بازار متشکل ارزی قرار بود در ساختمان شماره یک بانک مرکزی در چهار راه استانبول تهران راهاندازی شود و اعلام چنین خبری آن هم به شکل رسمی به آبانماه سال ۹۷ بر میگردد اما حالا اردیبهشت ۹۸ هم به پایان رسیده اما همچنان خبری از راهاندازی این بازار نیست.
داستان راهاندازی بازار متشکل ارزی در ایران سردرازی دارد و متولیان متعددی تلاش کردهاند تا این بازار به عنوان محلی برای نقل و انتقالات اسکناس ارز و جلوگیری از نوساناتی آن که سالهاست اقتصاد ایران را دستخوش تحولات نامطلوبی کرده راهاندازی شود اما همچنان درخوان وعده باقی مانده است. کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در واکاوی این مساله همواره هشدار میدهند که شرایط کنونی اقتصاد ایران به گونهای نیست که بتوان امیدوار بود که ایجاد یک جهش ارزی دیگر تبعات منفی برای آن نداشته باشد و شاید همین اضطرار موجب شده تا متولیان در حول و ولا باشند تا این بازار هرچه سریعتر راهاندازی شود اما نکته مهم و کلیدی آن است که اگر مقدمات مدیریت بازار ارز به شکل اقتصادی و منطقی مهیا نشود نمیتوان امید داشت که این بار سالم به مقصد برسد.
داستان هزار و یک شب
متولیان امر در طول یکسال اخیر که بازار ارز با تکانههای مختلفی همراه شده و به تبع آن بازارها را دچار نوسان کرده کوشیدهاند تا جهت ساماندهی بازار ارز از بازاری با نام "بازار متشکل ارزی" نام برده شده است. بحث راهاندازی این بازار در سالهای ۹۱ و ۹۴ نیز مطرح شد و سپس در سال ۹۶ نیز اخباری در این رابطه منتشر شد اما هرگز این موضوع اجرایی نشد. در چند ماه اخیر اما موضوع راهاندازی این بازار جدیتر شده است و رئیس کل بانک مرکزی در مصاحبهای در تاریخ ۳۰ آبانماه ۹۷ با بیان اینکه بازار متشکل ارزی باید شکل بگیرد اعلام کرد؛ در خیابان و کوچه و پسکوچهها نمیتوان این بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم. عبدالناصر همتی توضیح داد بازاری که تشکیل خواهد شد، فرصتی میشود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافیها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود. پس از آن چندین و چند بار دیگر مساله راهاندازی این بازار از زبان همتی و برخی متولیان مربوطه مطرح شد اما راهاندازی این سامانه همچنان در دالانهای پیچیده دموکراسی در رفت و آمد است. در ۱۸ دیماه ۹۷ در یک هزار و دویست و شصت و چهارمین جلسه شورای پول و اعتبار موضوع "بازار متشکل معاملات ارزی" مطرح و مورد تصویب قرار گرفت و پیرو آن مقرر شد تا به منظور ساماندهی و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارا، "بازار متشکل معاملات ارزی" تشکیل شود تا ارزها در آن بصورت نقد مطابق مقررات این مصوبه و سایر مقررات مرتبط با آن در بستر الکترونیکی مورد معامله قرار گیرند. پس از آن در دوم بهمنماه ۹۷ بار دیگر همتی از راهاندازی بازار متشکل ارزی ظرف دو هفته آینده
به گفته وی بازار متشکل ارزی برای اسکناس است که به صورت نقد و الکترونیکی، برای خریدهای عمده و خرد فعالیت خود را آغاز خواهد کرد و این بازار برای خرید و فروش عمده اسکناس صرافیها و بانکها طراحی شده که بانک مرکزی نیز از طریق بانکهای عامل، بازیگردان اصلی این بازار خواهد بود. پس از آن سیزدهم اسفندماه ۹۷ که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که بازار متشکل ارزی از فروردین ۹۸ آغاز به کار خواهد کرد. همتی با بیان اینکه بازار متشکل ارزی آماده راهاندازی است، گفت: صلاح بر این است که این بازار از اواسط فروردینماه کار خود را آغاز کند. حالا اردیبهشت ۹۸ هم به پایان رسیده اما همچنان خبری از راهاندازی این بازار نیست و این در حالی است که آقای رئیس کل در سخنرانی ۱۳ اسفندماه ۹۷ اینگونه اعلام کرده بود که "بازار متشکل ارزی تقریباً آماده است و تمام کارهای زیرساختی آن انجام شده است. میتوانیم در این دو هفته باقی مانده از سال ۹۷ آن را اجرایی کنیم و مصوبات را از شورای پول و اعتبار گرفتهایم؛ ولی صلاح است از نیمه دوم فروردین کلید اجرای رسمی را بزنیم."
با این تفاسیر اما روز گذشته در پاسخ به اخبار منتشر شده به عدم تحقق این وعده این خبر روی خروجی خبرگزاریها قرار گرفت که آمادهسازی زیرساختهای فناوری اطلاعات برای ارتباط شرکت بازار متشکل ارزی و بانکها مراحل پایانی را میگذراند و قرار است این بازار پس از تکمیل این زیرساختها به زودی راهاندازی شود. این گزارشها علل تاخیر در راهاندازی بازار متشکل ارزی را آماده نشدن زیرساختهای فنی برای ارتباط فنی بانکها و «شرکت عملیات بازار متشکل ارزی» اعلام کرده و مدعی شدند که برای عملیاتی شدن عملیات بازار متشکل ارز، به زیرساختهای لازم در بخش فناوری اطلاعات بانک مرکزی، بانکهای عامل و شرکت بازار متشکل ارز نیاز است که مراحل پایانی آمادهسازی را طی میکند ومراحل ثبت این شرکت به پایان رسیده و مدارک تحویل داده شده است.
ویژگیهای بازار متشکل ارز
قرار است در بازار متشکل ارزی، معاملات اسکناس و نقد انجام شود بر این اساس صادرکنندگان و دارندگان ارز میتوانند از طریق صرافیها برای فروش، نرخ مورد نظر خود را در سامانه بازار متشکل به ثبت برسانند. بازیگران اصلی بازار متشکل شامل بانک مرکزی، بانکها و صرافیهای دارای مجوز هستند. قرار است از طریق این بازار، بازیگران غیرمجاز سر و سامان داده شده و آنها نیز ناچار به اخذ مجوز و فعالیت قانونی شوند. افراد حقیقی نمیتوانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند، این افراد برای تامین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته به صرافیها مراجعه کنند. فقط بانکها و صرافیهای مجاز قادر به اخذ کد و خرید و فروش در این بازار هستند.
شرکت بازار متشکل ارزی، شرکتی خصوصی به شمار میرود که نهادهای خصوصی سهامدار آن به شمار میروند. بانک مرکزی با وجود اینکه در آن سهامدار نیست، اما بر آن نظارت میکند. سهامداران اصلی بازار متشکل، شامل کانون صرافان، کانون بانکهای دولتی، کانون بانکهای خصوصی و فرابورس هستند. قرار است در ابتدا معاملات ۲ یا سه نوع ارز اصلی (دلار، یورو و درهم) آغاز شود، اما به تدریج به سایر ارزها تسری یابد.