روابط ايران و تركيه پس از سال‌ها دوري در ازاي هم مرز بودن به دليل سياست‌هاي طرفين در مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي، طي سال‌هاي گذشته با روي كار آمدن دولت اسلام گراي رجب طيب اردوغان رو به بهبود رفت؛ ایران و ترکیه همسایگان تاریخی هستند که از دیرباز روابطی با فراز و فرود را پشت سر نهاده‌اند. در طول تاریخ تلاش این دو کشور درعرصه منطقه‌ای نیز ایفای نقش حداکثری بوده است که سبب بروز تلاقی منافع شده است.
طی دوران جنگ سرد دو کشور در بلوک غرب به ایفای نقش پرداختند و عضویت هر دو کشور در پیمان بغداد (۱۹۵۵) و سنتو (۱۹۵۹) نزدیکی‌های سیاسی و امنیتی را بر دو کشور مترتب ساخت البته این نزدیکی‌ها بعضا به علت وجود برخی مسائل دستخوش ناملایمت‌هایی شد كه حضور پژاک و همچنین فعالیت برخی از گروه‌های تجزیه طلب در مرز ایران از جمله این امور است که روابط دو کشور را بعضا تحت الشعاع قرار داد. به هر حال وجود دو ساخت متفاوت سیاسی در این دو کشور خود می‌تواند زمینه را برای اختلاف ایجاد کند.
با اين وجود به زعم اكثريت كارشناسان آنچه كه طي سال‌هاي گذشته سبب شد که بار دیگرترکیه رویکرد سیاست خارجی خود را تغییر دهد و نگاه به شرق را همزمان با استراتژی پیوستن به غرب پیش ببرد می‌توان در عدم پذیرش ترک‌ها توسط اتحادیه اروپا دانست.
ترکيه طي سال‌هاي اخير حضوري پررنگ در عرصه سياست و مناسبات منطقه‌اي و بين‌المللي داشته است. اين حضور که گاه در مسيرهايي متناقض همچون اخراج سفير اسرائيل و همزمان موافقت با استقرار سپر دفاع موشکي ناتو که بدون شک بخشي از آن تامين امنيت اسرائيل است، اگرچه به اذعان آنها موضوع استقرار سپر دفاع موشكي در راستاي توافقنامه ليسبون در سال ۲۰۱۰ در اجلاس سران کشورهاي عضو ناتو شکل گرفت، آنها تصميم گرفتند در چند کشور اين تور امنيتي را شکل بدهند كه يکي از اين کشورها ترکيه بود.
در شرايطي كه ترکيه درباره سپر دفاع موشکي ناتو خود را ناگزير به تبعيت از قوانين در سطح بين‌المللي و در سطح ناتو مي‌داند اما اين نكته قابل توجه است كه رويكرد مقامات تركيه در اين باره آن هم در شرايطي كه تاكنون بارها با واكنش‌هاي منفي جمهوري اسلامي ايران همسايه خود و روسيه كه خود را هدف اين سپر دفاع موشكي مي‌داند براي اردوغان و چهره سياسي‌اش پيامدهاي منفي در پي خواهد داشت.
بنا به اذعان تحليل‌گران بين‌المللي در بحث سپر موشکي بايد گفت ايران و ترکيه همسايه هستند و دو کشور همسايه ملاحظات همسايگي دارند، اگر قرار باشد همسايه‌اي عامل تهديد کشور همسايه باشد، قطعا در بلندمدت مناسبات دو کشور به شدت تخريب مي‌شود و در اين شرايط بدون شک استقرار چنين موشک‌هايي در خاک ترکيه تهديد امنيتي عليه ايران محسوب مي‌شود و ايران نمي‌تواند نسبت به آن بي اعتنا باشد.
