اگرچه هنگام امضای برجام از معجزات آن سخن زیاد به میان آمد و بسیاری از جریان‌ها مذاکره مستقیم با کدخدا را حل‌المسائل تمامی مشکلات می‌دانستند، اما گذشت زمان نشان داد که این برنامه نه تنها معجزه‌ای نکرد، بلکه حتی بخشی از انتظاراتی که مردم و مسئولان نیز از آن داشتند برآورده نشد.
اما اجرای برجام تنها برای کشورمان ایجاد تعهدات بیشتر و سنگین‌تر در ازای امتیازات بسیار اندک و کم‌بهایی بود که مقامات غربی به تیم مذاکره‌کننده ایران تحمیل کردند.
اکنون اقشار مختلف مردم کشورمان از ادامه وضعیت نابسمان اقتصادی ناشی از تحریم‌ها نگران‌اند و از طرف دیگر زیر سوال رفتن عزت ملی آنها در بخش هسته‌ای و شهادت دانشمندان هسته‌ای کشورمان بیش از پیش آنها را نسبت به سخنان این روزهای دولتمردان امریکایی خشمگین می‌کند.
این درحالی بود که مقام معظم رهبری اگرچه از مذاکره‌کنندگان و دولت روحانی حمایت می‌کردند اما دراوج مذاکرات اعلام کردند که به آن خوشبین نیستند. ایشان پیش از امضای برجام ضمن تدوین شروط نه گانه در مورد برجام، پیش‌بینی‌های بسیاری هم در مورد عملکرد طرف مقابل ایران در برجام داشتند و نکاتی را متذکر شدند که توجه و عمل به هر یک از این نکات می‌توانست نتیجه بهتری را عاید کشورمان کند و مانع از عهدشکنی‌ها و گستاخی‌های آنان شود.
رهبرمعظم انقلاب در این‌باره تاکید کردند: «محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعفهای ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه، میتواند به خسارتهای بزرگی برای حال و آینده‌ی کشور منتهی شود.»
تاکید برخصومت و بدعهدی غربی‌ها
مقام معظم رهبری در اظهاراتشان بارها بر خصومت و بدعهدی مقامات غربی بخصوص مقامات امریکایی تاکید کردند. موضوعی که از منظر بسیاری از کارشناسان مورد توجه قرار نگرفت.
رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۲ که مذاکرات هسته‌ای در دولت جدید شروع شده بود، در سخنرانی خود به بحث مذاکره و عدم خوشبینی خود از این مذاکرات اشاره کردند و افزود: «بنده اوّلِ امسال در مشهد مقدّس در سخنرانی گفتم [که] مذاکره در موضوعات خاص اشکالی ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوشبین نیستم به مذاکره، لکن میخواهند مذاکره کنند، بکنند؛ ما هم به اذن‌الله ضرری نمیکنیم.» ایشان در نامه‌ای که در۱۹ مهرماه به رئیس‌جمهور نوشتند، فرمودند: «جنابعالی با سابقه‌ی چند دهه حضور در متن مسائل جمهوری اسلامی طبعاً دانسته‌اید كه دولت ایالت امریكا در قضیه‌ی هسته‌ای و نه در هیچ مسأله‌ی دیگری، در برابر ایران رویكردی جز خصومت و اخلال در پیش نگرفته است و در آینده هم بعید است جز این روش عمل كند.»
ایشان همچنین با تاکید بر بی‌فایده بودن مذاکرات در سال ۹۵ اظهار داشتند: «وقتی ثابت شد که دشمن، دشمن نابکار است، دشمنی است که در عمل، از نقض عهد هیچ ابائی ندارد... با این [دشمن] نمیشود وارد مذاکره شد. اینکه بنده سالها است دائم تکرار میکنم که با آمریکا مذاکره نمیکنیم علّتش این است."،" تجربه برجام به ما نشان داد که ما در هیچ مسئله‌ای نمیتوانیم [باآمریکا] مثل یک طرف مورد اعتماد بنشینیم صحبت کنیم."،" مرتّب تکرار کردم که به آمریکایی‌ها نمیشود اعتماد کرد -بعضی‌ها سختشان بود قبول کنند- امّا امروز خود مسئولین ما [میگویند].»
این درحالی است که امریکایی‌ها از زمان امضا شدن برجام هر روز به بهانه‌ای در سنا یا کنگره امریکا مصوبه‌ای را علیه ایران تصویب کردند و حتی اجازه ندادند که زمانی اندکی از آن بگذرد.
