در آستانه هفته وحدت و رسیدن ایام ولادت پیامبر اسلام خبر مهمی به دنیای اسلام مخابره شد، خبر شکست داعش، گروه تروریستی و تفرقه‌افکنی که با هدف اختلاف بین مسلمانان از دامان امریکا و آل‌سعود متولد شد. این خبر با توجه به اینکه اهل‌تسنن و شیعیان هر دو در نابودی این افراد دست پروده دشمنان اسلام با هم متحد بوده و سهمی یکسان دارند، می‌تواند تلنگری به جامعه اسلامی باشد برای اینکه به خودشان و جهانیان ثابت شد که اتحاد اسلامی می‌تواند هر دسیسه‌ای را نابود کند. اما چرا اختلاف بیش شیعه و سنی برجسته می‌شود و چه کسانی بر آن دامن می‌زنند؟! این سوالی است که سعی می‌کنیم در انتهای مطلب پاسخی برای آن یافته و در کنار راهکار اتحاد مسلمانان ارائه دهیم.
تاکید علمای اهل تسنن در وحدت شیعه و سنی
شاید نخستین سوالی که به ذهن برسد این است که علمای اهل تسنن و شیعه چه نظری درباره وحدت مسلمانان دارند، دراینباره ابتدا به سراغ علمای اهل‌سنت می‌رویم.
احمد بدرالدین حسون مفتی اعظم سوریه که در اظهاراتش به وحدت مسلمانان تاکید دارد چندی پیش در کنفرانس وحدت اسلامی با اشاره به بخشی از دیدگاه‌ها و فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه ما امت واحده هستیم، گفت: ملت ایران پایداری و مقاومت کرد و به خواسته‌هایش رسید. ملت سوریه نیز با الهام از راه ملت ایران در مقابل ۸۶ کشور که سلاح و نیرو فرستاده بودند، پایداری کرد.
وی با بیان اینکه ما به هلال شیعی ایمان نداریم، افزود: همه ما از شیعه و سنی ایمان داریم که رسول و کتاب مشترک داریم که راه سعادت را به ما نشان داده‌اند و ما به رسول خدا و خاندانش محبت می‌ورزیم پس همه ما در ولایت شیعه و در دین سنی هستیم و هرگز از هم متفرق نمی‌شویم. موضع جمهوری اسلامی ایران حمایت از مستضعفان جهان و مقاومت است و ما باید از طریق رسانه‌ها و منابر خود این محور را ترویج کنیم.
حسن البنا، بنیانگذار جنبش جهانی إخوان‌المسلمین که تأثیر بسیار عمیقی بر اندیشه‌های اسلامی در قرن بیستم گذاشت نیز یکى از پیشگامان اندیشه وحدت میان شیعه و سنى بود. وی و گروهى از مشایخ بزرگ اسلام از شیعه و سنی توافق کردند که همه مسلمانان اعم از سنى و شیعه بر پایه اصول مشترک گرد هم آیند و در امور جزئی که از اصول دین نیست و انکار آنها به معنای انکار دین نیست، یکدیگر را معذور بدارند. این علما که از بزرگان مذاهب شیعه و سنی بودند تأیید کردند که مسلمان، کسى است که به «اللَّه» پروردگار جهان، به محمد(ص) آخرین پیامبر و به قرآن کریم ، کتاب آسمانی، به کعبه به عنوان قبله و خانه خدا و به روز رستاخیز و انجام آنچه در دین ضرورى است ایمان و اعتقاد دارد.