با اين وجود پيش از موعد اعلام موافقت تركيه با استقرار سپر دفاع موشكي برخي از رويكردهاي منطقه‌اي تركيه طي ماه‌هاي گذشته و پس از وقوع جنبش‌هاي اسلامي در برخي از كشورهاي عربي خاورميانه و شمال آفريقا نگاه دو كشور نسبت به يكديگر تغيير يافت؛ اعلام حمايت‌هاي مقامات تركيه از برخي از سران منطقه كه مردم خواستار ماندگاري آنها نبودند و در مقابل آن مداخله‌هاي مستقيم در امور كشور همسايه‌اش يعني سوريه كه متحد استراتژيك ايران در منطقه محسوب مي‌شده است، موجب شد تا ديدگاه دو كشور نسبت به يكديگر در گام اوليه تغيير كند؛ اگرچه در موضوع كشوري مانند سوريه جمهوري اسلامي سعي كرد تا روابط دو كشور را به سمت بهبود مناسبات پيش ببرد اما ترك‌ها در سياست‌هاي جديد خود خواستار سرنگوني اسد و حمايت از اپوزيسيون دولت بشار اسد بودند، اين حمايت با برگزاري اولين نشست‌هاي اپوزيسيون اسد كه در خاك تركيه و با حمايت دولت اردوغان برگزار شد خود بيانگر سياست‌هاي جديد تركيه در اين زمينه بود.
در اين رابطه برخي از تحليل‌گران معتقدند كه چرخش در مواضع و رويکردهاي ترکيه در عرصه سياست خارجي، متاثر از توهم و سوءبرداشت از تحولات منطقه است. به نظر مي‌رسد در شکل‌گيري چنين توهمي غربي‌ها به ويژه آمريکايي‌ها نقش جدي داشته‌اند.
بنا به اين تعبير تغيير مواضع تركيه متاثر از شرايط منطقه است و ترک‌ها را به طمع انداخته که مي‌توانند با سياست يکي به نعل، يکي به ميخ جاي پاي محکم‌تري را براي خود در منطقه باز کنند و رقباي بالفعل و بالقوه خود را مثل جمهوري اسلامي ايران جا بگذارند.
تحليل‌گران در اين باره عقيده دارند كه اين رويکرد موجب شد تا ترکيه به اروپا امتياز بدهد که در اين راستا بايد به اجازه استقرار سپر موشکي در خاک ترکيه اشاره کرد و اروپا در مقابل از ميدان داري ترکيه در منطقه حمايت مي‌کند. ترکيه از سويي به رژيم صهيونيستي اعلام مي‌کند که آماده از سرگيري روابط است و از سوي ديگر سفير اسرائيل در ترکيه را اخراج مي‌کند و يا در بحث ليبي، سوريه و يا ديگر کشورهاي منطقه مواضعي دوپهلو اتخاذ مي‌کند.
در اين باره اخيرا روزنامه بريتانيايي گاردين در تحليل روابط كنوني تهران و آنكارا مدعي تيرگي اين روابط شد و نوشت: توافقنامه رادار ضدموشكي ناتو در زماني دارد نهايي مي‌شود كه تركيه و ايران بر سر سركوب اعتراضات مردمي در سوريه با يكديگر اختلاف پيدا كرده‌اند. تركيه اخيرا چند بار از سوريه و بشار اسد به دليل برخورد خشونت‌بار با مردم اين كشور انتقاد شديد كرده و به اسد توصيه كرده است با مردم خود مدارا كند.
شبكه تلويزيوني خبري العالم نيز اين اقدام آنكارا را به مثابه جولان بر روي لبه تيغي دانست كه واشنگتن آن را تدارك ديده است. به گفته اين رسانه با وجود اين كه ايران و تركيه به عنوان دو كشور دوست و اسلامي به ويژه با روي كار آمدن اسلام گرايان، مناسبات خود را بيش از پيش گسترش داده‌اند، بي شك استقرار سپر موشكي آمريكا و ناتو در خاك تركيه گامي معكوس در روند مناسبات روبه رشد كنوني خواهد بود و در راستاي ملاحظات منافع كشورهاي همسايه نيست و با اعتراضات جدي در اين خصوص همراه خواهد بود.
