سومين دوره انتخابات رياست جمهوري افغانستان با حضور هشت نامزد در حالي ديروز در اين كشور برگزار شد كه بسياري از ناظران سياسي بر اين عقيده اند كه با تعيين رييس جمهور جديد، آينده روابط جمهوري اسلامي ايران وافغانستان در حوزه هاي مختلف اعم از سياسي، امنيتي، اقتصادي وفرهنگی با تحولات همراه خواهد بود.
وجود حدود ۹۵۰ کیلومتر مرز مشترک بین ایران و افغانستان، وجود روابط کهن تاریخی و فرهنگی، اشتراكات فرهنگي ديني، مذهبي قومي و زباني موجب شده اين دوكشور در كنار نزديكي جغرافيايي، روابط ديپلماسي خوبي را با يكديگر داشته باشند. به لحاظ اقتصادی ایران و افغانستان بسترها و فرصتهای فراوان همکاری های مشترک در جهت توسعه پایدار دو کشور دارد. اتصال آسیای مرکزی به بنادر جنوب رویای دیرینه ایران بوده است که در سالهای اخیر تلاش کرده از طریق افغانستان کشورهای همسایه شمالی افغانستان را از طریق بنادر جنوبی خود به آبهای آزاد متصل نماید که گام‌های اولیه آن در یک دهه گذشته علی‌رغم چالش‌ها و مشکلات جدی امنیتی در افغانستان برداشته شده است. از سوی ديگر افغانستان نیز به دلیل وابستگی شدید به بنادر پاکستان و مشکلات موجود فی مابین دو کشور سعی دارد مسیرهای ترانزیتی و دسترسی به آبهای آزاد را برای خود فراهم نماید.
در حوزه امنیتی ایران و افغانستان تهدیدات و فرصت های مشترک فراوان را در جهت همکاریهای مشترک دارند. تروریسم و افراط گرایی در گذشته و اکنون از شهروندان دو کشور قربانیان زیادی گرفته است. اکنون نیز این پدیده تهدید مشترک برای امنیت و ثبات دو کشور است و دلیل اصلی همکاریهای مشترک ایران با ناتو وجامعه جهانی در افغانستان در یک دهه گذشته نیز همین مسئله بوده است. با افزایش توانایی ها وظرفیت های نهادهای مسلح و امنیتی افغانستان و همینطور ظرفیت های موجود در نهادهای امنیتی کشورهای همسایه در صورت شکل گیری همکاری های صادقانه و جدی در مبارزه با تروریسم وافراط گرایی می توان به آینده امنیت و ثبات بهتری در منطقه امیدوار بود.
همکاری ایران در یک دهه گذشته باعث شده است که دولت افغانستان نیز سطح روابط دو کشور را توسعه داده و سعی کرده است اجازه ندهد تهدیدی از خاک افغانستان متوجه همسایگانش از جمله ایران باشد. ایران و افغانستان بدلیل اشتراکات دیرینه و گسترده فرهنگی و تاریخی هیچگاهی نمی تواند روابط خود را در سطح وسیعی گسترش ندهد زیرا این اشتراکات فراوان بصورت خود کار بسترهای همکاریها مشترک دوملت و دولت را چه بسا فراتر از دایره دولت ها فراهم می نماید.
اما ایران همواره نگرانی های خود را از حضور آمریکا و قدرت های غربی برای بلند مدت در افغانستان اعلام کرده است که مقامات افغانی نیز در مقابل سعی نموده است اطمینان های لازم را در جهت رفع نگرانی های ایران به این کشور بدهد. متاسفانه تقابل سیاست ها ی منطقه و بین المللی در دهههاي گذشته آسیب های فراوانی را متوجه افغانستان ساخت و نقش همسایگان در این زمینه را نمی توان از یاد برد و نادیده گرفت. اما پس از نابودي امارت طالبان در كشور، فرصتهاي بسيار مساعدي در راستاي ايجاد يك همگرايي منطقه‌اي حول محور منافع مشترك به وجود آمد. این امر باعث شد تا اندازه زیادی، كشورهاي همسايه به دوستان نزديك همديگر مبدل شده و روابطشان، بر مبناي منافع مشترك گسترش یابد. شاید توان گفت که آنچه در گذشته بر سر افغانستان آمده، ناشي از نبود همين منافع مشترك بوده و منافع ضد و نقيض همسايهها و قدرتهاي بيروني، عامل سياه روزي افغانستان و گرفتاری های منطقه شده است. اما ديروز حامد كرزاي رييس جمهور كنونی در گفت وگويي با يكي از رسانه هاي كشور گفته بود كه در ازاي برقراری صلح با امريكا به اين كشور پايگاه نظامي مي دهيم كه اين امر كمي ترديد را نسبت به نگرش افغانستان به دشمن ديرينه يعني امريكا بوجود مي آورد.
