وقوع بحران پس از زلزله کرمانشاه و تب و تاب بیبرنامه مسئولان برای خرید کانکس و اهدای آن به مناطق آسیبدیده، طرحها و ابتکارات علمی کشور را به حاشیه راند در حالیکه متخصصان دانشگاهی کشور، سازههای بومی ارزان و مقاوم در برابر زلزله را ساختهاند.
بنابر برخی آمار و اخبار منتشر شده، تخریب حدود ۱۲ هزار واحد مسکونی و آسیبدیدن ۴۵ هزار واحد دیگر اشاره به حجم بالای تخریب در مناطق آسیبدیده داشت.
در این راستا تلاشهای دولت برای تأمین اسکان اضطراری و موقت بهصورت ارسال چادر و کانکس انجام شد که طی گزارشهایی، به بررسی ابعاد این تصمیم و چرایی عدم استفاده از توان تیمهای متخصص و دانشبنیان کشورمان برای تأمین سازههای ضدزلزله با قابلیت پیادهسازی در کمترین زمان پرداختیم؛ با این حال همپای دولت، گروههای خصوصی و خیریه به تهیه انواع مختلفی از سازهها برای برپاسازی اسکان موقت اقدام کردند.
یکی از این گروهها تیم دانشگاهی «کاشانه» دانشگاه شهید بهشتی بود؛ این تیم پس از گذشت شش روز از زلزله، نخستین بازدید از منطقه را انجام داد و به دنبال بررسی وضعیت و امکانات موجود در منطقه همچنین تجربه شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه، با در نظر گرفتن پارامترهایی چون سرعت بالای اجرا، هزینه پایین، مصالح بومی موجود در منطقه، استفاده از نیروی کار محلی و ایجاد فضایی مشابه اتاق با قابلیت گسترش سازه، برنامهریزی و طراحی پروژه مختص خود را آغاز کرد.
یکی از نکات قابل توجه این است که تیم دانشگاهی کاشانه برای ارزیابی طرح و ایده خود، نمونه اولیه سازه خود را در آذرماه سال گذشته بهصورت آزمایشی با ابعاد ۳*۲ متر در محوطه دانشگاه شهید بهشتی ساخت. نمونه دوم این سازه نیز در بهمنماه سال گذشته با ابعاد ۳*۴ متر به صورت پایلوت در یکی از مناطق آسیبدیده واقع در روستای کوئیک عزیز منطقه سرپلذهاب ساخته شد.
برای بررسی جزئیات این طرح فنی و سازه موقت طراحی شده به واسطه این تیم، گفتوگویی با علی اسماعیلیان یکی از اعضای این تیم داشتیم.
اسماعیلیان در پاسخ به این سؤال که نوع مواجهه دنیا برای اسکان اضطراری پس از زلزله چگونه است، گفت: پس از وقوع زلزله که آسیبهای جدی به بافتهای شهری و روستایی وارد و سازهها تخریب میشود، سریعاً سه فاز اسکان اضطراری، موقت و دائم برنامهریزی میشود. وی افزود: در سراسر دنیا معمولا برای فاز اضطراری از چادر استفاده میشود و در فاز اسکان موقت هم که در واقع حدفاصل بین آماده شدن مسکن دائم و خروج از وضعیت اضطرار است، طرحهایی وجود دارد که عمدتا در ایران به سمت کانکس با تمامی ایراداتش میروند.
وی با تأکید بر اینکه فاز اسکان موقت پروسه زمانی بین یک تا دو سال را پوشش میدهد، خاطرنشان کرد: در واقع پیش از توسعه سرپناه دائم برای آسیبدیدگان، از اسکان موقت استفاده میشود که تیم دانشگاهی کاشانه نیز طرح مربوط به خود را با دو نمونه اجرا شده برای این فاز دارد.
این کارشناس حوزه معماری و سازه گفت: مهمترین ویژگی طرح ما، سبک بودن سازه و هزینه پایین آن است؛ در طرح ما از لوله پلیکا (PVC) فشار قوی استفاده شده که علاوه بر سبک بودن بسیار ارزانتر از آهن و بِتن است.