"شیخ محمود شلتوت" از بزرگان اهل‌سنت، محقق، مفسر، فقیه نامدار و از رؤسای دانشگاه الازهر و از مؤسسان دارالتقریب بین‌المذاهب الاسلامیه بود. وی که از مدافعان و از فعالان وحدت بین شیعه و سنی بوده است با "آیت‌الله سید حسین بروجردی" عالم بزرگ و مرجع تقلید شیعیان روابط دوستانه داشت. شیخ شلتوت در فتوای معروف خود درباره مذهب تشیع می‌گوید: «مذهب جعفرى مشهور به مذهب شیعه اثنا عشرى، مذهبى است که همچون سایر مذاهب اهل‌سنت، عمل به آن شرعاً جایز است و مسلمانان باید این را بدانند و از تعصب ناحق نسبت به مذاهب خاص رهایى یابند».
شیخ شلتوت درباره جلسات دارالتقریب که به منظور حفظ وحدت امت اسلامی تشکیل شده بود می‌گوید: «کاش می‌توانستم درباره جلسات دارالتقریب سخن بگویم. آنگاه که مصرى در کنار ایرانى یا لبنانى یا عراقى یا پاکستانى یا دیگران از سایر ملل اسلامى مى‌نشینند، حنفى و مالکى و شافعى و حنبلى در کنار امامى و زیدى گرد یک میز می‌نشینند و صداهایى به گوش مى‌رسد که در آن علم، تصوف و فقه است و افزون بر این، روحیه اخوت، طعم مودت، محبت و همکارى در عرصه علم و عرفان در این جلسان موج می‌زند.» شیخ شلتوت همچنین با اشاره به مخالفت برخی ناآگاهان با تشکیل دارالتقریب نوشته‌اند :«افراد تنگ نظر با اندیشه (وحدت) ستیز کردند، همچنان که گروه دیگرى از غرض ورزان بدخواه با آن جنگیدند. هیچ امتى از اینگونه افراد خالى نیست. آنان که تضمین بقا و معیشت خود را در تفرقه می‌یابند با آن جنگیدند، و افراد بددل و اهل هوا و هوس و گرایشهاى خاص با تشکیل دارالتقریب مبارزه کردند؛ هر دو دسته کسانى هستند که قلم خود را به سیاست‌هاى تفرقه‌افکن مى‌فروشند! سیاست‌هایى که با شیوه‌هاى مستقیم و غیرمستقیم با هر حرکت اصلاحى مبارزه مى‌کنند و در مقابل هر کارى که باعث اتحاد مسلمانان است می‌ایستند».
استاد "سمیح عاطف الزین" از اندیشمندان مطرح اهل‌سنت، در مقدمه کتاب "المسلمون ... من هم؟ (مسلمانان کیستند)" مى‌گوید: «آنچه موجب تألیف این کتاب شد، دو دستگى کورکورانه‌ای است که امروزه در جامعه ما پدید آمده است؛ به ویژه دودستگى میان مسلمان شیعى و مسلمان سنى که می‌بایست با محو جهل، محو می‌شد، ولى متأسفانه همچنان در دل‌هاى بیمار ریشه دارد. زیرا منشأ آن همان طبقه‌ای است که با ایجاد نفاق بر جهان اسلام حکومت کرده و دشمن دین است.»
استاد "صابر طعیمه" یکی از بزرگان معاصر اهل‌سنت نیز مى‌گوید: «میان شیعه و سنى در اصول کلى اختلافى نیست ... اختلاف تنها بر سر فروع است که شبیه به اختلاف میان خود مذاهب اهل‌تسنن (شافعى، حنبلى و...) می‌باشد. ... حق اینست که تسنن و تشیع دو مذهب از مذاهب اسلام هستند که هر دو از کتاب خدا و سنت پیامبر الهام مى‌گیرند».
احمد الطیب شیخ الازهر مصر اظهار داشت شیعه و سنی دو بال اسلام هستند و به همین سبب تقریب و نزدیک شدن آنها به یکدیگر ضروری است. وی شیعه و سنی را برادران یکدیگر خطاب کرد. وی همچنین بر ضرورت تحریم قتل هر مسلمان اعم از شیعه یا سنی تاکید کرد و خواستار بازگشت به روح میراث اسلامی دعوت کننده به رحم و مهربانی و تسامح و نفی هر گونه افراط‌گرایی و تعصب شد.
