با توجه به بيانيه توافق مشترک سياسي و ۱+۵ در لوزان سوئيس و برداشت‌هاي متفاوت و البته ابهام‌آميز برخي کشورهاي غربي به ويژه آمريکا و فرانسه درخصوص لغو تحريم‌ها کارشناسان سياست خارجي بر اين نظر اتفاق دارند که دستگاه ديپلماسي ضمن شفاف‌سازي صحيح موضعي قاطع را نيز در اين خصوص اتخاذ نمايد.
سرانجام پس از ۹روز، رايزني فشرده ايران و اعضاي ۱+۵ پنج‌شنبه شب به پايان رسيد پايان مذاكراتي كه وزير خارجه كشورمان با اعلام یافتن راه‌حل‌ها اعلام کرد: آماده‌ایم نگارش را فوراً آغاز کنیم.
آنچه در ۹ روز مذاكره گذشت
رایزنی‌های هستهای در لوزان سوئیس که از پنجم فروردین‌ماه آغاز شد وتا پنج‌شنبه شب ادامه داشت، طرفین ظرف این چند روز رایزنی‌های فشرده‌ای را در راستای رفع اختلافات موجود بر سر راه حصول توافقنامه جامع هستهای صورت دادند، این رایزنی‌ها در روزهای اول بین هیأت‌های ایران و آمریکا و در سطح وزرای خارجه، معاونان و کارشناسان برگزار و سپس سایر وزرای خارجه به جمع مذاکره‌کنندگان پیوستند تا بالاخره پس از ۹ روز رايزني فشرده جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ در چارچوب عناصر مندرج در برنامه اقدام مشترک مورخ ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ و متعاقب فرایند طولانی مذاکراتی پیچیده و طولانی در ابعاد فنی، حقوقی و سیاسی، به مجموعه‌اي از راه‌حل‌های لازم جهت نیل به برنامه جامع اقدام مشترک در شهر لوزان سويیس دست یافتند. در پایان این رایزنی‌ها بیانیه مشترک مطبوعاتی توسط ظریف و موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرائت شد. چنانچه موگرینی در بیانیه مشترک با وزیر امور خارجه ایران گفت که ما گام‌های قاطعانه برداشتیم و به راه‌حل‌ها در پارامترهای کلیدی رسیدیم و همه تحریم‌های اقتصادی و هستهای علیه ایران پایان می‌یابد.
مطابق راه‌حل‌های موجود؛ راکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی خواهد ماند و با انجام بازطراحی ارتقاء یافته و روزآمد خواهد شد. در باز طراحی راکتور ضمن کاهش میزان تولیدی پلوتونیوم، کارآیی راکتور اراک به میزان قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد. بازطراحی راکتور اراک در چارچوب یک برنامه زمان‌بندی مشخص و در قالب یک پروژه بین‌المللی مشترک تحت مدیریت ایران آغاز و پس از آن بلافاصله ساخت آن شروع و در چارچوب یک برنامه زمان‌بندی تکمیل خواهد شد. تولید سوخت رآکتور اراک و اعطای گواهی بین‌المللی سوخت راکتور از جمله موارد این همکاری‌های بین‌المللی خواهد بود. از طرف دیگر، کارخانه تولید آب سنگین نیز مانند قبل به کار خود ادامه خواهد داد.
بر‌اساس تفاهمات به دست آمده، شمار سانتریفیوژهای فعال ایران از ۱۹۰۰۰ دستگاه کنونی به ۶۱۰۴ دستگاه کاهش می‌یابد، که از این تعداد هم ۱۰۰۰ دستگاه در سایت فردو فعال بوده و امکان غنی‌سازی اورانیوم نخواهند داشت. همچنین میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا سطح کمتر از ۵ درصد ایران هم از ۱۰۰۰۰ کیلوگرم کنونی به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش خواهد یافت.
