سینمای ایران در طول چهار دهه گذشته، نسبت به «انتخابات» بی‌تفاوت نبوده است و اغلب فیلم‌سازان با خاستگاه‌های فکری مختلف و نگاهی منتقدانه سراغ این تجربه سیاسی، رفته‌اند.
به گزارش ایرنا، سوژه‌های سیاسی اساسا ظرفیت ویژه‌ای برای جذب مخاطبان به فیلم‌های سینمایی دارند، اما سختی روایت این دست از سوژه‌ها در قالب یک فیلم سینمایی از یک سو و دشواری دریافت مجوزهای ساخت و نمایش برای آن‌ها از سوی دیگر، باعث شده است تا سینماگران کمتر به سراغ مضامینی از این دست بروند.
به همین دلیل هم طی ۴ دهه گذشته، معمولا «سینمای سیاسی» در زمره گونه‌های مغفول در سینمای ایران رده‌بنده شده است. البته در سال‌های اخیر کارگردانان جوان‌تری بوده‌اند که ترجیح دادند موانع را پشت سر بگذارند و مسایل سیاسی را سوژه فیلم خود قرار دهند؛ امیرعباس ربیعی، حسین دارابی، رضا زهتابچیان، محمدحسین مهدویان و... از جمله سینماگرانی هستند که هر کدام در آثار خود، سراغ موضوعات سیاسی پیوندخورده با تاریخ معاصر ایران و عمدتا دهه ۶۰ رفته‌اند و آن را تبدیل به روایتی سینمایی کرده‌اند.
در میان سوژه‌های متنوع سیاسی اما یکی از سوژه‌های جذاب برای روایت در قالب یک فیلم، فرآیند برگزاری انتخابات است. سوژه‌ای که تا به امروز کارگردانان متفاوتی از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی در سینمای ایران، دست روی آن گذاشته‌اند و تجربه‌هایی را به ثبت رسانده‌اند.
در این گزارش، به بازخوانی ۵ روایت شاخص سینمای ایران از «انتخابات» پرداخته‌ایم.
آقای رییس‌جمهور/ ابوالقاسم طالبی
پررنگ‌ترین خاطره از فیلم‌های او به «قلاده‌های طلا» بازمی‌گردد، اما این اولین فیلم سیاسی ابوالقاسم طالبی نیست؛ بیشتر و پیش‌تر از «قلاده‌های طلا» این «آقای رییس‌جمهور» بود که برای این کارگردان حاشیه‌ساز شد. فیلمی که در سال ۷۷ و یک سال بعد از انتخابات دوم خردادماه سال ۷۶ ساخته و در سال ۷۹ آماده نمایش شد اما از همان زمان به محاق توقیف رفت تا سرانجام بعد از کش‌وقوس‌های بسیار و پس از ۲۰ سال در سال ۹۸ از تلویزیون پخش شد.
طالبی خودش در مصاحبه‌ای عنوان کرده این فیلم را علیه لیبرالیسم ساخته و بیان کرده بود: «امام وقتی آقای منتظری را برکنار کردند گفتند که شما بعد از من انقلاب را به دست لیبرال‌ها می‌سپارید. لیبرالیسم دو روی سکه دارد یکی قماربازها و دیگری هم داعش و منافقین و طالبان و.... من به این تفکر اشاره داشتم. تفکر خشنی که می‌کشند و نابود می‌کنند و دیگری به اسم آزادی، افراد را زندانی می‌کنند که نمونه آن را در فرانسه می‌بینیم. من این فیلم را علیه لیبرالیسم ساختم.»
فیلم «آقای رئیس‌جمهور» روایتگر زندگی شخصی است که در اندیشه تصاحب کرسی ریاست‌جمهوری است. اثری که عنوان صریح‌ترین فیلم سیاسی با موضوع «جایگاه ریاست جمهوری» را می‌تواند به خود اختصاص دهد. در خلاصه داستان رسمی فیلم آمده است: «مصطفی ریاحی رزمنده سال‌های جنگ و روزنامه‌نگار به دور از مصلحت‌گرایی امروز، به‌خاطر توطئه‌ای مالی به زندان می‌افتد و نشریه‌اش تعطیل می‌شود اما با الطاف ظاهری شخصیتی متنفذ از زندان بیرون می‌آید اما طرز فکر و مقالاتش مورد قبول هیچ یک از جناح‌های سیاسی نیست.»