از جمله یکی از مهمترین وعده‌هایی که برخی آن را نشانه به نتیجه رسیدن برجام می‌دانستند فروش هواپیماهای بوئینگ به کشورمان بود، دولت امریکا بلافاصله بعد از امضای برجام مصوبه‌ای را گذراند که براساس آن دولت امریکا حق ندارد این هواپیماها را به ایران بفروشد درحالی که موضوع فروش هواپیما به ایران درمتن و پیوست برجام تصریح شده است. از سوی دیگر موضوع دستبرد امریکایی‌ها به دو میلیارد دلار از دارایی‌های کشور که به تصویب مجلس نمایندگان امریکا رسید مثال دیگری برای نشان دادن بدعهدی امریکاست.
اخذ قوی‌ترین تضمین‌ها و اعمال نشدن تحریم‌های تازه
تاکید مقام معظم رهبری بر اخذ قوی‌ترین تضمین‌های ممکن از طرف‌های غربی و آمریکایی‌ها و تاکید بر اعمال نشدن تحریم‌های جدید در طول ۸ سال اجرای برجام از جمله نکات برجسته‌ای بود که ایشان بر آن تاکید داشتند.
ایشان در احکام نه گانه‌ای که به رئیس‌جمهور اعلام کردند، خاطرنشان ساختند که: «باید اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه‌ی اروپا مبنی بر لغو تحریم‌ها گرفته و در آن تصریح شود که این تحریم‌ها بکلّی برداشته شده و هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریم‌ها باقی خواهد ماند، به‌منزله‌ی نقض برجام تلقی شود.»
ایشان در فرمایشات خود به این نکته تاکید کردند که: «اگر بنا است تحریم‌ها برداشته نشود، پس معامله‌اى وجود ندارد، دیگر اصلاً این معنا ندارد. مسئولین این را باید مشخّص کنند و نگویند که مثلاً او براى قانع کردن رقباى داخلى خودش این حرف را میزند.»
از سوی دیگر مقام معظم رهبری تاکید کردند: «اینکه آمریکایی‌ها تکرار میکنند که «ما قرارداد با ایران می‌بندیم، بعد نگاه میکنیم ببینیم اگر به قرارداد عمل کردند تحریم‌ها را برمی داریم» این حرف، حرف غلط و غیر قابل قبولی است؛ این را ما قبول نداریم. رفع تحریم‌ها جزو موضوعات مذاکره است، نه نتیجه مذاکرات؛ آن کسانی که دست اندرکار هستند، فرق این دو را به خوبی می‌فهمند.»
متاسفانه چنین اقدامی انجام نشد و مقامات غربی نه تنها به رفع تحریم‌ها و آثار آن، آزادی تجارت و ارتباطات علمی، فناوری، تجاری و مالی میان ایران و دیگر کشورها و غرب است، عمل نکردند و بلکه تحریم‌های تازه‌ای نیز به مردم کشورمان اعمال شد. از سوی دیگر دولتمردان امریکایی نشان دادند همانگونه که مقام معظم رهبری تاکید فرموده بودند این خدعه امریکایی است چراکه آنها با بهانه‌گیری از اینکه ایران تعهداتش را در برجام انجام نداده تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کردند.
بررسی همه‌جانبه برجام در مجلس
یکی از موضوعاتی که مقام معظم رهبری بر آن پیش از امضای برجام تاکید کردند و به درستی انجام نگرفت بررسی همه‌جانبه اجرای برجام در مجلس بود.
مقام معظم رهبری در بخشی از اظهاراتشان در این‌باره فرمودند: «آنچه از نگاه کلّى من عرض میکنم که به آقاى رئیس‌جمهور هم این را عرض کرده‌ام، [این است که] به نظر ما مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیّه برکنار بداریم؛ چون قضیّه‌اى است که بالاخره دو سال است که کشور به‌طور کلّى متوجّه به آن است و حالا هم به یک نتایجى رسیده؛ [پس] باید مجلس وارد بشود.»
این درحالی بود که بسیاری از کارشناسان و برخی از نمایندگان در روز تصویب برجام در مجلس نسبت به روند تصویب جزئیات برجام انتقاد داشتند و بر این باور بودند که برجام به شکلی نمایشی، بدون بررسی نزدیک به ۲۰۰ طرح اصلاحی و پیشنهادها و جزئیات طرح ظرف ۲۰ دقیقه به تصویب رسید.
خروج از برجام به محض عملی نشدن تعهدات غربی‌ها
مقام معظم رهبری در بخشی از اظهاراتش بر این نکته تاکید کردند که اگر غربی‌ها به جای برداشتن تحریم‌ها آنها را تعلیق کنند، اقدامات کشورمان نیز بایستی تعلیقی باشد نه اساسی.
ایشان با پیش بینی موضوع بدعهدی‌های امریکا تصریح کردند: «ما البتّه برجام را ابتدائاً نقض نخواهیم کرد؛ این را همه بدانند! لکن اگر طرف مقابل نقض کند که حالا همین‌طور این کسانی که نامزد ریاست جمهوری آمریکایند، مدام دارند تهدید میکنند که ما می‌آییم پاره میکنیم، نقض میکنیم، اینها اگر پاره کردند، ما آتش میزنیم.»
