دکتر محمدجواد ظریف در میزدگرد سیاسی پزشکیان، مدعیاتی را مطرح کرد که ذیلاً به نقد یک محور آن می‌پردازیم: محور دوگانه‌انگاری قدرت معنایی-قدرت نظامی یا دوگانه‌انگاری قدرت مردمی- قدرت نظامی.
او در اظهارات خود، با وجود آن‌که قدرت را شامل دو جزء مادی و معنایی دانست- که تعریف درستی است- در ادامه، صرفاً بر قدرت معنایی یا قدرت کلمه تأکید کرد و قدرت نظامی را به‌عنوان قدرتی در دوگانگی با قدرت معنایی(معنوی) القاء ساخت. همچنین در ادامه تعریف اش از قدرت، قدرت را به نفوذ و کاهش آسیب‌پذیری تعریف کرد؛ که تعریفی نادقیق از قدرت است. چراکه نفوذ می‌تواند بدون ابزار مادی باشد اما قدرت به معنای کلاسیک و مصطلح، مستلزم اِعمال اراده و تکیه بر منابع مادی و فیزیکی مانند نیروی نظامی است.
ظریف در برنامه صدرالاشاره اظهار کرد که «مقاومت در سال 1361 ایجاد شد. یعنی در زمان ضعف ما...». (سالی که فتح خرمشهر در فصل ابتدایی آن رخ داده است). این سخن ظریف خودبرانداز است. چراکه او به نحوی ضمنی اعتراف می‌کند که قدرت معنایی ایران در جنگ و بحبوبه بحران نظامی متولد شده است. اما در ادامه مدام اصرار دارد که قدرت جمهوری اسلامی برخاسته از قدرت معنایی است، نه قدرت نظامی آن.
همچنین شکست و زمین‌گیرشدن 8ماهه رژیم غاصب قدس در غزه را محصول قدرت معنایی می‌داند، در حالی که این رخداد نیز پس از یک عملیات نظامی و توسط شاخه نظامی حماس آغاز شده است و در ادامه معناآفرینی و آگاهیِ جهانی پیرامون آرمان قدس را درافکنده است. یعنی یک اقدام سخت، جهان معنا و آگاهی را در پی داشته است. ظریف در جایی دیگر از برنامه مذکور پیداییِ حزب‌الله لبنان را محصول قدرت معنایی می‌داند، در حالی‌که اگر آموزش نظامی و تلاش‌های سخت کسانی چون شهید چمران و شهید متوسلیان نبود، مقاومت لبنان به صلابت امروز نمی‌رسید.
اولاً، نگاه رئالیستی به قدرت را نمی‌توان به رئالیسم متعارف در نظریه های بین الملل فروکاست؛ رئالیسم انقلاب اسلامی، رئالیسم خام و ساده نیست، بلکه دوسویه و پیچیده بوده و همزمان با واقعیت، آرمان را هم در نظر می‌گیرد؛ همچنانکه منافع و هویت ملی را هم‌هنگام مورد توجه قرار می‌دهد.
ثانیاً، در نگاه ایده‌آلیستی-بخوانید لیبرالی- دکتر ظریف؛ آنچه آرمان است، آرمان به‌منزله هم‌شکلی و پذیرش صلح ناعادلانه است. به زبان روشن‌تر، یعنی همه سر بر آستان ارزشها و منافع غربی بگذارند. از این‌رو از آرمان به معنای اصیل خبری نیست. این تلقی می‌گوید در برابر نسل‌کشی صهیونیست‌ها باید گفت‌وگو کرد و برای صلح کوشید.
ثالثاً، کدام یک از نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی یا حتی نظرورزان و کنش‌گران اصولگرایی، مدعی شده که قدرت نظامی از قدرت معنایی مهم‌تر است؟ که دکتر ظریف به‌نحو ضمنی این جریان و طرفداران سیاست ضداستکباری را متهم به ارجحیت‌دادن به قدرت نظامی می‌کند. به خلاف اتهام‌افکنی دکتر ظریف، مجموعه نظام و همراهان فکری انقلاب اسلامی همواره تقدم زمانی و رتبی(ارزشمندی) را به قدرت نرم و قدرت معنایی انقلاب اسلامی داده‌اند. این گزاره معروف که «انقلاب ما در وهله اول انقلابی فرهنگی بود» انعکاسی از تصریح به برتری عنصر معنایی یا معنوی در انقلاب اسلامی است. این واقعیت انقلاب اسلامی حتی توسط کثیری از مخالفان آن و نیز انقلاب پژوهان دنیا تأیید شده است.