برداشت‌هاي متفاوت از يك توافق
در حالي كه رئيس تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي كشورمان و مورگيني در بيانيه مشترك بر توافق لغو همه تحريم‌ها آن هم به يكباره تاكيد كردند باراک اوباما با برگزاری کنفرانس خبری در واشنگتن در ادعايي قابل تامل گفت: «ایران بیش از هر کشور دیگری شاهد بازرسی‌ها خواهد بود و به عنوان عضو ان‌پی‌تی تعهداتی دارد. جامعه بین‌المللی پذیرفته مرحله به مرحله بخش‌هایی از تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند اما در همان حال تحریم‌های دیگر درباره موشک‌های بالستیک و حقوق بشر ادامه خواهد یافت».
لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه نيز در مصاحبه با ایستگاه رادیو یک اروپا ديروز هشدار داد که مسأله مربوط به اینکه تحریم‌هاي ایران چه زمانی لغو خواهد شد، هنوز حل و فصل نشده است. درخصوص لغو تحریم ها، هنوز توافقی حاصل نشده است.
آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان در بيانه‌اي پنج‌شنبه تأکید کرد که توافقنامه اولیه با ایران یک گام مهم در جهت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح‌هاي هستهای است.
اين ادعاهاي قابل تامل اعضاي ۱+۵ بويژه مقامات امريكايي و فرانسوي و تاكيد آنها بر حل و فصل نشدن تحريم‌ها از يك‌سو و از سوي ديگر تاكيد وزير خارجه كشورمان به توافق بر سر لغو تحريم‌ها در حالي است كه از نظر كارشناسان حوزه ديپلماسي اين مسئله اولين نقطه ابهام براي توافق صورت گرفته به شمار مي‌رود و حاكي از دو مرحله‌اي بودن توافقات است كه اين مسئله با تاكيد مقام معظم رهبري تنها بر توافقي يك مرحله‌اي كه در ديدار با اعضاي نيروي هوايي بيان داشتند متفاوت است.
توافق بر روي بعد فني تاسيسات صلح‌آميز هسته‌اي كشورمان صورت پذيرفت نيز از ديگر مواردي است كه كارشناسان سياست خارجي به آن انتقاد دارند. كارشناسان معتقدند تا زمان صداقت طرف مقابل نسبت به آنچه توافق كرده و شفافيت درست از آنچه كه در توافق اوليه با غرب صورت گرفته دميدن بر مارش پيروزي و ذوق‌زدگي كاملا بي‌معني است.
البته كارشناسان مي‌گويند اين نقدها و بيان اين مسائل نفي زحمات تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي كشورمان نيست ولي درايت آنها در قبال فريبكاري و بي‌صداقتي طرف غربي و نيز توجه به تاكيدات هميشه مقام معظم رهبري نسبت به ترفندهاي غربي و بي‌اعتمادي ايشان بايد بيش از گذشته مورد توجه قرار گيرد همچنين نسبت به موضع‌گيري‌هاي اخير رئيس‌جمهور امريكا و وزير خارجه فرانسه نيز پاسخي قاطع دهند.
برداشت‌هاي طرف غربي عاملي براي نرسيدن به يك توافق مشترك
دكتر سيد‌رضا صدرالحسيني كارشناس سياست خارجي در گفت‌وگو با سياست روز به ارزيابي مذاكرات و بيانه پاياني پرداخت و گفت: با توجه به پايان دور نهم مذاکرات که در حقيقت فشرده‌تر و سنگين‌تر از همه مذاکرات قبلي محسوب مي‌شود و بيانيه اوليه آن مي‌توان اين‌گونه اظهارنظر كرد که هنوز طرفين مذاکره يعني جمهوري اسلامي ايران و گروه کشورهاي ۱+۵ و در رأس آن آمريکا برداشت‌هاي متفاوتي از آن مي‌نمايند و اين يکي از اصلي‌ترين موانع دستيابي به يک توافق مشترک در راستاي مذاکرات «اقدام مشترک» است.