زیر پوست شهر/ رخشان بنی‌اعتماد
رخشان بنی‌اعتماد با آن‌که به ساخت فیلم‌های اجتماعی شناخته می‌شود اما نسبت به سوژه‌های سیاسی و مشخصا انتخابات هم بی‌توجه نبوده است. او البته از منظری کاملا اجتماعی، سراغ پدیده‌ای به نام «انتخابات» رفته است.
بنی‌اعتماد «زیر پوست شهر» را در سال ۷۹ ساخت که در سال ۸۰ به نمایش درآمد، فیلمی که گرچه می‌توان آن را در دسته فیلم‌های سیاسی قرار دارد اما باز هم این وجه اجتماعی است که در «زیر پوست شهر» پررنگ است. فیلمی که در بخش‌هایی به مساله انتخابات مجلس ششم می‌پردازد و نکته حائز اهمیتش، طرح سوال درباره «توسعه سیاسی» است اما در سوی دیگر به مساله اختلاف طبقاتی و مشکلات اقتصادی هم می‌پردازد. «زیر پوست شهر» را می‌توان حاصل تحولات سیاسی آن روزها دانست که برخی منتقدان از آن در همان سال‌ها به‌عنوان پخته‌ترین اثر کارنامه رخشان بنی‌اعتماد یاد می‌کردند. در خلاصه داستان این اثر با بازی به یادماندنی گلاب آدینه آمده است: «طوبی کارگری می‌کند تا خرج خانواده را بدهد. هر کدام از چهار فرزند او در دنیای خودشان هستند؛ یکی عشق رفتن به ژاپن را دارد، یکی وارد موضوعات سیاسی انتخابات شده و یکی با شوهرش مشکل دارد. انتخابات مجلس نزدیک است و طوبی امید دارد که اوضاع بهتر شود.»
«زیر پوست شهر» در نهایت بالغ بر یک میلیون و ۶۰۰ هزار مخاطب را به خود جذب کرد و توانست فروشی بیش از ۵۰۰ میلیون تومان را تجربه کند تا در جرگه فیلم‌های پرفروش و پرمخاطب قرار بگیرد.
اخراجی‌های۳/ مسعود ده‌نمکی
حالا دیگر فیلم‌ها و سریال‌های متاخرش، توفیق کارهای ابتدایی او را ندارند تا همچنان موفقیتش به سه‌گانه «اخراجی‌ها» و به همان سال‌های ورود به میدان کارگردانی گره بخورد. کارگردانی که در آن دوران از وسوسه‌برانگیزترین سینماگران برای سرمایه‌گذاران به منظور همکاری در ساخت فیلم‌های پرمخاطب به‌حساب می‌آمد.
مسعود ده‌نمکی گرچه هنوز در اذهان مخاطبان به‌عنوان یک کمدی‌ساز باقی‌مانده اما او یک‌بار هم موضوع تحولات جامعه بعد از جنگ و انتخابات را در «اخراجی‌های۳» دستمایه ساخت اثر کرد. داستان «اخراجی‌های۳» در فضای انتخابات می‌گذرد. شخصیت‌های زمان «اخراجی‌های ۱و ۲» به زمان حال آمده و حاجی گرینوف شخصیت متظاهر و سخت‌گیر «اخراجی‌های ۱و ۲» با بازی محمدرضا شریفی‌نیا نامزد انتخابات شده و رقیب او اکبر دباغ با بازی رضا رویگری است. نامزد دیگر این فیلم سیدمرتضی با بازی سیدجواد هاشمی است که نامزد ساده‌زیستی محسوب می‌شود که در تقابل با دو نامزد دیگر قرار دارد.
مسعود ده‌نمکی در این فیلم با یادآوری دوقطبی‌های انتخاباتی در جامعه سعی کرد کنایه‌هایی به مناظرات انتخاباتی هم داشته باشد.
ایران‌برگر/ مسعود جعفری‌جوزانی
مسعود جعفری‌جوزانی همین امسال فیلم سینمایی «بهشت تبهکاران» را در ویترین چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر به نمایش گذاشت؛ فیلمی که کیفیت ساختش منتقدانی به خود دید اما او بیش از هر چیزی با سریال «در چشم باد» در ذهن مخاطبان نقش بسته است.