مقام معظم رهبری خاطرنشان کردند: «اینکه آمریکایی‌ها تکرار میکنند که ایران بایستی در تصمیم‌هایی که می‌گیرد و چیزهایی که قبول می‌کند، بازگشت ناپذیری‌ای وجود داشته باشد؛ این را ما قبول نداریم. اگرچنان چه طرف مقابل میتواند به هر بهانه‌ای باز هم تحریم‌ها را علیه ملت ایران برقرار کند، هیچ وجهی ندارد که هیات مذاکره‌کننده ما بپذیرد و کاری انجام بدهد که این کار برگشت‌ناپذیر است.»
این درحالی است که بسیار از کارشناسان عقیده دارند که با امضای برجام بسیاری از پروژه‌ها و برنامه‌های صنعت هسته‌ای ایران به هیچ دلیلی تعطیل شد و آنگونه که در متن برجام آمده در بازطراحی رآکتور اراک هویت آب سنگین آن حفظ نخواهد شد. در عین حال هیچ تضمینی برای بازطراحی رآکتور اراک از طرف‌های مذاکره‌کننده گرفته نشد. از سوی دیگر بسیاری از سانتریفیوژهای فردو خارج شد در حالی که طبق گفته متخصصین حدود ۳۰ الی ۵۰ درصد سانتریفیوژهایی که از محل نصب خود خارج می‌شوند، از کار افتاده و دیگر قابل استفاده نخواهند بود.
خسارت محض نامیدن برجام
در همین حال با امضای برجام مقامات غربی تلاش کردند تا زیاده‌خواهی‌های خود را گسترش داد و طرح شروع برجام‌های دیگر را در راستای اهداف خود دنبال کنند موضوعی که برخی نیز تلاش کردند تا آن را در داخل مطرح کنند. این موضوع تا آنجا پیش رفت که امریکایی‌ها موضوع گفت‌وگو در مورد بحث‌های حقوق بشری و حتی فعالیت‌های نظامی - دفاعی و اقدامات منطقه‌ای ایران را در این خصوص مطرح کردند.
مقام معظم رهبری با پیش‌بینی همین امر در بخشی از اظهاراتشان تاکید کردند: «این مذاکراتی که امروز در جریان است که با دولت‌های اروپایی و با آمریکا مذاکره میکنند، مذاکره با آمریکا صرفا در قضیه هسته‌ای است و لاغیر، این را همه بدانند. ما درباره مسایل منطقه‌ای با آمریکا مذاکره‌ای نمیکنیم؛ هدف‌های آمریکا در مسایل منطقه‌ای، درست نقطه مقابل هدف‌های ما است.»
ایشان تاکید کردند: «ما نه در مسایل منطقه‌ای، نه در مسایل داخلی و نه در مساله تسلیحات، با آمریکا مطلقا صحبت و مذاکره‌ای نداریم؛ مذاکره، صرفا در قضیه هسته‌ای است و اینکه ما در موضوع هسته‌ای با روش دیپلماسی چگونه می‌توانیم به نتیجه برسیم.»
همچنین مقام معظم رهبری در سال ۹۵ بار دیگر به راهبرد آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران در اصول و قدرت دفاعی و منطقه‌ای ایران پرداختند و برجام را خسارت محض نامیدند.
ایشان تاکید کردند: «قضیه از این هم بالاتر است؛ تدریجاً موضوع را به این خواهند کشاند که اصلاً چرا نیروی قدس تشکیل شده است، چرا سپاه تشکیل شده، چرا سیاستهای داخلی جمهوری اسلامی طبق قانون اساسی، باید با اسلام تطبیق داده بشود؛ مطلب به اینجاها میرسد. شما وقتی در مقابل دشمن، درحالی‌که میتوانید ایستادگی کنید، عقب‌نشینی کردید، دشمن جلو می‌آید و کم‌کم کار را به اینجا میرسانند که دولت جمهوری اسلامی، مجلس شورای اسلامی و قوّه‌ی قضائیه باید برطبقِ احکام اسلام و شریعت اسلامی باشد، اینها برخلاف آزادی است و لیبرالیسم اینها را قبول ندارد؛ کم‌کم به اینجاها میرسد. اگر عقب‌نشینی کردیم، عقب‌نشینی به این نقطه‌ها منتهی خواهد شد.»