با وجود آنكه سپر دفاع موشكي اقدامي براي بي اثر كردن سيستم‌هاي موشكي راهبردي روسيه است، چرا اين بايد براي ايران كه اساسا اعتقادي به داشتن اين سيستم‌ها ندارد، تهديد باشد؟ روسيه در اولين اظهارنظرها براي نخستين بار آنها را اقدامي عليه ايران دانست تا ديگران را نيز به بازي دو سويه خود با غرب وارد كند. درحاليكه پيش از آن بارها مقام‌هاي اين كشور از جمله ولاديمير پوتين هشدار داده بود كه طرح سپر موشكي طرحي عليه روسيه است و به صراحت تاكيد كرد؛ براي هر سپري شمشير برنده‌تري مي‌توان يافت.
در اين رابطه روز پنج‌شنبه سخنگوي دستگاه ديپلماسي كشورمان گفت: ايران در راستاي سياست اصولي تاكيد بر خلع سلاح و اجتناب از رويكردهاي نظامي هر گونه اقدامي كه منجر به نظامي شدن فضاي بين‌المللي و در نتيجه ايجاد رقابت‌هاي تسليحاتي در سطح جهان و منطقه شود را به زيان جامعه جهاني و امنيت بين‌المللي مي‌داند و آن را تقبيح مي‌كند.
رامين مهمان‌پرست ـ سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان ـ با اشاره به استقرار بخشي از سامانه موشكي ناتو در تركيه خاطرنشان كرد: ما معتقديم استقرار بخشي از سامانه موشكي ناتو در تركيه هيچ كمكي به ثبات و امنيت منطقه و حتي امنيت كشور ميزبان نمي‌كند.
او تاكيد كرد: پيشينه موضوع نشان مي‌دهد كه سامانه سپر دفاع موشكي ناتو تداوم همان پروژه مشكوك آمريكايي است كه مدت‌ها در اروپاي شرقي مورد پيگيري بوده و واشنگتن با عملياتي كردن آن در پوشش ناتو و دادن آدرس غلط براي توجيه استقرار آن در منطقه، همان سياستي را دنبال مي‌كند كه در طول جنگ سرد تعقيب مي‌شد و سعي مي‌كند از اين طريق ضمن تداوم سياست‌هاي استكباري، عوامل امنيتي منطقه را در مسير دلخواه غرب تغيير دهد.
سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان تصريح كرد: جمهوري اسلامي ايران معتقد است تقويت حضور ناتو در منطقه خود ايجاد ناامني است كه نتيجه‌اي جز تامين سيطره غرب و تداوم سياست‌هاي اجتماعي آن در بر ندارد.
مهمان‌پرست افزود: بر همين اساس از كشورهاي دوست و همسايه خود انتظار داريم كه هوشياري بيش‌تري به خرج داده و با در نظر گرفتن مصالح امنيتي منطقه، زمينه‌ساز پيشبرد چنين سياست‌هاي تنش‌آفريني كه قطعا پيامدهاي پيچيده‌اي در بر خواهد داشت، نباشند.
در هر صورت بررسي روابط فعلي ايران و تركيه نشان مي‌دهد كه اين روابط درست بر خلاف روابط يك سال گذشته دو كشور از كشور دوست همسايه در حال تغيير به كشور همسايه است؛ در اين ميان رويكردهاي جديد تركيه در منطقه و به خصوص استقرار سپر دفاع موشكي مهمترين عواملي هستند كه در اين زمينه تعيين كننده محسوب مي‌شوند؛ جمهوري اسلامي اگرچه به زعم مقامات تركيه هدف اين سپر دفاع نيست اما در همسايگي خود با ترك‌ها انتظار داشت كه مقامات تركيه از استقرار سپر دفاعي ممانعت به عمل آورند، عامل سردي روابط دو كشور مداخله‌هاي تركيه در امور سوريه كه دوست و متحد استراتژيك ايران است، عامل سردي روابط و مهر تاييد آن موافقت تركيه با استقرار سپر دفاعي ناتو بوده است.