جعفری‌جوزانی در سال ۹۳ با اثری متفاوت در جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرد؛ با فیلمی کمدی و البته انتخاباتی! اقبال مخاطبان در همان دوره از جشنواره از «ایران برگر» باعث شد تا راهش برای اکران نوروزی هموار شود؛ همین هم شد. فیلم در بازه نوروز به نمایش درآمد تا فروشی قابل توجه بیش از ۵ میلیارد را به خود ببیند. ویدئوهای فراگیرشده از فضای انتخابات در نقاط مختلف کشور نشان می‌دهد که امر انتخابات فضای متفاوت نسبت به تهران دارد. این را نوع تبلیغات نامزدها عیان می‌کند. یکی در میتنیگ‌های انتخاباتی، جیب خود را می‌دوزد تا نشان دهد در صورت انتخابش، پاک‌دستی را پیشه می‌کند، آن یکی با کاروانی از خودروها به دیدارهای مردمی می‌رود و... مسعود جعفری‌جوزانی در روایت «ایران برگر» دست روی همین موضوع گذاشت و برخی مناسبات حاکم بر انتخابات و تبلیغات نامزدها را با زبان کمدی، مورد انتقاد قرار داد. «ایران برگر» داستان روستایی را روایت می‌کند که در آن امرالله‌خان و فتح‌الله‌خان در انتخابات شورا با هم رقابت می‌کنند.
مارموز/ کمال تبریزی
کمال تبریزی فیلمساز شناخته‌شده‌ای که ساخته‌های متاخرش عمدتا با شکست در گیشه مواجه می‌شوند، سال ۹۶ «مارموز» را ساخت، فیلمی که با وجود امید بسیاری که به آن می‌رفت، به سرنوشت دیگر فیلم‌هایش دچار شد تا این بار هم مخاطبان چندانی به تماشایش ننشینند!
آیدین سیارسریع که بیشتر به واسطه طنزهای مطبوعاتی‌اش شناخته می‌شد در «مارموز» به عنوان نویسنده فیلمنامه حضور داشت تا عمده مشکلات روایتی فیلم به او نسبت داده شود. این فیلم داستان فردی به نام «قدرت» با بازی حامد بهداد را روایت می‌کند که باوجود سوابق نامناسب، سودای نمایندگی مجلس در سر دارد و در رسیدن به این هدف با اقدامی خودسرانه، ماجراهای این فیلم را رقم می‌زند. کمال تبریزی با آن‌که تلاش کرده بود ماجرای حضور در کسوت نامزد انتخابات مجلس را به شکل طنز به تصویر بکشد اما کیفیت فیلم سبب شد تا عده‌ای آن را تلاشی نافرجام برای تکرار تجربه «مارمولک» در کارنامه این فیلمساز توصیف کنند.
به گزارش ایرنا، سوژه‌های سیاسی اساسا ظرفیت ویژه‌ای برای جذب مخاطبان به فیلم‌های سینمایی دارند، اما سختی روایت این دست از سوژه‌ها در قالب یک فیلم سینمایی از یک سو و دشواری دریافت مجوزهای ساخت و نمایش برای آن‌ها از سوی دیگر، باعث شده است تا سینماگران کمتر به سراغ مضامینی از این دست بروند.
به همین دلیل هم طی ۴ دهه گذشته، معمولا «سینمای سیاسی» در زمره گونه‌های مغفول در سینمای ایران رده‌بنده شده است. البته در سال‌های اخیر کارگردانان جوان‌تری بوده‌اند که ترجیح دادند موانع را پشت سر بگذارند و مسایل سیاسی را سوژه فیلم خود قرار دهند؛ امیرعباس ربیعی، حسین دارابی، رضا زهتابچیان، محمدحسین مهدویان و... از جمله سینماگرانی هستند که هر کدام در آثار خود، سراغ موضوعات سیاسی پیوندخورده با تاریخ معاصر ایران و عمدتا دهه ۶۰ رفته‌اند و آن را تبدیل به روایتی سینمایی کرده‌اند.
در میان سوژه‌های متنوع سیاسی اما یکی از سوژه‌های جذاب برای روایت در قالب یک فیلم، فرآیند برگزاری انتخابات است. سوژه‌ای که تا به امروز کارگردانان متفاوتی از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی در سینمای ایران، دست روی آن گذاشته‌اند و تجربه‌هایی را به ثبت رسانده‌اند.
در این گزارش، به بازخوانی ۵ روایت شاخص سینمای ایران از «انتخابات» پرداخته‌ایم.