ايران نگرانيهايي در مورد حضور نيروهاي آمريكا به عنوان دشمن ديرينه اين كشور و همپيمانان آن در ناتو دارد كه هنوز برطرف نشده است. در اين ميان، دولت افغانستان اگرچه تلاش نموده است اطمينان لازم را بر عدم استفاده از خاكش عليه منافع کشورهای همسایه به آنان بدهد اما واقعیت این است که به نظر می رسد نگرانيهای ایران همچمنان در این زمینه باقی است.
از این رو بایسته است دولت افغانستان با برنامه ریزی های دقیق و کارشناسی شده و جدیت کافی وتلاش های پی گیر در توسعه روابط میان دو کشور اقدام نمایند؛ زیرا از جانب ایران روشن است که این کشور بهره برداری از پتانسیل های موجود اش در کشورهای دیگر را به سود خود می داند و لذا در این مورد همکاری خواهند کرد. استفاده از اين پتانسيلها نياز به گفتوگوهاي دوامدار و پيگير ديپلماتيك دارد كه بایسته است در این زمینه اقداماتی انجام شود.
روابط خوب جمهوري اسلامي ايران و افغانستان در عرصه ديپلماسي در حالي است كه بسياري از كارشناسان مسائل سياسي معتقدند تعيين رييس جمهور جديد مي تواند در چشم انداز گسترش و توسعه روابط ايران و افغانستان نقشي اثر گذار داشته باشد.
از اين رو سياست روز در گفت وگو با كارشناسان مسائل سياسي به تبيين آينده روابط ايران وافغانستان پس از تعيين رييس جمهور جديد پرداخته اند كه به شرح ذيل است.
انتخابات رياست جمهوري افغانستان تاثير گذار بر آينده روابط دو كشور
صدرالحسيني كارشناس مسائل سياسي در اين خصوص گفت با توجه به مرز طولاني بين جمهوري اسلامي ايران و جمهوري افغانستان و علايق ديرينه دو کشور به گسترش روابط في‌مابين هرگونه تغيير و تحول سياسي، اجتماعي ، فرهنگي و امنيتي به طور مستقيم بر روي کشور ديگر تاثيرات بسزايي خواهد گذاشت
وي افزود : بنابراين انتخابات اخير افغانستان که از نظر سياسي بسيار با اهميت بوده و جز موارد نادر از انتقال قدرت به صورت صلح‌آميز در اين کشور محسوب مي‌گردد قطعا در توسعه دموکراسي و مردم سالاري در منطقه بسيار با اهميت بوده و از منظر مردم و مسئولين جمهوري اسلامي مورد توجه مي‌باشد.
وي با بيان اينكه از تاريخ دهم آبان سال گذشته که اولين اقدامات انتخاباتي در افغانستان روي داد تا امروز که بيش از پنج ماه از اين واقعه مي‌گذرد و به روز انتخابات رسيده‌ايم. تصريح كرد تحولات سياسي امنيتي و عملکرد با ديگران اصلي در انتخاب چه دولت افغانستان چه دولت‌هاي بيگانه اعم از دولت فرامنطقه‌اي و منطقه‌اي و کانديداي رياست جمهوري و همه عوامل موثر در انتخابات از منظر امنيت ملي موردنظر مسئولين جمهوري اسلامي بوده است و قطعا با توجه به مسائل پيش گفته انتخاب يکي از کانديداي مطرح در افغانستان با توجه به رويکردهاي سياسي، فرهنگي و امنيتي در برنامه‌هاي اين کانديدا براي جمهوري اسلامي مورد اهميت بوده و قطعا شخص منتخب مردم مورد احترام و مسئولين جمهوري اسلامي قرار خواهند گرفت.
وي همچنين گفت :براي تکميل اين مطلب اين نکته ضروري است که بيان شود منافع مشترک دو کشور، مقابله با حضور بيگانگان در منطقه امنيت در کشور، مواد مخدر و ترانزيت آن، توسعه روابط سياسي اقتصادي و فرهنگي براي دو کشور و رئيس‌جمهور آينده با اهميت خواهند بود.
رئيس جمهور آينده افغانستان بايد در مقابل زياده خواهي اشغالگران بايستد
قديري ابيانه ديگر كارشناس مسائل سياسي نيز در اين خصوص گفت :ايران و افغانستان نقاط مشترک تاريخي ، فرهنگي، اقتصادي، مذهبي و زباني بسيار زيادي دارند و هيچ حکومتي با هر گرايشي نمي‌تواند چنين حقايقي را ناديده بگيرد بنابراين در هر شرايطي بين ايران و افغانستان روابط گسترده وجود خواهد داشت اما طبيعتا هر چه دولت افغانستان مستقل‌تر باشد و بتواند در مقابل زياده‌خواهي‌هاي اشغالگران خارجي بايستد روابط با ايران مي‌تواند عمق و پهنه گسترده‌تري را به خود اختصاص دهد.
