تعامل برای واقعی سازی قیمت سوخت مصرفی در کشور، این روزها موضوع داغ رسانه هایی است که از نیازهای عمومی جامعه قلم می زنند. موضوعی که اهمیت آن به تمام هزینه های روزمره و معیشتی جامعه اثر گذار خواهد بود.
سال هاست که با افزایش نرخ تمام شده تولید بنزین، نرخ فروش تغییری نکرده است و متاسفانه در برهه ای از زمان، استفاده نشدن از کارت سوخت و حذف سهمیه مصرف نیز منجر شد تا قاچاق این کالای گران بها، روز به روز افزایش پیدا کند.
تاریخچه افزایش قیمت بنزین به این صورت است که قبل از سال ۱۳۸۹ هر لیتر بنزین سهمیه‌ای با نرخ ۱۰۰ تومان و بنزین آزاد ۴۰۰ تومان عرضه می‌شد. مرحله بعدی افزایش قیمت بنزین در ۲۸ آذر ۱۳۸۹ با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران کلید خورد و هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۴۰۰ تومان و بنزین آزاد ۷۰۰ تومان افزایش یافت. افزایش بعدی قیمت بنزین در سال ۱۳۹۳ در دولت یازدهم عملیاتی شد، با اجرای مرحله دوم هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران هر لیتر بنزین سهمیه‌ای را به ۷۰۰ تومان و بنزین آزاد ۱۰۰۰ تومان رساند؛ که با تک نرخی شدن بنزین در سال ۱۳۹۴ به قیمت ۱۰۰۰ تومان پرونده بنزین سهمیه‌ای بسته شد.
اما کارشناسان بسیار زیادی هستند که معتقدند قیمت گذاری بنزین حتی از بودجه ریزی در سال هم سخت است چرا که در صورت افزایش نرخ بنزین، قیمت تمام شده بسیاری از محصولات تولیدی با افزایش هزینه حمل و نقل آن افزایش پیدا می کند و از طرفی نرخ کم تر از هزینه تمام شده بنزین، تبعات سنگین مختلفی از جمله قاچاق سوخت و مصرف بی رویه را در بر دارد.
راهکار مناسب برای مصرف بهینه
سالار رحیمیان کارشناس مسائل اقتصادی ، در خصوص کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین اظهار کرد: موضوع سهمیه بندی بنزین و کارت سوخت به تازگی مورد توجه قرار گرفته است؛ با توجه به مصرف سوخت بالا در ایران در بخش خودرو، دولت وقت اقدام به سهمیه بندی بنزین کرد که پیش بینی می شود برای ادامه مسیر فعلی مصرف بنزین نیز در نظر گرفته شود اما با این تفاوت که سهمیه بندی بنزین این بار به معنای چند نرخی شدن قیمت سوخت نیست بلکه مدیریت آن است.
وی ادامه داد: نکته قابل توجه طرح پیشنهادی، افزایش قیمت بنزین به صورت پلکانی است؛ یعنی هر چه مصرف بیشتر شود قیمت هم افزایش می‌یابد که خود نشان دهنده یکسری اتفاقات مثبت و منفی است. وی با اشاره به نکات مثبت و منفی این طرح بیان کرد: مواجه شدن با بازار سیاه و تاثیر دهک‌های درآمدی بر بودجه‌های درآمدی خانوار‌ها از اثرات منفی این طرح و مدیریت سوخت در کل کشور به صورت همزمان، بررسی روند‌های سوختی در سراسر کشور، کاهش یارانه پنهان از اثرات مثبت این طرح است.
رحیمیان در خصوص کاهش یارانه پنهان تصریح کرد: انرژی ۲ نوع یارانه اعم از یارانه پنهان و آشکار دارد که سهمیه بندی سوخت بنزین کمک شایانی در یارانه پنهان دارد؛ همچنین سهمیه بندی بنزین منجربه افزایش درآمد در کشور می‌شود. وی در ادامه گفت: در خصوص سهمیه بندی بنزین ۲ نظریه مهم اعم از تعلق بنزین به فرد و تعلق بنزین به خودرو وجود دارد و نظریه سوم که کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است، نقدینگی مازاد در یک سیستم سیاست گذاری جهت دار در حوزه‌های متاثر از بحث انرژی است.
این کارشناس اقتصادی در پایان بیان کرد: سهمیه بندی بنزین زمانی خوب است که ما بتوانیم بین متقاضیان و عرضه کنندگان بنزین تعادل ایجاد کنیم و این تعادل باید به سمت کاهش شکاف طبقاتی، مدیریت مصرف و بهینه سازی مصرف سوخت پیش رود.
اداره بهینه اقتصاد
عبدالحمید شیخی کارشناس مسائل اقتصادی در خصوص سهمیه‌بندی بنزین اظهار کرد: معتقدم سهمیه بندی بنزین در شرایط حال اقتصاد کشور کار درستی نیست و با این روند مخالفم، باید اجازه داد اقتصاد در کشور با مدیریت و الگوی های فرهنگی بهینه اداره شود و اعمال قدرت و محدودیت منجر به بهینه استفاده کردن نشود.
وی در همین خصوص ادامه داد: اگر در کشور بنزین موجود نباشد، سهمیه بندی آن کار درستی است ولی در کشوری که خوشبختانه در آن بیش از حد بنزین وجود دارد سهمیه بندی عادلانه نیست.