آقای رییس‌جمهور/ ابوالقاسم طالبی
پررنگ‌ترین خاطره از فیلم‌های او به «قلاده‌های طلا» بازمی‌گردد، اما این اولین فیلم سیاسی ابوالقاسم طالبی نیست؛ بیشتر و پیش‌تر از «قلاده‌های طلا» این «آقای رییس‌جمهور» بود که برای این کارگردان حاشیه‌ساز شد. فیلمی که در سال ۷۷ و یک سال بعد از انتخابات دوم خردادماه سال ۷۶ ساخته و در سال ۷۹ آماده نمایش شد اما از همان زمان به محاق توقیف رفت تا سرانجام بعد از کش‌وقوس‌های بسیار و پس از ۲۰ سال در سال ۹۸ از تلویزیون پخش شد.
طالبی خودش در مصاحبه‌ای عنوان کرده این فیلم را علیه لیبرالیسم ساخته و بیان کرده بود: «امام وقتی آقای منتظری را برکنار کردند گفتند که شما بعد از من انقلاب را به دست لیبرال‌ها می‌سپارید. لیبرالیسم دو روی سکه دارد یکی قماربازها و دیگری هم داعش و منافقین و طالبان و.... من به این تفکر اشاره داشتم. تفکر خشنی که می‌کشند و نابود می‌کنند و دیگری به اسم آزادی، افراد را زندانی می‌کنند که نمونه آن را در فرانسه می‌بینیم. من این فیلم را علیه لیبرالیسم ساختم.»
فیلم «آقای رئیس‌جمهور» روایتگر زندگی شخصی است که در اندیشه تصاحب کرسی ریاست‌جمهوری است. اثری که عنوان صریح‌ترین فیلم سیاسی با موضوع «جایگاه ریاست جمهوری» را می‌تواند به خود اختصاص دهد. در خلاصه داستان رسمی فیلم آمده است: «مصطفی ریاحی رزمنده سال‌های جنگ و روزنامه‌نگار به دور از مصلحت‌گرایی امروز، به‌خاطر توطئه‌ای مالی به زندان می‌افتد و نشریه‌اش تعطیل می‌شود اما با الطاف ظاهری شخصیتی متنفذ از زندان بیرون می‌آید اما طرز فکر و مقالاتش مورد قبول هیچ یک از جناح‌های سیاسی نیست.»
زیر پوست شهر/ رخشان بنی‌اعتماد
رخشان بنی‌اعتماد با آن‌که به ساخت فیلم‌های اجتماعی شناخته می‌شود اما نسبت به سوژه‌های سیاسی و مشخصا انتخابات هم بی‌توجه نبوده است. او البته از منظری کاملا اجتماعی، سراغ پدیده‌ای به نام «انتخابات» رفته است.
بنی‌اعتماد «زیر پوست شهر» را در سال ۷۹ ساخت که در سال ۸۰ به نمایش درآمد، فیلمی که گرچه می‌توان آن را در دسته فیلم‌های سیاسی قرار دارد اما باز هم این وجه اجتماعی است که در «زیر پوست شهر» پررنگ است. فیلمی که در بخش‌هایی به مساله انتخابات مجلس ششم می‌پردازد و نکته حائز اهمیتش، طرح سوال درباره «توسعه سیاسی» است اما در سوی دیگر به مساله اختلاف طبقاتی و مشکلات اقتصادی هم می‌پردازد. «زیر پوست شهر» را می‌توان حاصل تحولات سیاسی آن روزها دانست که برخی منتقدان از آن در همان سال‌ها به‌عنوان پخته‌ترین اثر کارنامه رخشان بنی‌اعتماد یاد می‌کردند. در خلاصه داستان این اثر با بازی به یادماندنی گلاب آدینه آمده است: «طوبی کارگری می‌کند تا خرج خانواده را بدهد. هر کدام از چهار فرزند او در دنیای خودشان هستند؛ یکی عشق رفتن به ژاپن را دارد، یکی وارد موضوعات سیاسی انتخابات شده و یکی با شوهرش مشکل دارد. انتخابات مجلس نزدیک است و طوبی امید دارد که اوضاع بهتر شود.»
«زیر پوست شهر» در نهایت بالغ بر یک میلیون و ۶۰۰ هزار مخاطب را به خود جذب کرد و توانست فروشی بیش از ۵۰۰ میلیون تومان را تجربه کند تا در جرگه فیلم‌های پرفروش و پرمخاطب قرار بگیرد.
اخراجی‌های۳/ مسعود ده‌نمکی
حالا دیگر فیلم‌ها و سریال‌های متاخرش، توفیق کارهای ابتدایی او را ندارند تا همچنان موفقیتش به سه‌گانه «اخراجی‌ها» و به همان سال‌های ورود به میدان کارگردانی گره بخورد. کارگردانی که در آن دوران از وسوسه‌برانگیزترین سینماگران برای سرمایه‌گذاران به منظور همکاری در ساخت فیلم‌های پرمخاطب به‌حساب می‌آمد.