علمای شیعه و دعوت به وحدت
اما مهم است که نظر علمای بزرگ شیعه را نیز بدانیم. امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در این‌باره در ۲۴ شهریور ۵۸ گفت: «مسلمین باید ید واحده باشند بر ضد همه ستمگران. و امیدوارم که با وحدت کلمه بین ما و شما که بحمداللَّه حاصل است و با وحدت کلمه بین سایر قشرهای مسْلم و خصوصاً دولت‌های اسلامی، موجب بشود که گرفتاری‌های ما و گرفتاری‌های شما و گرفتاری سایر مسلمین رفع بشود. ما می‌دانیم و مسلمین هم، بلکه مهم دولت‌های اسلامی هم، همه می‌دانند که آنچه به ما می‌رسد و رسیده است از دو مشکل است: یکی مشکله بین خود دولت‌هاست، که مع الاسف تاکنون نتوانسته‌اند این مشکل را حل بکنند و آن مشکل؛ اختلافات بین خودشان است و آنکه می‌دانند منشا همه گرفتاری‌های مسلمین این اختلافات است و ما هم بیش از قریب به بیست سال است که در این موضوع هِی سفارش کردیم، هِی گفتیم، نوشتیم، دعوت کردیم سران دولتها را بر این اتحاد، لکن مع‌الاسف تاکنون حاصل نشده است.»
سیدحسن نصرالله یکی از علمای شیعه لبنان نیز دراینباره می‌گوید: «باید به یاد بیاوریم امام خمینی(رضوان‌الله تعالی علیه) منادی دائمی وحدت، تقریب، همکاری، همبستگی و یک‌پارچگی مسلمانان و همچنین مستضعفان - حوزه‌ی گسترده‌تری از حوزه مسلمانان - بود. و همیشه از جامعه ابراهیمی پیروان ادیان آسمانی صحبت می‌کرد. امام در این پایبندی صادق بود و هیچ کدام از توطئه‌ها در این پایبندی وی تغییری ایجاد نکرد... می‌خواهم به تمامی مردم بگویم امام علی‌رغم همه این زخم‌ها، کشتار، تخریب و جنگی که صدام حسین و برخی نظام‌های عربی به نام عرب به او و مردمش روا داشتند، یک گام از اندیشه‌ی وحدت، تقارب، تقریب، همکاری، یک‌پارچگی و برادری میان مسلمانان و مستضعفان عقب ننشست. چون این مسئله برای ایشان یک مسئله عقیدتی، ایمانی و برخاسته از رابطه او با خدا و تلاشش در جهت رضای او بود و مسئله‌ای متأثر از واکنش‌هایی که این‌جا و آن‌جا رخ می‌دهند نبود. حتی واکنشی در اندازه‌ی جنگی هشت ساله!... هرکس جز امام، یاران او و ملت ایران بودند، اگر آنچه بیش‌تر دولت‌های عربی طی هشت سال بر سر آنان آوردند انجام می‌دادند، - از یک نظر - حق داشتند بگویند عرب، ملت‌های عرب، فلسطین و قدس به ما چه ربطی دارد؟! همه‌ی اینها رها کنند و به منافع خود در آسیای میانه یا اروپا بپردازند. مانند رفتار ترکیه‌ی آتاتورکی در دوران‌هایی که از جهان اسلام روگرداند و به غرب رو آورد. خب امام حتی یک لحظه هم چنین نکرد.»
