این روزها به نظر میرسد که ترامپ بازی خطرناکی را علیه ایران شروع کرده است، او شرایط ویژهای را برای باقی ماندن در برجام عنوان کرده است، برجامی که از منظر بسیاری از ایرانیان فایدهای نداشته است و حتی بسیاری از خروج ایران از این توافق استقبال میکنند.
شب شنبه بالاخره رئیسجمهور امریکا، پس از تمدید معافیتهای تحریمی ایران ذیل برجام و تحریم ۱۴ شخصیت حقیقی و حقوقی دیگر به بهانههای واهی تعیین کرد و در عین حال شروط ۴ گانهای را برای برجام گذاشت و تهدید نمود که در صورت اصلاح نشدن توافق هستهای ایران، این آخرین باری است که او تعلیق تحریمهای ایران را تمدید میکند.
دونالد ترامپ اضافه کرد: حاضرم برای اصلاح توافق هستهای ایران با کنگره همکاری کنم اما هر مصوبهای که در این خصوص امضا میکنم باید این ۴ شرط را رعایت کند: اول، باید از ایران بخواهد که به هر سایتی که بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای راستیآزمایی برجام نیاز دارند، دسترسی بدهد. دوم، باید این اطمینان را ایجاد کند که ایران حتی به ساخت سلاح هستهای نزدیک هم نمیشود. سوم، مصوبه جدید نباید هیچ تاریخ انقضایی را برای برجام به رسمیت بشناسد. چهارم، این مصوبه باید تصریح کند که از نظر آمریکا برنامه هستهای ایران و برنامه موشکی دوربرد آن قابل تفکیک نیستند و توسعه و تست موشکهای بالستیک دوربرد مشمول تحریم خواهد شد.
این تهدیدات و شروطی که ترامپ برای مذاکره احتمالی با کنگره و اتحادیه اروپا عنوان کرد، از منظر بسیاری از کارشناسان غربی راه ایران را برای خروج از توافق هموار میکند. این درحالی است که بسیاری از کارشناسان به دولت توصیه میکنند در این شرایط بر حمایت اروپاییها دل نبندد.
چرا شرایط ترامپ پذیرفتنی نیست
زمانی میگفتند که شرطبندیهای ترامپ بسیار معروف است اما این تاجر امریکا که سیاستمدار شده نمیداند خیلی از شرطها در عالم سیاست جایی ندارد. به نظر میرسد رئیسجمهوری آمریکا در نظر دارد مذاکره مجدد درباره برجام با اضافه کردن قید و شرطهایی را اجرایی کند و به توافقی جدید دست یابد. در واقع ترامپ به دنبال این است که محدودیتها بر برنامه هستهای ایران همیشگی باشد و نه مطابق توافق کنونی محدود به زمان خاص.
همچنین وی میخواهد با اعمال محدودیت بر برنامه موشکی ایران، توانمندی دفاعی ایران و در حقیقت توان بازدارندگی کشورمان را از بین ببرد. در نهایت بازی که آمریکا راه انداخته به این معناست که آمریکا دیگر نمیخواهد تصمیمات ۹۰ روزه داشته باشد و تهران را مجبور کند که تسلیم خواستههای غرب شود.
اما باید در نظر داشت که ایران چه در مقابل خواستههای ترامپ تسلیم شود یا مقابل آن بایستد این امر به معنای پایان یافتن برجام است.
رئیسجمهور آمریکا اولین شرط خود برای تمدید تعلیق این تحریمها اجازه ایران برای بازرسی نظامی در تمامی سایتهای مورد درخواست بازرسان بینالمللی، عنوان کرده است. این در حالی است که در مورد بازرسیها صرفاً آژانس بینالمللی انرژی هستهای، محور است و تا به حال نیز ۹ گزارش از سوی آقای آمانو ارائه شده که در هر ۹ نوبت تأکید شده است که هر گونه دسترسی که آژانس میخواسته است به مراکز هستهای ایران داشته و ممانعتی از سوی کشورمان وجود نداشته است.
از سوی دیگر شرط دوم رئیسجمهور آمریکا این است که ایران هیچگاه نباید به دنبال سلاح هستهای برود در حالی که این موضوع اساساً ربطی به کشور آمریکا ندارد. در طول بازرسیهای هستهای ایران مسلم شده که ایران به سمت سلاح هستهای حرکت نکرده واین امر در دکترین دفاعی ایران قرار ندارد و ایران هیچگاه نخواسته به سمت دستیابی به سلاح هستهای حرکت کند. در عین حال اصل مهم فتوای رهبر معظم انقلاب مبنی بر ممنوعیت تولید سلاح هستهای است.