تحریف قرآن
و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگی] و اسبان ورزیده [برای جنگ] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانی غیر ایشان را که نمی شناسید، ولی خدا آنان را می شناسد بترسانید. و هر چه در راه خدا هزینه کنید، پاداشش به طور کامل به شما داده می شود، و مورد ستم قرار نخواهید گرفت. (آیه 60 سوره مبارکه انفال)
و اگر دشمنان به صلح و مسالمت تمایل داشتند تو نیز مایل به صلح باش و کار خود به خدا واگذار که خدا شنوا و داناست. (آیه 61 سوره مبارکه انفال)
و اگر دشمنان به فکر فریب دادن تو باشند البته خدا تو را کفایت خواهد کرد، اوست که به نصرت خود و یاری مؤمنان تو را مؤیّد و منصور گردانید. (آیه 62 سوره مبارکه انفال)
دکتر محمد جواد ظریف ضمن قرائت آیات فوق، سعی داشت آیه 60 سوره مبارکه انفال را در برابر آیه 62 قرار دهد. وی استنباط کرد که برای مقابله با دشمن تنها ابزار آلات جنگی کافی نیست، بلکه اراده یاری الهی و اراده مردم نیز لازم و ضروری است. این سخن در ابتدای امر درست می‌نماید، اما مشکل کار آنجاست که ظریف با قراردادن عبارت «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ» در مقابل «هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ» می خواهد نتیجه بگیرد که در اینجا یک دوگانه وجود دارد. در حالی که تأیید الهی به واسطه امداد غیبی و نیروی مردمی نیز به پشتوانه ابزار آلات نظامی محقق خواهد شد. همچنین در سپهر و فضای قرآنی و اسلامی، نیروی نظامی در برابر نیروی مردمی نیست.
در نهایت باید گفت دوگانه‌انگاری ظریف میان قدرت معنایی-قدرت نظامی و نیز قدرت مردمی-قدرت نظامی، مخدوش و ناصحیح است. همچنین تلقی او از رئالیسم یک تلقی محصور و محدود به نظریه‌های غربی است و با رئالیسم و واقع گرایی ممتاز و متمایز جمهوری اسلامی سازگار نیست.
او در اظهارات خود، با وجود آن‌که قدرت را شامل دو جزء مادی و معنایی دانست- که تعریف درستی است- در ادامه، صرفاً بر قدرت معنایی یا قدرت کلمه تأکید کرد و قدرت نظامی را به‌عنوان قدرتی در دوگانگی با قدرت معنایی(معنوی) القاء ساخت. همچنین در ادامه تعریف اش از قدرت، قدرت را به نفوذ و کاهش آسیب‌پذیری تعریف کرد؛ که تعریفی نادقیق از قدرت است. چراکه نفوذ می‌تواند بدون ابزار مادی باشد اما قدرت به معنای کلاسیک و مصطلح، مستلزم اِعمال اراده و تکیه بر منابع مادی و فیزیکی مانند نیروی نظامی است.
ظریف در برنامه صدرالاشاره اظهار کرد که «مقاومت در سال 1361 ایجاد شد. یعنی در زمان ضعف ما...». (سالی که فتح خرمشهر در فصل ابتدایی آن رخ داده است). این سخن ظریف خودبرانداز است. چراکه او به نحوی ضمنی اعتراف می‌کند که قدرت معنایی ایران در جنگ و بحبوبه بحران نظامی متولد شده است. اما در ادامه مدام اصرار دارد که قدرت جمهوری اسلامی برخاسته از قدرت معنایی است، نه قدرت نظامی آن.
همچنین شکست و زمین‌گیرشدن 8ماهه رژیم غاصب قدس در غزه را محصول قدرت معنایی می‌داند، در حالی که این رخداد نیز پس از یک عملیات نظامی و توسط شاخه نظامی حماس آغاز شده است و در ادامه معناآفرینی و آگاهیِ جهانی پیرامون آرمان قدس را درافکنده است. یعنی یک اقدام سخت، جهان معنا و آگاهی را در پی داشته است. ظریف در جایی دیگر از برنامه مذکور پیداییِ حزب‌الله لبنان را محصول قدرت معنایی می‌داند، در حالی‌که اگر آموزش نظامی و تلاش‌های سخت کسانی چون شهید چمران و شهید متوسلیان نبود، مقاومت لبنان به صلابت امروز نمی‌رسید.
