وزارت کشور برای افزایش اختیارات نظارتی خود پیشنهاد انتخابی شدن شهردار را داده است. پیشنهادی که یکی از مهم ترین مسئولیتهای شوراها را از آنها سلب می کند. برخی موافقان این طرح معتقدند مردم به این مرحله از رشد و آگاهی رسیده اند که بتوانند شهرداران را انتخاب کنند اما مخالفان این طرح می گویند انتخاب شهردار تخصصی است و اگر شهرداران توسط اعضای شورا انتخاب نشوند دیگر جایگاهی برای شوراها قائل نیستند.
هفته گذشته معاون عمرانی وزیر کشور خبر از ارسال لایحه مدیریت یکپارچه شهری به دولت داد. لایحه ای که بر اساس یکی از بندهای آن انتخاب شهردار در شهرهای با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر توسط مردم و همزمان با انتخاب اعضای شورای شهر انجام می شود. با انتشار این خبر برخی مسئولان مدیریت شهری نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند. به گفته آنها گرفته شدن حق انتخاب شهردار از شوراهای شهر به منزله تبدیل شورای شهر به ویترینی در مدیریت شهری است که همچون گذشته نخواهد توانست برعملکرد شهردار نظارت کند.
طرح دوباره یک پیشنهاد قدیمی
مهرداد لاهوتی یکی از نمایندگان مجلس که یکی از ۵۰ امضا کننده طرح انتخابی شدن شهردار در آن زمان بود معتقد است: مردم به این مرحله از رشد و آگاهی رسیده اند که بتوانند شهرداران را هم خودشان انتخاب کنند ، در حالی که رئیس جمهور، مجلس و شوراها توسط مردم انتخاب می شوند مردم می توانند شهرداران را نیز خودشان انتخاب کنند. انتخاب شهرداران به وسیله مردم می تواند چالشهای بین مدیریت اجرایی و شوراها را رفع کند و مردم در این زمینه تصمیم گیری کنند. با اتمام بررسی این لایحه در دولت و تصویب آن در مجلس شاهد یکی از مهمترین تحولات شهرداری‌ها یعنی انتخاب شهردار با نظر مستقیم مردم و اعمال دموکراسی خواهیم بود.
عضو هیات رئیسه فراکسیون مدیریت شهری و روستایی مجلس شورای اسلامی یادآور شد: تاکنون لایحه مدیریت شهری به مجلس ارجاع نشده اما به محض ارسال این لایحه مجلس، بررسی آن را در کمیسیون‌های تخصصی در دستور کار خود قرار خواهد داد.
در این میان، محمدسالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز از عملکرد معاونت عمرانی وزارت کشور در تدوین این لایحه انتقاد کرد و گفت: بیش از سه دوره از فعالیت شوراها می‌گذرد و اینکه گفته می‌شود انتخاب شهردار از شوراها سلب شود یک اتفاق نادر است. امیدوارم با پیگیری رئیس شورای شهر و تعامل با دولت این موضوع حل و فصل شود.
تجربه جهانی انتخاب شهردار توسط مردم
در بسیاری از شهرهای جهان شهرداران با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند. در شهری مانند واشنگتن دی. سی شهردار برای یک دوره ۴ ساله توسط مردم انتخاب می شود. همانند شهر لندن که از سال ۲۰۰۰ شهردار با رای مستقیم مردم برگزیده می شود. شهر دهلی هند یکی از هشت شهر بزرگ دنیا محسوب می شود که از سال ۲۰۰۰ برای انتخاب شهردار در آنجا انتخابات برگزار و شهردار با رای مستقیم مردم انتخاب می شود. در برزیل شهرداران به جز مراکز استانها، شهرهای مرزی و مناطق امنیتی و حساس توسط مردم انتخاب می شدند اما از سال ۱۹۸۸ همه شهرداران به طور مستقیم برای یک دوره ۴ ساله توسط مردم انتخاب می‌شوند.
مخالفان چه می گویند
با وجود تجربه های جهانی بسیاری از اعضای شوراهای شهر با این موضوع مخالفند. اقبال شاکری عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران با بیان اینکه شوراها به قوانین و اختیارات بیشتری نیاز دارند،می گوید: باید از تعجیل در طرح‌هایی مانندانتخاب شهردار توسط مردم پرهیز کرد. او نیز معتقد است انتخاب شهردار یک انتخاب تخصصی است و اگر نقطه نظری درباره بهبود جایگاه مدیریت شهری دارند بهترین جایگاه طرح آن شوراست، بنابراین بهتر است اگر چنین تصمیمی وجود دارد ابتدا در شوراها بررسی شود تا به سرنوشت طرح انتقال پایتخت دچار نشود که یک فضای احساسی ایجاد و نهایتا منجر به تشکیل کارگروهی شد تا طی دو سال این موضوع را بررسی کند.