رهبر معظم انقلاب در پاسخ به اظهارات رئیسجمهور آمریکا، در ۱۸ فوریه سال ۲۰۱۳ اعلان کرد که: «اگر ایران به دنبال تولید تسلیحات هستهای باشد، آمریکا به هیچ وجه نمیتواند مانع خواست ملت ایران شود. جمهوری اسلامی ایران خواهان تولید تسلیحات هسته ای نیست و این به هیچ وجه به آمریکا ارتباطی ندارد، بلکه بر اساس اعتقادی شکل گرفته است که تولید و استفاده از تسلیحات هستهای را جنایتی علیه بشریت میداند و همزمانی که بر عدم تولید آن تأکید میکند، همچنین بر نابودی تسلیحات هستهای موجود در دنیا نیز پافشاری میکند.»
بنابراین ایران بارها اعلام کرده که این را دنبال نمیکند و ابراز این شرط از سوی دولتمردان امریکایی تنها بیانگر این است که آمریکاییها بیشتر به دنبال غوغاسالاری و بهرهبرداری از شیطنتهای سیاسی برای اجرای برنامههای خود هستند.
رئیسجمهور آمریکا همچنین سومین شرط خود را انقضا نداشتن محدودیتها برای ایران در زمینه صنعت هستهای ذکر کرده است؛ در حالی که در برجام برای محدودیتهای ایران سقف تعیین شده است و پس از حداکثر ۲۵ سال پرونده ایران به حالت عادی برمیگردد.
اینکه رئیسجمهور آمریکا میخواهد پرونده هستهای ایران الیالابد عادی نشود، موضوعی خندهدار است و ایران در حوزه هستهای صرفاً در بُعد دفاعی حرکت میکند و دستیابی به فناوری صلحآمیز هستهای را بر اساس شرع، عرف و عقل، حق مسلم خود میداند.
همه میدانند که امریکا نمیخواهد ایران دارای فناوری پیشرفته باشد چون این امر حرکت این کشور برای تغییر نظام در ایران را به شدت به تاخیر میاندازد و قدرت منطقهای ایران را افزایش میدهد. امریکاییها این مسئله را - نه تنها در زمان بوش پسر، حتی در زمان کلینتون و بوش پدر و ریگان نیز - تصریح کردهاند که تکنولوژی پیشرفته نباید در اختیار ایران قرار گیرد. البته دو نوع سخن بیان داشتهاند. گاهی گفتهاند ایران نباید فناوری پیشرفته داشته باشد و گاهی نیز گفتهاند اگر ایران تکنولوژی پیشرفت داشته باشد، ممکن است به سمت سلاحهای کشتار جمعی برود. آنها در بیان دوم، در واقع بهانه خود را برای ممانعت ایران از دستیابی به فناوریهای برتر مطرح ساختهاند. اما به هر حال در هر دو بیان، اصلِ هدف این است که ایران، مقتدر و قدرتمند نباشد. آشکار است که بحث سلاحهای کشتار جمعی چیزی جز یک بهانه نیست.
شرط چهارم رئیسجمهور آمریکا در تمدید تعلیق تحریمهای هستهای کشورمان نیز موضوع موشکی ایران و گره خوردن این امر به پرونده هستهای است. چنین ادعایی زمانی صورت میگیرد که خود آمریکاییها در ادعای نقض برجام توسط ایران به واسطه آزمایشهای موشکی اذعان داشتند که موضوع موشکی از موضوع هستهای کاملاً جداست. با این حال حالا میخواهند که این موضوع را به پرونده هستهای ایران گره بزنند.
در حالی که فعالیت موشکی ایران در زمره اصول بازدارندگی و امور داخلی کشورمان قرار دارد و در شرایطی که ایران از جانب کشورهای مختلف منطقه و خود امریکا و اسرائیل و همپیمانان آنها در معرض تهدید قرار دارد هرگز از تقویت برنامههای موشکی خود دست بر نخواهد داشت.
ترامپ به دنبال بالا نگه داشتن چماق است
در عین حال به نظر میرسد ترامپ تلاش میکند با تعلیق دورهای تحریمهای هستهای چماق را بالای سر ایرانیان نگه داشته است و تلاش میکند از حداکثر فشار خود برای تغییر در برجام یا خروج از آن استفاده کند.
حشمتالله فلاحتپیشه با اشاره به اقدام ترامپ در تمدید ۱۲۰ روزه «تعلیق تحریمهای هستهای ایران» و اعلام اینکه برای آخرین بار این کار را انجام میدهد، اظهار داشت: کاری که ترامپ کرد، نوعی عقبنشینی از ادعاهای گذشته وی بود. وی گفت: ترامپ میداند که برجام یک توافق ریشهدار بینالمللی است و نمیتواند به راحتی ریشه برجام را بکند و این واقعیتی است که او بخواهد یا نخواهد گرفتارش شده است و روز به روز هم امکان جلب نظر اروپاییها برای خروج از برجام کمتر میشود.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در عین حال تصریح کرد: هدف ترامپ از اعلام اینکه برای آخرین بار تعلیق تحریمها را تمدید میکند، این است که چماق را همچنان بر سر جمهوری اسلامی نگه دارد و مانع کنار رفتن این چماق شود تا طی چهار ماه آینده موافقتنامههای خارجی ایران همچنان متزلزل باقی بماند و ایران در کانون هدف قرار داشته باشد.