مسعود ده‌نمکی گرچه هنوز در اذهان مخاطبان به‌عنوان یک کمدی‌ساز باقی‌مانده اما او یک‌بار هم موضوع تحولات جامعه بعد از جنگ و انتخابات را در «اخراجی‌های۳» دستمایه ساخت اثر کرد. داستان «اخراجی‌های۳» در فضای انتخابات می‌گذرد. شخصیت‌های زمان «اخراجی‌های ۱و ۲» به زمان حال آمده و حاجی گرینوف شخصیت متظاهر و سخت‌گیر «اخراجی‌های ۱و ۲» با بازی محمدرضا شریفی‌نیا نامزد انتخابات شده و رقیب او اکبر دباغ با بازی رضا رویگری است. نامزد دیگر این فیلم سیدمرتضی با بازی سیدجواد هاشمی است که نامزد ساده‌زیستی محسوب می‌شود که در تقابل با دو نامزد دیگر قرار دارد.
مسعود ده‌نمکی در این فیلم با یادآوری دوقطبی‌های انتخاباتی در جامعه سعی کرد کنایه‌هایی به مناظرات انتخاباتی هم داشته باشد.
ایران‌برگر/ مسعود جعفری‌جوزانی
مسعود جعفری‌جوزانی همین امسال فیلم سینمایی «بهشت تبهکاران» را در ویترین چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر به نمایش گذاشت؛ فیلمی که کیفیت ساختش منتقدانی به خود دید اما او بیش از هر چیزی با سریال «در چشم باد» در ذهن مخاطبان نقش بسته است.
جعفری‌جوزانی در سال ۹۳ با اثری متفاوت در جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کرد؛ با فیلمی کمدی و البته انتخاباتی! اقبال مخاطبان در همان دوره از جشنواره از «ایران برگر» باعث شد تا راهش برای اکران نوروزی هموار شود؛ همین هم شد. فیلم در بازه نوروز به نمایش درآمد تا فروشی قابل توجه بیش از ۵ میلیارد را به خود ببیند. ویدئوهای فراگیرشده از فضای انتخابات در نقاط مختلف کشور نشان می‌دهد که امر انتخابات فضای متفاوت نسبت به تهران دارد. این را نوع تبلیغات نامزدها عیان می‌کند. یکی در میتنیگ‌های انتخاباتی، جیب خود را می‌دوزد تا نشان دهد در صورت انتخابش، پاک‌دستی را پیشه می‌کند، آن یکی با کاروانی از خودروها به دیدارهای مردمی می‌رود و... مسعود جعفری‌جوزانی در روایت «ایران برگر» دست روی همین موضوع گذاشت و برخی مناسبات حاکم بر انتخابات و تبلیغات نامزدها را با زبان کمدی، مورد انتقاد قرار داد. «ایران برگر» داستان روستایی را روایت می‌کند که در آن امرالله‌خان و فتح‌الله‌خان در انتخابات شورا با هم رقابت می‌کنند.
مارموز/ کمال تبریزی
کمال تبریزی فیلمساز شناخته‌شده‌ای که ساخته‌های متاخرش عمدتا با شکست در گیشه مواجه می‌شوند، سال ۹۶ «مارموز» را ساخت، فیلمی که با وجود امید بسیاری که به آن می‌رفت، به سرنوشت دیگر فیلم‌هایش دچار شد تا این بار هم مخاطبان چندانی به تماشایش ننشینند!
آیدین سیارسریع که بیشتر به واسطه طنزهای مطبوعاتی‌اش شناخته می‌شد در «مارموز» به عنوان نویسنده فیلمنامه حضور داشت تا عمده مشکلات روایتی فیلم به او نسبت داده شود. این فیلم داستان فردی به نام «قدرت» با بازی حامد بهداد را روایت می‌کند که باوجود سوابق نامناسب، سودای نمایندگی مجلس در سر دارد و در رسیدن به این هدف با اقدامی خودسرانه، ماجراهای این فیلم را رقم می‌زند. کمال تبریزی با آن‌که تلاش کرده بود ماجرای حضور در کسوت نامزد انتخابات مجلس را به شکل طنز به تصویر بکشد اما کیفیت فیلم سبب شد تا عده‌ای آن را تلاشی نافرجام برای تکرار تجربه «مارمولک» در کارنامه این فیلمساز توصیف کنند.
