(خرداد ۱۳۹۱) تشكيل گرديد.
هدف كنفرانس تجديد عهد نسبت به تعهدات زيست محيطي گذشته و تعيين مسير آينده بود. بيانيه نهايي در ۲۸۳ بند به تصويب سران كشورها رسيد. پنج محور اصلي مورد بحث قرار گرفت كه تفاوت نظر بين كشورهاي توسعه يافته، درحال توسعه و كمتر توسعه يافته مطرح گرديد.
۱- اقتصاد سبز(Green Economy) كه چند سال قبل توسط كره جنوبي به عنوان رشد سبز(Green Growth) مطرح گرديد و برخي ديدگاه هاي كشورهاي توسعه يافته آن را جانشيني براي توسعه پايدار قلمداد مي كردند.
در بيانيه نهايي صورت تعديل يافته اي مورد تصويب قرار گرفت كه اقتصاد سبز را يكي از راه هاي رسيدن به توسعه پايدار قلمداد مي نمايد كه به شرايط هر كشور بستگي دارد ولي جهت گيري كلي آن توجه به ظرفيت هاي محيط زيست در همه ابعاد توسعه است و بهره برداري بهينه از منابع، فرآيندهاي سبز، بازيافت ضايعات، مديريت پايدار به عنوان راهنما مطرح گرديده است.
۲- اهداف توسعه پايدار(Sustainable Development Goals- SDG)
در سال ۱۹۹۳ مجمع عمومي سازمان ملل اهداف توسعه هزاره(Millennium Development Goals-M DG) را براي قرن ۲۱ به تصويب رسانده بود.
كشورها مطرح مي نمودند كه با توجه به چالش هاي زيست محيطي، اهداف فوق با در نظر گرفتن اهداف زيست محيطي نياز به تجديدنظر دارد. كشورهاي توسعه يافته كه MDG را پشت سر گذارده اند تأكيد بيشتري داشتند و كشورهاي درحال توسعه مايل به پذيرش تعهدات جديدتر كه توسعه آنها را مختل مي نمايد نبودند. در بيانيه نهايي مقرر گرديد طي مطالعاتي با حضور نمايندگان قاره ها اهداف جديد تدوين گردد.
۳- ساختار جهاني براي پیگیری توسعه پايدار
(Institutional Framework for Sustainable Development- IFSD)
ضعف ساختارهاي جهاني براي پيگيري و نظارت بر برنامه هاي توسعه پايدارعمدتا توسط كشورهاي توسعه يافته مطرح گرديد. نهاد های مشابه سازمان تجارت جهاني و شوراي جهاني حقوق بشر پيشنهاد مي گرديد.
در بيانيه نهايي تقويت برنامه محيط زيست سازمان ملل به همراه سازمان دهي كميته ملي توسعه پايدار و ساختارهاي منطقه اي و جهاني تأييد گرديد.
۴- ابزار اجرا (Means of Implementation-MOI)
به منظور تحقق اهداف توسعه پايدار كشورهاي درحال توسعه خواستار اجراي تعهدات قبلي كشورهاي توسعه يافته از جمله اختصاص ۷/۰ درصد از توليد ناخالص داخلي آنها براي كمك به كشورهاي درحال توسعه بودند.
در بيانيه تأكيد شده كه تعهدات گذشته پيگيري شود و انتقال تكنولوژي تسهيل گردد. موافقت گرديد هيأتي از كشورها زيرنظرمجمع عمومي سازمان ملل راه هاي مختلف تأمين منابع را بررسي و راه حل ارايه دهد.
۵- چارچوب برنامه ها(Framework for action)
بخش اعظمي از بيانيه ريو +۲۰ اختصاص به راهنما و جهت گيري هاي توصيه شده براي بخش هاي مختلف دارد(بيش از نيمي از بيانيه)
توصيه ها مربوط به غذا، فقرزدايي، آب، انرژي، حمل و نقل، شهرها بهداشت، اشتغال، درياها، كاهش ريسك هاي حوادث، تغيير اقليم، جنگل، تنوع زيستي، بيابان زدايي، كوه ها، ضايعات و مواد شيميايي، توليد و مصرف پايدار، معادن و آموزش مي باشد.
توصيه ها در جهت استفاده بهينه از منابع، فرآيندهاي پاك و بازيافت ضايعات مي باشد.
بیانیه نهائی جهت گیریهائی برای دهه اینده محیط زیست جهانی نشان میدهد:
۱- فعالیت های توسعه با ملاحظات زیست محیطی از جمله استفاده بهینه از منابع – توجه به ظر فیت تحمل محیط زیست – استفاده از فرایندهای پاک – بازیافت ضایعات خواهد بود.
۲- نظارت جهانی بر پیامدهای زیست محیطی کشورها توسط سازمان ملل صورت خواهد گرفت.
۳- اقتصاد سبز اگرچه تعریف مورد قبول همه کشور ها را ندارد ولی به عنوان راهی به سوی توسعه پایدار شناخته شده است.
۴- شاخص های توسعه در اینده فرا تر از شاخص های ارائه شده در اهداف توسعه هزاره خواهد بود.
۵- اهداف توسعه پایدار به صورت یکپارچه تر و شامل تمام ابعاد اقتصادی- اجتماعی و زیست محیطی خواهد بود.
۶- کشورها عمدتا از منابع خویش برای توسعه پایدار باید استفاده کنند ولی منابعی نیز از طرف کشورهای توسعه یافته قول داده شده که شامل اموزش- منابع مالی – انتقال تکنولوژی و نظایر انها خواهد بود.

^{Reference: The future we want, ۱۹ June ۲۰۱۲,RIO+۲۰ Conference
۱-UNEP: United Nation Environmental Program
۲-UNCED: United Nation Conference on Environment and Development
۳-WSSD: World Summit on Sustainable Development
۴-JPOI: Johannesburg Plan of Implementation
۵-CSD: Commission for Sustainable Development
۶-UNSD: United Nation Conference on Sustainable Development

رضا مكنون
عضو هيأت علمي دانشگاهصنعتي اميركبير و نايب رييس كميته ملي توسعه پايدار}