وي افزود: با عنايت به تدابير مقام معظم رهبري درخصوص يک مرحله‌اي بودن توافق نهايي و برداشته شدن همه تحريم‌ها بيانيه اخير به اين دو موضوع تصريح نموده و حداقل به نظر مي‌رسد که ۱+۵ به اين موضوع در تفاسير رسانه‌اي خويش اعتقاد ندارد.
اين كارشناس سياست خارجي در ادامه تصريح كرد: البته به نظر مي‌رسد موضوع غيرقابل بازگشت بودن توافقات احتمالي نهايي در اين بيانيه اوليه نيز لحاظ شده است که اين موضوع در کنار پذيرش غني‌سازي صلح‌آميز ايران را مي‌توانيم يکي از موفقيت‌ها و دستاوردهاي مذاکرات فشرده اخير بناميم نبايد فراموش نمود که براي تهيه و صدور توافقنامه نهايي بيش از سه ماه فرصت است که در اين ايام نيز توجه به ابعاد مختلف فني، خصوصي و سياسي از موضوعات مهمي است که تيم مذاکره‌کننده به همراه پشتيباني ملت از آنان بايد به آن توجه نمود. وي در پايان خاطرنشان كرد: در نهايت عصبانيت دشمنان انقلاب اسلامي و در رأس آنان رژيم غاصب صهيونيستي از اين بيانيه ابتدايي نشان از مثبت بودن روند مذاکرات دارند البته نظرگاه ما در سه ماه آينده مي‌تواند شفافيت بيشتري يافته و قطعيت را براي ما ايجاد نمايد.
دميدن بر شيپور پيروزي زود است
محمد‌حسن قديري‌ابيانه ديگر كارشناس حوزه ديپلماسي نيز به سياست روز گفت: گزارش‌هاي رسمي بر نيمه پر تاکيد دارد و نيمه خالي را مغفول گذاشته و اين در حالي است که آمريکا بر نيمه خالي ليوان در آنچه که مربوط به کشورمان است تاکيد دارد، مثلا طرف ايراني تاکيد دارد که سايت‌هاي فردو و نطنز و اراک تعطيل نمي‌شود در حالي که طرف‌هاي خارجي بر بخش‌هايي تاکيد مي‌کند که در همين سايت‌ها قرار است متوقف شود در صورتي که غربي‌ها در برگشت‌پذير بودن تحريم‌ها و باقي ماندن تحريم‌ها در موارد غير هسته‌اي تاکيد دارند طرف ايراني بر لغو تحريم‌ها تاکيد كرده اما به زمان‌بندي آن اشاره نمي‌کند.
وي افزود: حتي اگر ما فقط نيمه پر ليوان را در نظر بگيريم حداکثر اين توافق حتي در صورتي که تحريم‌ها کلاً لغو شود توافقي شبيه به قطعنامه ۵۹۸ است که هر چند بر بخشي از حقوق ايران تاکيد مي‌کند اما بر محدوديت ايران در استفاده از بخش‌هاي ديگري از حقوق مسلم خويش تأکيد دارد.
از ديدگاه آقاي قديري البته اين نيمه پر هم مرهون تاکيدات مقام معظم رهبري بوده که هيئت ايراني نهايت تلاش خويش را براي رعايت اين خطوط قرمز داشتند. وي در ادامه تصريح كرد: نکته‌اي را که مايلم تأکيد کنم اين است که تا قطعي شدن توافق دو طرف دميدن بر شيپور پيروزي کار درستي نيست کما‌اينکه دميدن بر مارش عزا بي‌معني است. بايد منتظر بود تا نتيجه قطعي مذاکرات و تفاهم نهايي مشخص شود.
وي در پايان گفت: اجازه به بازرسان براي عمل به پروتکل هر چند عنوان شده اين عمل به صورت داوطلبانه استف كه از بدترين بخش‌هاي توافقنامه است به خصوص که بر تصويب آن در آينده درچارچوب اختيارات رئيس‌جمهور و مجلس تاکيد شده اين بند باعث مي‌شود تا دشمن لغو تحريم‌ها هر چند محدود به تصويب اين قانون در مجلس موکول کند.البته هيچ‌کدام ازاين مسائل نافي زحمات هيئت ايراني براي دفاع از حقوق کشورمان نيست.