عبدالمقیم ناصحی رئیس کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران هم در صف مخالفان این لایحه است. او با بیان این که قانونگذار همه جوانب و ابعاد موضوع را بررسی کرده که انتخاب شهردار را به شوراها واگذار کرده است، مگر حالا چه اتفاقی افتاده که چنین بحثهایی مطرح می شود، گفت: اگر شهردار توسط شورا انتخاب نشود آن زمان شهرداران هیچ وقعی برای شوراها قائل نمی شوند.
ناصحی افزود: اگر این پیشنهاد عملیاتی شود، شوراها بر چه نظارت کنند و اگر نظارت کردند و کارها به درستی انجام نشد چه کاری از دستشان بر می آید. در مجلس نمایندگان می توانند وزیر را استیضاح کنند اما شورا هیچ اختیاری ندارد و چنین نظارتی بی فایده است.
انگیزه های دولت برای انتخابی شدن شهردار
اما طي چند روز گذشته وزیر کشور توضیحاتی در مورد این لایحه داد. توصیخاتی که نشان می داد او بیشتر به دنبال افزایش اختیارات خود در بحث نظارت های حاکمیتی است. رحمانی در پاسخ به اين پرسش که اگر شهرداران انتخابی شوند نقش نظارتی شوراها چه خواهد شد گفت:دولت برای اعمال حاکمیت باید سیاست‌های نظارتی داشته باشد؛ اما در حال حاضر اختیار لازم را در اعمال برخی نظرات در شهرها ندارد.
وی ادامه داد: موضوع مدیریت شهری یک موضوع مهم و تعیین کننده است و باید تلاش کنیم تا حد امکان وظایف اداره شهرها را به مردم واگذار کنیم و موضوعات مختلف و متفاوت شهری را یکپارچه پیش ببریم، اما دولت در اعمال حاکمیت نمی‌تواند وظایف خود را محول کند.
رحمانی فضلی با اشاره به ارائه پیشنهادی در زمینه انتخاب شهرداران بالای ۲۰۰ هزار نفر با رأی مستقیم مردم گفت: در پیشنهاد جامعی که ارائه شده تقریبا از همه تجربه‌های موجود در دستگاه‌های اجرایی مختلف شوراها و شهرداران با تجربه استفاده شده است. تلاش می کنیم سیاست اصلی را که واگذاری مدیریت، یکپارچگی مدیریت و سیاست حاکمیتی است رعایت کنیم.
وزیر کشور افزود: با وجود اینکه وزیر کشور حکم شهرداران شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر را صادر می‌کند، اما اگر وزارت کشور اشکالاتی در برنامه شهرداران ببیند و در صورت تخطی قصد برخورد با فرد خاطی را داشته باشد اختیارات لازم را برای این کار ندارد و این موضوع با روح نظارت حاکمیتی در تضاد است.
رحمانی فضلی در ادامه گفت: در شهرهای با جمعیت زیر ۲۰۰ هزار نفر هم استانداران حکم شهرداران را صادر می‌کنند. آنان نیز با همین مسئله مواجه هستند. بنابراین تقویت شهرداری ها از سیاست‌های کلان است. دولت نمی‌تواند با عنوان حاکمیت نظارت خود را بر مسائلی مانند گسترش شهرها، ارتباط شهرها با مناطق پیرامونی و ... نادیده بگیرد. در حال حاضر با اقداماتی مواجه هستیم که حافظ شرایط زیست محیطی شهروندان نیست و دولت نیز نظارت کافی بر این وضعیت ندارد.
موافقان چه می گویند؟
اما این پیشنهاد موافقانی هم از اعضای شورای شهر دارد .غلامرضا انصاری عضو شورای اسلامی شهر تهران یکی از موافقان است. او با بیان اینکه هر چقدر در انتخاب شهردار به سمت مردمی شدن پیش رویم در نهایت به نفع مردم کار کرده ایم گفت: انتخابی شدن شهردار توسط مردم، مدیریت شهری را به سمت برنامه محوری پیش خواهد برد. ما معتقدیم که اگر شهردار از یک حزب باشد وارد نقد همگانی می شود و اگر از دو حزب باشد تقابل ایجاد می شود اما کار انتخاب شهردار توسط مردم بسیار اقدام مثبتی است که چنانچه قانون آن تصویب شود کارآمدی بیشتری در عرصه شهری را شاهد خواهیم بود.