وی خاطرنشان کرد: سایر متریال مورد نظر برای اجرای این طرح نیز در تمامی مناطق ایران در دسترس است؛ به عنوان مثال در نمونه سرپلذهاب از آجرهایی به عنوان کرسی دور سازه استفاده کردیم که از زیر آوار زلزله در آورده بودیم. در این منطقه از نِی به عنوان پرکننده در سازه استفاده و نهایتا دیوارها را گچ و خاک کردیم و دور آن را آهک زدیم تا عایقی در برابر رطوبت باشد؛ تنها تفاوتی که این نمونه با مدل اجرا شده در تهران داشت این بود که در مدل تهران از سرشاخههای هرس شده به عنوان پرکننده استفاده کردیم.
این کارشناس سازههای نوین با تأکید بر اینکه استفاده از مصالح بومی در ساخت این سازهها منجر به بروز ظرفیت حرارتی مطلوبی در پروژهها میشود، تصریح کرد: طرحهای فلزی و مخصوصا کانکس ظرفیت حرارتی مطلوبی ندارند و همین باعث میشود که فضای داخل آنها در زمستان بسیار سرد و در تابستان همچون کوره باشد.
اسماعیلیان معتقد است که نیروی کار ساخت این پروژه دانشگاهی میتوانند اهالی اقلیم (روستاییان) باشند که کافی است یک روز به آنها آموزش داد تا بتوانند ظرف یک هفته سازه موردنظرشان را احداث کنند.
این فعال دانشگاهی درباره سایر مزیتهای نهفته در این طرح نیز عنوان کرد: سازه ما مدولار است و قابلیت توسعه طولی و عرضی را با افزایش میزان قابها دارد؛ به عنوان مثال در پروژه سرپلذهاب که سازهای ۱۲ متری است پنج قاب به کار رفته که میتوان تعداد آنها را در فواصل یک متر تا ۸۰ سانتیمتر ادامه داد و مساحت را افزایش داد. وی افزود: همچنین میتوان چیدمانهای مختلفی برای این سازه در نظر گرفت و در حال کار روی اضافه کردن مصارف دیگری نظیر سرویس بهداشتی و آشپزخانه به آن هستیم.
اسماعیلیان درباره اینکه عمر این سازه چه اندازه است، گفت: همانطور که گفتم طرح و ایده ما مربوط به فاز اسکان موقت است اما با توجه به اینکه اگر سازه در ملک شخصی آسیبدیدگان بنا شود، بعد از احداث بنای دائمشان، میتوانند کاربریهای مختلفی از سازه ما همچون انباری یا آغل بگیرند.
این فعال دانشگاهی درباره قیمت احداث این سازه به نسبت کانکس هم گفت: قیمت نهایی سازه ۱۲ متری ما یکسوم قیمت کانکسهایی است که در مناطق زلزلهزده با قیمت حدودا ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان عرضه شد؛ البته با در نظر داشتن این نکته که قیمت سازه بیشتر مربوط به جنس و کیفیت لولههای PVC است.
اسماعیلیان درباره اینکه چرا پیش از خرید و انتقال کانکس به مناطق زلزلهزده کرمانشاه یا حتی بعد از آن به فکر جایگزینی طرح شما با آن نیفتادند، گفت: فرضا هر چه هم از ایرادات کانکس بگوییم اما گوش شنوا کجاست؟! وی افزود: کانکسهایی که در منطقه استقرار یافته در مواجهه با آب و هوای تابستان، باید اسپلیتی در آنها گذاشته شود تا قابل سکونت باشد.
نکته مهمی دیگری که در ارتباط با طرح دانشگاهی کاشانه به چشم میخورد این است که مدل اجرا شده در تهران زلزلهای که پیش آمد را تحمل کرد و نمونه پیادهسازی شده در سرپلذهاب هم با پشت سر گذاشتن زلزله ۵.۶ ریشتری، مقاومت خود را نشان داد. پویا