آمریکا در بیانیه لوزان به همه خواسته‌های خود رسید
عضو کمیسیون امنیت ملی گفت: آمریکا در بیانیه لوزان به تمام خواسته‌های خود در مذاکرات هستهای رسید اما ایران به خواسته اصلی خود که لغو کامل تحریم‌ها بود، نرسیده است.
اسماعیل کوثری عضو در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به بیانیه‌ای که در پایان مذاکرات هستهای ایران با ۱+۵ در لوزان منتشر شد،گفت: متأسفانه حدود یک‌سال است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی تنها وقت‌کُشی کرده است. طرف غربی مذاکرات نیز در طی یک‌سال گذشته همان مواضع ثابت خود را حفظ کردند و اتفاق جدیدی رخ نداد.
وی افزود: در طی این مدت هیچ حرف تازه‌ای زده نشد و تنها وقت ملت و کشور گرفته شد و در نهایت متأسفانه همان حرف‌هایی که تیم مذاکره‌کننده غربی گفت، اجرا شد و تیم مذاکره‌کننده ایرانی اقدامی در جهت مثبت بودن روند مذاکرات برای ما انجام نداد و در طول این یک‌سال تنها شعار داد.
کوثری با بیان اینکه آمریکا در بیانیه لوزان به تمام خواسته‌های خود در مذاکرات هستهای رسید اما ایران به خواسته اصلی خود که لغو کامل تحریم‌ها بود، نرسیده است، خاطرنشان کرد: ما از آمریکا و متحدانش توقع نداریم به نفع ما عمل کنند اما از تیم مذاکره‌کننده خودمان توقع داشتیم در رابطه با مذاکرات قوی عمل کنند.
پذیرش «فکت شیت» منتشره کاخ سفید راهی برای سوءاستفاده
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه کارشناس مسائل سیاسی و بین‌‌الملل در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به تفاوت‌های متن فکت‌شیت منتشر شده از سوی کاخ سفید و وزارت امور خارجه کشورمان درباره بیانیه لوزان گفت: اهمیت دیپلماسی عمومی هیچگاه کمتر از دیپلماسی رسمی نیست به ویژه در مسائل مختلفی نظیر اختلافات میان ایران و آمریکا در مسئله هستهای.
وی با اشاره به زمان امضای توافقنامه ژنو در ۳ آذر سال ۹۲ اظهار داشت: زمانی که موافقتنامه ژنو امضاء شد در آنجا دیدیم که یک روز بعد از امضای توافقنامه ۱+۵ بیانیه‌ای را صادر کرد که بنیان‌های دیپلماسی عمومی را شکل داد و متأسفانه در جایگاه یک نقشه راه برای مذاکرات بعدی قرار گرفت.
فلاحت‌پیشه ادامه داد: ما در آن بیانیه دیدیم که اتحادیه اروپا سعی کرد شناسایی حق غنی‌سازی ایران را با ابهام مواجه کند و حتی موضوع پایان دادن به تحریم‌ها را مشروط کرد. و ما می‌بینیم در قالب همین بیانیه بود که کنگره آمریکا اعلام کرد: شکستی در سازمان تحریم‌ها ایجاد نشده است.
وی برخورد واقع‌گرایانه وزارت امور خارجه با بیانیه لوزان را یکی از مهمترین راهکارهای جلوگیری از سوءاستفاده ۱+۵ از این بیانیه خواند و افزود: به عقیده من مواضعی مانند موضع آقای روحانی پس از توافق ژنو و نامه وی به مقام معظم رهبری پس از آن موضع دولت را در مذاکرات پايین آورد در حالی که توافق قطعی صورت نگرفته و مسئله‌ای وجود نداشت که به عنوان یک دستاورد مطرح شود.