فلاحتپیشه درباره الزامات رفتاری جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی در شرایط کنونی اظهار داشت: وزارت امور خارجه ما در حال حاضر باید در عرصه سیاست خارجی تابوشکنی کند و کاری کند که همچنان تحلیلهای دنیا نسبت به رفتار ایران متفاوت از تحلیلها و رفتارهای ترامپ و نتانیاهو باشد.
وی ادامه داد: در واقع دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید با بخشی از دنیا که نگران سیاستهای یکجانبه ترامپ است، در ارتباط مداوم باشد و در داخل نیز باید ساز و کارهای همبستگی ملی، بسیج عمومی و امنیت اقتصادی بیش از پیش تقویت شود.
بررسی واکنش ایران به نقض برجام
در همین حال به نظر میرسد که شورای عالی امنیت ملی، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و سایر دستگاههای ذیربط کشور، دستکم ۴ گزینه را در برابر نقض برجام از سوی طرف مقابل پیشبینی کردهاند.
حجتالاسلام مجتبی ذوالنوری رئیس کمیته هستهای کمیسیون امنیت سیاست خارجی مجلس، با تأکید بر اینکه شورای عالی امنیت ملی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و سایر دستگاههای ذیربط، خود را برای شرایط مختلف در زمینه برجام آماده کردهاند، گفت: جمهوری اسلامی ایران برای هر وضعیتی که طرف مقابل بخواهد در برجام به وجود آورد آمادگی دارد.
وی اضافه کرد: اگر آمریکا بخواهد برجام را نقض کند دیگر برجامی باقی نمیماند که ایران بخواهد به آن پایبند بماند به علاوه ما حق خود میدانیم که بر اساس برجام در هر سطحی از دسترسیها که برای آژانس بینالمللی انرژی هستهای فراهم کردهایم تجدیدنظر کنیم.
ذوالنوری با اشاره به پیشبینی تعلیق یا لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی آژانس بینالمللی انرژی هستهای توسط ایران در صورت نقض برجام از سوی آمریکا و دیگر طرفها گفت: در صورت نقض برجام از سوی طرف مقابل ایران فعالیتهای صلحآمیز هستهای را به هر میزانی که نیاز خود بداند توسعه میدهد و سطح غنیسازی اورانیوم را با حرکتی شتابنده پی میگیرد.
نماینده مردم قم در مجلس گفت: اگر رئیسجمهور آمریکا احتمال میداد که پاسخ ایران به نقض برجام دندانشکن و کوبنده نیست هرگز تمدید تعلیق تحریمهای هستهای را امضا نمیکرد.
اروپا به دنبال کیک خود
متاسفانه بسیاری از کشورهای اروپایی در این مقوله میخواهند «کیک» خود را داشته باشند و آن را بخورند. چیزی که امریکا به آن امیدوارم است این است که بتواند اروپا را مجبور کند تا به سمت واشنگتن بیاید و از موضعی فعلی خود درباره کوتاه بیاید. باید در نظر داشت که اروپاییها که امکانات زیادی ندارند تا برخلاف اظهارنظرهای برخی از مسئولان بتوانند در دراز مدت ترامپ را با چالش مواجه کنند.
از سوی دیگر اروپاییها در مسائل دیگری چون حقوق بشر نیز با ایران چالش دارند. هرچند اروپاییها از حمایت برجام سخن گفتند، اما نباید فراموش کنیم که آنها در مواضع کلی دولت امریکا، علیه ایران همراهی میکنند و از همین منظر آنها در ضمن حمایت از برجام، دوباره به توان موشکی کشورمان و فعالیتهای منطقهای آن تاختند و نشان دادند چنان تفاوت عمیقی در دیدگاهشان با آمریکا نسبت به ایران ندارند و اختلافات تنها در سطح تاکتیکی است نه راهبردی.
از اینرو امید بستن به اروپاییها در این مقوله جایی ندارد اروپا همواره نشان داد به دنبال منافع خویش است و زمانی که امریکا از برجام بیرون برود به راحتی میتوان آن را محک زد. دولتمردان باید توجه داشته باشند که به خاطر بدعهدی امریکا از سوراخ اروپا دوباره گزیده نشوند.