ایشان در فراز دیگری از اظهارات خود درباره عواقب عقب‌نشینی دربرابر آمریکا با اشاره به اینکه برخی تصور دارند که اگر مسئله هسته‌ای حل شود دشمنی‌ها با امریکا خاتمه می‌یابد، گفتند: «خب حالا قضیّه‌ی هسته‌ای حل شده، ببینید تمام است قضیّه؟ قضیّه‌ی موشکها پیش آمد؛ قضیّه‌ی موشکها حل بشود، قضیّه‌ی حقوق بشر است؛ قضیّه‌ی حقوق بشر حل بشود، قضیّه‌ی شورای نگهبان است؛ قضیّه‌ی شورای نگهبان حل بشود، قضیّه‌ی اصل رهبری و ولایت فقیه است؛ قضیّه‌ی ولایت فقیه حل بشود، قضیّه‌ی اصل قانون اساسی و حاکمیّت اسلام است؛ اینها است، دعوا سر چیزهای جزئی نیست. بنابراین این تصوّر، تصوّر غلطی است.»
سخنرانی اخیر ترامپ در مورد ایران و اظهارات وی در مورد قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست سازمان‌های تروریستی دقیقاً پیش‌بینی مقام معظم رهبری بود که محقق شد.
برنامه‌ریزی دولت برای اقتصاد مقاومتی
در چنین شرایطی باید در مقابل این دشمنی‌ها، مواضع و اقدامات متقابل مسئولان کشور به نحوی باشد که تأثیر تعیین‌کننده‌ای در محاسبات و رفتارهای دولت آمریکا بگذارد.
رهبر انقلاب در کنار رهنمودها و انتقادهای خود توصیه‌ها و راهکارهایی را هم برای حل مشکلات بیان کردند.
ایشان با تاکید بر اینکه نکته که هدف دشمن، تداوم مشکلات اقتصادی در داخل است و این مشکلات، ابزار اصلی فشار آنهاست خاطرنشان ساختند: «آنان به هیچ‌وجه حاضر نیستند با لغو واقعی تحریم‌ها، این مشکلات رفع شود. از این طرف، عامل اصلی اقتدار ایران نیز اقتصاد قوی و پایدار است. تا زمانی که اقتصادمان ضعیف باشد و جامعه دچار مشکلات اقتصادی باشد باید تحت فشار خارجی قرار بگیریم و امتیاز بدهیم! ... پادزهر ما این است که ما کاری کنیم که اقتصاد، اقتصاد قوی، مقاوم و پایدار [بشود]، یعنی همان «اقتصاد مقاومتی». این هم از عوامل اقتدار کشور است.»
ایشان در فراز دیگر از سخنانشان تصریح کردند: «باید نشان بدهد که مسئولان ایران کشور را معطل اخم و لبخند دیگران نگذاشته‌اند. در اقتصاد مقاومتی آن چیزی که مورد انتظار است، یک کار جهشی است... به کارهای روزمرَّه‌ِی معمولی دستگاه‌های اقتصادی قانع نشوید.»
با توجه به این سخنان باید گفت که هرجا جلوی ضرر گرفته شود، منفعت است از این‌رو تقدم راهکارهای اقتصادی و داخلی بر راه‌حل‌های دیپلماتیک در حل مشکلات کشور موضوعی است که در حال حاضر باید مورد توجه دولتمردان قرار بگیرد. از سوی دیگر آمریکایی‌ها باید احساس کنند که مسئولان ایران در جایی که پای منافع و حقوق ملت در میان باشد، محکم ایستاده‌اند، اینکه برخی از باقی‌ماندن در برجام به هر قیمتی سخن میگویند، صرفا موجب وقاحت بیشتر دشمن خواهد شد.
مقام معظم رهبری در این‌باره تاکید کردند: «وقتی طرف مقابل با وقاحت می‌آید می‌ایستد و یک چیزی را می‌گوید، ما هرچه در این زمینه کوتاه بیاییم، حمل بر ضعف خواهد شد.»
ایشان همچنین با تاکید بر اینکه نباید در برابر فشار‌های مکررا مریکا در قضیه برجام تغییر رفتاری در کشورمان داده شود تاکید کردند: «حرف من در این زمینه به مسئولین و به مردم این است که این توافق هسته‌ای که اسمش را گذاشته‌اند برجام، نباید تبدیل بشود به یک وسیله‌ای برای فشار هرچند وقت یک‌باری از سوی دشمن به ملّت ایران و به کشور ما؛ یعنی نباید اجازه بدهیم که این را وسیله‌ی فشار کنند.»
در نهایت حفظ وحدت ملی و پرهیز از ایجاد شکاف در جامعه یکی از مهمترین عواملی که ایشان در سخنان خود آنرا عامل مقاومت در برابر شرارت‌های امریکا عنوان کردند.
ایشان تاکید کردند: «اگر همه تلاش کردیم، می‌توانیم بِایستیم، می‌توانیم استقامت کنیم، می‌توانیم دشمنان را به زانو دربیاوریم؛ اگر همه با هم باشیم.»