وي گفت :آمريکايي‌ها تلاش مي‌کنند افغانستان را تحت سيطره خويش نگه دارند و با مصونيت ديپلماتيک براي نظاميان آمريکايي مي‌خواهند راه او در ارتکاب به جنايات عليه ملت افغانستان بدون ترس از عواقب حقوقي و قضايی آن بدست آورند و جناياتي که تاکنون مرتکب شده ادامه دهند.
وي در خصوص مصاحبه حامد كرزاي رييس جمهور كنوني افغانستان كه گفته بود در ازاي تامين صلح به امريكايي ها پايگاه نظامي مي دهيم گفت به هر حال ملت مسلمان افغانستان نمي‌تواند پايگاه‌هاي نظامي کشورهايي را که اهانت به مقدسات اسلامي را مجاز مي‌شمارند را تحمل کند.
متاسفانه برخي از نامزدهاي رياست جمهوري براي جلب حمايت مالي و سياسي آمريکا از نامزدي خويش وعده اعطاي مصونيت به آمريکايي‌ها را داده‌اند که البته تاريخ افغانستان نشان مي‌دهد که حضور بيگانگان در افغانستان تداوم نخواهد يافت و با مقاومت مردم مواجه خواهد بود.
سياست رئيس جمهور آينده در قبال كشورهاي فرادستي قابل تامل است
مطهرنيا ديگر كارشناس مسائل سياسي نيز در اين مورد گفت: آنچه که در ارتباط با رئيس‌جمهور افغانستان و تغيير و تحول ناشي از انتخابات رياست جمهوري اخير بايد به آن توجه شود در مرحله نخست موقعيت افغانها براي نقل و انتقال مسالمت‌آميز قدرت در کشوري که همواره خشونت تونل انتقال قدرت بوده است. وي با اشاره به اينكه براي نخستين بار است که در افغانستان با راي مردم رييس دولتي در چارچوب قانون از کار مرخص و برحسب اراده و خواست مردم در قالب ساز و کاري دموکراتيک بنام انتخابات قدرت دولتي را در دست خواهد گرفت تصريح كرد: اين موضوع مي‌توان شآن سياسي و منزلت افغان ها را افزايش بخشد مناسب با اين جايگاه قدرت بازيگري افغانها نيز به نسبت گذشته افزايش مي يابد
وي ادامه دادوگفت: روابط ايران و افغانستان همواره برپايه دوستي و مودت و همراهي ملت‌هاي اين دو کشور با يکديگر بوده است علي‌رغم چالش‌هاي فراوان اين ارتباطات گسترده ميان ملت‌هاي ايران و افغانستان در زمينه‌هاي واگرايي ناشي از گسترش بدبيني در افکار عمومي ايرانيان و افغان نسبت به يکديگر ما شاهد اين ارتباطات علي‌رغم اين چالش‌ها بوده‌ايم از سوي ديگر ايران و افغانستان داراي تداخلات امنيتي فراوان با يکديگر هستند به گونه‌اي که افغانستان حياط خلوت امنيتي ايران و ايران گستره ثبات و امنيتي در افغانستان را معنا مي‌بخشد.
وي افزود :هرچه روابط با يکديگر در قالب همکاري‌هاي فزاينده سياسي، امنيتي افزايش يابد به نفع ملت‌هاي دو کشور و ثبات منطقه‌اي است.در کنار اين معنا از منظر همگرايي‌هاي فرهنگي و هم‌زباني ميان ايران و افغانها در گستره پيوندهاي تاريخي و فرهنگي ميان دو ملت موجب شده است که همواره دولت‌هاي گوناگون در افغانستان به ايران با نگاهي مثبت و دو ستانه بنگرند و در مسير تغيير و تحولات موجود، تلاش‌هاي خود را در ايجاد يک ارتباط سازنده مديريت نمايند.
وي خاطرنشان كرد: اگرچه در دوره‌هاي گوناگون تاکتيک‌ها و تکنيک‌هاي متفاوتي اخذ شده و در بعضي از فراز و نشيب‌هاي تاريخي ميزان اين همراهي کاهش و افزايش نشان داده است اما در مجموع روندي مثبت را از خود به جاي گذاشته فلذا بايد گفت اين حداقل‌ها با ورود يک رئيس‌جمهور جديد در پست رياست جمهوري افغانستان چندان تفاوتي نخواهد يافت اما آنچه که بيش از هر چيز ممکن است بر اين روابط تاثير گذارد نوع ارتباط رئيس‌جمهور جديد با کشورهاي فرامنطقه‌اي در ارتباط با سياست‌هاي منطقه‌اي افغانستان و ميزان همراهي افغانستان با سياست‌هاي منطقه‌اي کشورهاي فرادستي خواهد بود.
هدي دهقان بذرافشان
