توافق هستهای با وجودی که ظاهر آن حفظ شده است، اما نه تنها سودی برای جمهوری اسلامی ایران نداشته بلکه خسارات فراوانی به ایران وارد کرده است.
اکنون پس از گذشت ۵ سال از امضا و اجرای برجام، خروج آمریکا از آن و بدعهدی اروپا در اجرای تعهدات، تشخیص خسارت بار بودن این توافق بسیار کار سادهای است، اما برخی همچنان سعی دارند آن را یک دستاورد بزرگ معرفی کنند و همین اعتقاد است که باعث گشته توجه به دیگر مسائل در طول عمر دولت تدبیر و امید کمتر شود.
در میان سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی از زمان شکل گیری مذاکرات ایران با ۱+۵ در دوران دولت تدبیر و امید، یک بدبینی منطقی نسبت به مذاکرات و نتایج آن وجود داشت و نمیتوان در میان سخنان ایشان درباره نکات مثبت توافق هستهای، نکتهای یافت، مگر درباره موضوع درس عبرت شدن در مذاکره و اعتماد به آمریکا و حتی اروپا.
چرایی آن نیز روشن است، برجام براساس به دست آوردن نتیجهای امضا شد که ۲ سال از عمر دولت برای مذاکره در این زمینه صرف شد و تاکنون نیز روند برجام ادامه داشته است. لغو همه تحریمهای اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران تنها هدفی بود که مذاکرات آن را دنبال میکرد. قرار بر این بود که ایران فعالیتهای هستهای صلح آمیز خود را تعلیق و تعطیل کند و در قبال آن همه تحریمهای اقتصادی و بانکی برچیده شود. با وجودی که فعالیتهای هستهای صلح آمیز ایران براساس برجام تعلیق و تعطیل شد، اما تحریمهای اقتصادی و بانکی لغو نشد. قابل پیش بینی بود که چنین اتفاقی خواهد افتاد. حضرت آیت الله خامنهای بارها نسبت به غیرقابل اعتماد بودن آمریکا و اروپا هشدار داده بودند، با این وجود، هیچگاه بر سر راه مذاکره با آمریکا درباره مسائل هستهای مانعی ایجاد نکردند، (اما نسبت به نتایج آن همواره ابراز تردید کردند)چرا که دولت تدبیر و امید با سیاستهای خود، تضمین داده بود که توافق هستهای همه تحریمهای اقتصادی و بانکی را لغو خواهد کرد.
رهبر معظم انقلاب با دوراندیشی از نتایج برجام، اعتقاد داشته و دارند که نمیتوان به وعدههای آمریکا و اروپا خوشبین بود، حتی اگر آنها پای یک پیمان و توافق را هم امضاء کرده باشند، باز هم غیرقابل اعتماد هستند. اکنون بیش از ۲ سال است که آمریکا از برجام رسماً خارج شده و حتی پیش از خروج از توافق هستهای، هیچگاه به تعهدات خود پایبند نبوده، اروپا نیز وضعیتی همچون آمریکا دارد، تنها تفاوت موجود میان این دو در این است که یکی رسماً برجام را زیر پا گذاشته و دیگری به ظاهر در برجام باقی مانده است. اروپا حتی آنچه که براساس برنامهای که در قالب یک بسته برای ادامه برجام پس از خروج آمریکا تدارک دیده بود، عمل نکرد. اینستکس، راهکاری بود که اتحادیه اروپا و در واقع سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان ارائه دادند، اما نه تنها منافع ایران در چارچوب توافق هستهای را تأمین نکرد، بلکه در اندازه همان ساز و کار نیز اجرا نشد، برای همین حضرت آیت الله خامنهای درباره این بسته اقتصادی فرمودند؛ «اروپاییها هیچ کاری نکردند، آخرین ابتکار آنان هم بازیچه چرندی به اسم اینستکس بود.» یکی از دلایلی که برجام خسارات فراوانی به کشور وارد کرد، در واقع «در باغ سبز» نشان دادن برای فروش نفت ایران بود. در یک مدت زمان معین و مشخص، تحریمهای نفتی و در واقع فروش نفت ایران آزاد شد تا بتواند نفت خود را به فروش برساند، در حالی که تحریمهای بانکی همچنان پابرجا بود.
نفت ایران فروش رفت، اما پولی بابت فروش نفت به ایران بازنگشت، دلیل آن هم روشن بود، بانکهای خارجی و بین المللی به خاطر برچیده نشدن تحریمهای بانکی، نمیتوانستند پول نفت را به حسابهای بانک مرکزی ایران واریز کنند.
ایران نفت را به خریدارها داد، اما پولی نگرفت، در این فرایند، نقد دادیم اما حتی نسیه هم نگرفتیم. پس از خروج آمریکا از برجام، با وجودی که تحریمهای اقتصادی و نفتی ایران در سازمان ملل نیز لغو شده بود، اما کشورهای همسو و همپیمان آمریکا از پرداخت بدهیهای خود و پول خرید نفت از ایران، امتناع کردند. هم اکنون که خوانندگان این یادداشت را میخوانند، جمهوری اسلامی ایران، میلیاردها دلار بابت فروش نفت به کشورهایی چون کره، ژاپن و هندوستان طلبکار است و آنها در تبعیت از آمریکا دلارهای نفتی ایران را نمیپردازند. آیا این اتفاق در چرخه ناقص و خسارت بار برجام، یکی از خسارات فراوانی که توافق هستهای به بار آورده، نیست؟ مقامات کره جنوبی اعلام کردهاند، آمریکا حتی اجازه انتقال پول ایران را به کانال بشردوستانه سوئیس نمیدهد. به واقع برجام به گونهای برنامه ریزی شده است که، ایران را مجبور به اجرای طرح نفت در برابر غذا و دارو کنند. نکتهای که خسارت بار بودن این توافق را به اثبات میرساند. هم اکنون نیز سوئیس از همین حساب ایران، اقلامی دارویی در چارچوب کمکهای بشردوستانه به ایران ارسال کرده است. آیا توافق هستهای برای اجرای چنین طرح و برنامههایی بود. و اکنون که ایران و چین قصد دارند یک توافق ۲۵ ساله را امضا و آغاز کنند، مخالفتهای شدیدی علیه این توافق از سوی آمریکا و اروپا و حتی رژیم صهیونیستی دیده میشود که نمونه آن را در میان برخی در داخل نیز میتوان دید.
باید به این نکته بارها تأکید کرد که برجام یک هدف داشت و آن لغو همه تحریمهای اقتصادی علیه ایران بود و بی آبرو شدن آمریکا یا رو شدن چهره واقعی ایالات متحده در پایبند نبودن به قوانین بین المللی که تازگی ندارد.
نویسنده: محمد صفری