اولاً، نگاه رئالیستی به قدرت را نمی‌توان به رئالیسم متعارف در نظریه های بین الملل فروکاست؛ رئالیسم انقلاب اسلامی، رئالیسم خام و ساده نیست، بلکه دوسویه و پیچیده بوده و همزمان با واقعیت، آرمان را هم در نظر می‌گیرد؛ همچنانکه منافع و هویت ملی را هم‌هنگام مورد توجه قرار می‌دهد.
ثانیاً، در نگاه ایده‌آلیستی-بخوانید لیبرالی- دکتر ظریف؛ آنچه آرمان است، آرمان به‌منزله هم‌شکلی و پذیرش صلح ناعادلانه است. به زبان روشن‌تر، یعنی همه سر بر آستان ارزشها و منافع غربی بگذارند. از این‌رو از آرمان به معنای اصیل خبری نیست. این تلقی می‌گوید در برابر نسل‌کشی صهیونیست‌ها باید گفت‌وگو کرد و برای صلح کوشید.
ثالثاً، کدام یک از نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی یا حتی نظرورزان و کنش‌گران اصولگرایی، مدعی شده که قدرت نظامی از قدرت معنایی مهم‌تر است؟ که دکتر ظریف به‌نحو ضمنی این جریان و طرفداران سیاست ضداستکباری را متهم به ارجحیت‌دادن به قدرت نظامی می‌کند. به خلاف اتهام‌افکنی دکتر ظریف، مجموعه نظام و همراهان فکری انقلاب اسلامی همواره تقدم زمانی و رتبی(ارزشمندی) را به قدرت نرم و قدرت معنایی انقلاب اسلامی داده‌اند. این گزاره معروف که «انقلاب ما در وهله اول انقلابی فرهنگی بود» انعکاسی از تصریح به برتری عنصر معنایی یا معنوی در انقلاب اسلامی است. این واقعیت انقلاب اسلامی حتی توسط کثیری از مخالفان آن و نیز انقلاب پژوهان دنیا تأیید شده است.
تحریف قرآن
و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگی] و اسبان ورزیده [برای جنگ] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانی غیر ایشان را که نمی شناسید، ولی خدا آنان را می شناسد بترسانید. و هر چه در راه خدا هزینه کنید، پاداشش به طور کامل به شما داده می شود، و مورد ستم قرار نخواهید گرفت. (آیه 60 سوره مبارکه انفال)
و اگر دشمنان به صلح و مسالمت تمایل داشتند تو نیز مایل به صلح باش و کار خود به خدا واگذار که خدا شنوا و داناست. (آیه 61 سوره مبارکه انفال)
و اگر دشمنان به فکر فریب دادن تو باشند البته خدا تو را کفایت خواهد کرد، اوست که به نصرت خود و یاری مؤمنان تو را مؤیّد و منصور گردانید. (آیه 62 سوره مبارکه انفال)
دکتر محمد جواد ظریف ضمن قرائت آیات فوق، سعی داشت آیه 60 سوره مبارکه انفال را در برابر آیه 62 قرار دهد. وی استنباط کرد که برای مقابله با دشمن تنها ابزار آلات جنگی کافی نیست، بلکه اراده یاری الهی و اراده مردم نیز لازم و ضروری است. این سخن در ابتدای امر درست می‌نماید، اما مشکل کار آنجاست که ظریف با قراردادن عبارت «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ» در مقابل «هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ» می خواهد نتیجه بگیرد که در اینجا یک دوگانه وجود دارد. در حالی که تأیید الهی به واسطه امداد غیبی و نیروی مردمی نیز به پشتوانه ابزار آلات نظامی محقق خواهد شد. همچنین در سپهر و فضای قرآنی و اسلامی، نیروی نظامی در برابر نیروی مردمی نیست.
در نهایت باید گفت دوگانه‌انگاری ظریف میان قدرت معنایی-قدرت نظامی و نیز قدرت مردمی-قدرت نظامی، مخدوش و ناصحیح است. همچنین تلقی او از رئالیسم یک تلقی محصور و محدود به نظریه‌های غربی است و با رئالیسم و واقع گرایی ممتاز و متمایز جمهوری اسلامی سازگار نیست.
محسن سلگی