این کارشناس اقتصادی هزینه تهیه کارت سوخت با محدودیت‌های موجود را از دلایل مخالفت خود را اعلام کرد و گفت: توزیع کارت سوخت کار دشواری است؛ به طور مثال فردی که کارت سوخت دارد باید آن را تمدید و فردی که کارت سوخت ندارد باید اقدام به گرفتن کارت سوخت کنند.
قیمت گذاری واقعی
چندی پیش نیز زندی، کارشناس حوزه انرژی استفاده مجدد از کارت سوخت شخصی به دلیل تاثیرات آن در فرهنگ استفاده از بنزین در کشور را هر چند دیر اما مثبت دانست و گفت: بیشترین دغدغه دولت ها برای کنترل و کاهش میزان مصرف بنزین باید با تمرکز بر حوزه مصرف داخل و اصلاح الگوی مصرف جامعه باشد
او ادامه داد: استفاده از کارت سوخت اولین فاز مدیریت و تغییر الگوی مصرف در حوزه انرژی و فرآورده های نفتی است و قاعدتا این مرحله به تنهایی توانایی کاهش میزان قاچاق و مصرف بی رویه سوخت را نخواهد داشت.
این کارشناس حوزه انرژی به دلایل توقف استفاده از کارت سوخت در سال ۹۴ اشاره کرده و گفت: یکی از دلایل کنار گذاشته شدن کارت سوخت در کشور، یکسان بودن نرخ بنزین عرضه شده از طریق کارت سوخت شخصی و کارت جایگاه داران بود، همین امر سبب شد تا افراد بدون تمایل به استفاده از کارت سوخت شخصی به استفاده از کارت سوخت جایگاه داران متمایل شوند.
او بیان کرد: حذف کارت سوخت شخصی از بدنه سامانه کارت هوشمند سوخت منجر شد تا این سیستم به مرور زمان کارکرد خود را از دست بدهد. یعنی به زبانی ساده‌تر سامانه به کُما رفت. همین امر منجر شد تا اگر رانندگانی کارت سوخت خود را گم کرده بودند به علت بی اهمیت بودن استفاده از آن دیگر به سراغ صدور کارت المثنی نروند و حال با اجرای مجدد این طرح با مشکل مواجه شوند.
این کارشناس حوزه انرژی یکی دیگر از دلایل کنار گذاشته شدن کارت سوخت را بالا رفتن نرخ بنزین در ایران نسبت به کشور‌های منطقه دانست و گفت: سال ۹۴ با اُفت قیمت نفت خام نرخ بنزین در کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همسایگان ایران بشدت کاهش پیدا کرد، تثبیت نرخ ارز نیز منجر شد تا نرخ عرضه بنزین در ایران نسبت به سایر کشور‌ها بالاتر باشد و این موضوع باعث شد تا افراد بسیاری تداوم سیاست‌های کنترلی از طریق سامانه کارت هوشمند سوخت را غیر ضرور دانسته و بر اصلاح سیاست‌های قیمتی تاکید داشته باشند. در سال ۹۴ هرچند بهترین زمان برای اصلاح سیاست‌های قیمتی و تغییر آن از مدل دستوری و تک نرخی به مدل شناور بود، ولی متاسفانه بدون اصلاح سیاست‌های قیمتی، صرفا کارت سوخت کنار گذاشته شد که در شرایط فعلی با جهش قیمت ارز و تورم قیمتی سایر کالا‌ها با مشکل مدیریت در مصرف بنزین روبرو شده ایم.
زندی بیان کرد: استفاده از کارت سوخت از امروز منجر به کاهش یکباره قاچاق سوخت در کشور نخواهد شد بلکه تداوم و تکمیل این طرح قطعا نقطه شروع خوبی برای به سرانجام رسیدن این طرح خواهد شد.
این کارشناس حوزه انرژی به اهمیت کنترل کارت سوخت جایگاه داران در موفقیت طرح کنترل مصرف سوخت اشاره کرده و بیان کرد: استفاده از کارت سوخت شخصی در ابتدا در تعدادی از کلانشهر‌ها عملیاتی شده و سپس تمام کشور به طور سراسری مشمول این طرح می‌شوند. چرا که سامانه باید به مرور زمان بروزرسانی شود.
این کارشناس حوزه انرژی به تشریح روند قاچاق سوخت به کشور‌های همسایه پرداخت و تصریح کرد: قاچاق سوخت تنها مختص به بنزین نیست بلکه مشمول نفت گاز (گازوئیل)، نفت کوره و نفت سفید نیز هست. قسمت اعظم قاچاق سوخت مربوط به گازوئیل بوده و حجم کمتری از آن مربوط به بنزین است؛ که این موضوع دلایل متعددی دارد از جمله اینکه قیمت بنزین در داخل در شرایط بهتری نسبت به سایر فرآورده‌های نفتی قرار دارد. او گفت: هم اکنون برای خرید یک بطری نیم لیتری آب مبلغ یک هزار و ۵۰۰ تومان می‌پردازیم در صورتی که برای تهیه یک لیتر بنزین که هزینه‌های سنگین استخراج نفت، پالایش و توزیع را به همراه دارد مبلغ ۱۰۰۰ تومان و برای سایر فرآورده‌ها نظیر گازوئیل لیتری ۳۰۰ تومان و نفت سفید لیتری ۱۵۰ تومان می‌پردازیم که قطعا این ارقام عادلانه نیست.