رهبر معظم انقلاب نیز بارها بر همگرایی مسلمانان تاکید کرده و در ۱۵ و ۲۴ آذر سال گذشته گفت: «برخلاف تبلیغات آمریکا و همراهان منطقه‌ای آن ، مردم سُنی حلب، موصل و شهرهای دیگر بدست تکفیریهای جنایتکار قتل‌عام شده و می‌شوند، بنابراین این بحرانها ربطی به شیعه و سُنی ندارد. جوانهای شیعه و سنّی بدانند که مسئله‌ی سنّی و شیعه چقدر مهم است. امروز دشمنان از این اختلافات، از این دلخوری‌هایی که گاهی به وجود می‌آید دارند استفاده میکنند. امثال داعش و تکفیری‌ها و مانند اینها از همین چیزها دارند استفاده میکنند؛ ما باید جلوی استفاده‌ی اینها را بگیریم.»
همچنین امام موسی صدر پس از انتخاب به ریاست مجلس اعلای شیعیان، نامه‌ای خطاب به مفتی اهل‌سنت لبنان می‌نویسد و راه‌های عملی برای وحدت مسلمانان شیعه و سنی را پیشنهاد می‌دهد. این نامه در تاریخ ۱۹/۱۰/۱۹۶۹ در روزنامه لبنانی المحرر منتشر شد. و با استقبال اهل تسنن همراه بود که خود نمونه بارز تاکید هر دو عالم شیعه و سنی بر وحدت است. آیت‌الله سیستانی نیز در فتوایی که برای وحدت مسلمانان شیعه و سنی و مبارزه با اختلاف افکنانی چون داعش داد بارها بر این رویه تاکید کرد که راه نجات مسلمانان در وحدت است.
شیخ‌النمر، شیخ عیسی قاسم و بسیاری دیگر از علمای سنی و شیعه نیز بر همین مبانی تاکید می‌کردند و طرفدار وحدت مسلمانان بوده و اختلاف‌افکنان را دشمنان اسلام معرفی میکنند.
پس اختلاف‌افکنان چه کسانی هستند؟!
با توجه به اینکه علمای اهل‌سنت و شیعه تاکید بر وحدت مذاهب اسلامی دارند این سوال به اذهان می‌رسد که اختلاف‌افکنان بین شیعه و سنی چه کسانی هستند؟! در جواب به این سوال می‌‌توان به صحبت‌های این بزرگواران و علما اشاره کرد و اینطور تفسیر کرد که همه علما مشترکا به این ماجرا اعتقاد دارند که دشمنان اسلام مدام بر طبق تفرقه کوبیده و تلاش میکنند که مسلمانان سراسر جهان با یکدیگر متحد نشوند، اما آنچه باعث می‌شود که نقشه شوم دشمنان اسلام با موفقیت پیش رود ناآگاهی عده‌ای از شیعیان و اهل‌تسنن است که بدون اطلاع از نظر مراجع و با تکیه بر تعصبات بی‌پایه و اساس بر این رویه دامن زده و تنور اختلاف را مطابق خواست دشمنان اسلام گرم میکنند.
همین رویه است که باعث می‌شود هربار عده‌ای بدون توجه به اصول اساسی اسلام تنها با تکیه بر آنچه به قول شیخ الازهر مصر «حرف پیرزن‌های نادان است» بر آتش تفرقه دمیده و گاهی حتی سال‌ها مسلمانان را درگیر جنگ با گروهک‌های تروریستی مثل داعش کند که از پایه و اساس زاییده دشمنان اسلام است.
راه‌حل
اما راه‌حل این ماجرا چیست؟ ابتدا باید هر مطالبی بدون سند و با نیت اختلاف‌افکنی را دور از ذهن نگه داشته و منتشر نکرد، سپس لازم است که هم خود افرادی که اطلاع کمی از دینشان دارند تلاش کرده و مستند اطلاعات‌شان را بالا برند و هم جامعه در آگاهی‌بخشی و تعریف سنی و شیعه و مذاهب اسلامی تلاش وافری داشته و کمک کند تا آنهایی که نقشه شوم اختلاف‌افکنی دارند نتوانند اهدافشان را پیش برند. تا نه شیعه انگلیسی و نه سنی امریکایی رشد نکرده و دامن مسلمانان واقعی را نگیرد.
نویسنده: مائده شیرپور
