هنوز تبعات و آثار قراردادی که از آن برایمان «تقریبا هیچ» باقی ماند، روی اقتصاد کشور حس میشود اما اگر این برجام اجرا شده توسط ما که بارها و بارها ماموران آژانس بینالمللی انرژی اتمی آن را تایید کردند، به وسیله عمل به توصیههای رهبری ایمن شده بود الان اوضاع طوری دیگری مینمود، اما این توصیهها چه بودند؟!
مردم درک میکنند
رهبر انقلاب در جریان دیدار با دانشجویان در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان درباره «اقدام برخیها در نسبت دادن تصویب برجام به رهبری» گفتند: «شما البته چشم و هوش دارید و همه چیز را میفهمید. در آن نامهای که درباره برجام به مسئولان نوشتم مشخص است که تصویب باید چگونه باشد. در آن نامه شرایطی ذکر شده که در آن صورت، تصویب میشود. من به برجام به آن صورتی که عمل و محقق شد، خیلی اعتقادی نداشتم و بارها نیز به خود مسئولان این کار از جمله به آقای رئیسجمهور و وزیر محترم امور خارجه این مطلب را گفتیم و موارد زیادی را به آنها تذکر دادیم.»
اما شاید هنوز هم کسانی باشند که قانع نشده باشند، برای این افراد خاطرات را مرور میکنیم که شاید نخستین آن نامه رهبر به رئیسجمهور درباره برجام بود.
حفظ هوشیاری درباره امریکا
اولین توصیه به روحانی این بود که در مقابل خصومتهای امریکا هوشیار باشد. حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامهای به آقای روحانی رئیسجمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی، با اشاره به بررسیهای دقیق و مسئولانهی برجام در مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی و عبور این موافقتنامه از مجاری قانونی، دستورات مهمی را درخصوص رعایت و حفظ منافع ملی و مصالح عالیهی کشور صادر و با برشمردن تأکیدات و الزامات ۹ گانه در اجرای برجام، مصوبهی جلسهی ۶۳۴ مورخ ۱۹/۵/۹۴ شورای عالی امنیت ملی را با رعایت این موارد و الزامات تأیید کردند.
در این نامه خطاب به روحانی ذکر شده بود: «جنابعالی با سابقهی چند دهه حضور در متن مسائل جمهوری اسلامی، طبعاً دانستهاید که دولت ایالات آمریکا، در قضیّهی هستهای و نه در هیچ مسئلهی دیگری، در برابر ایران رویکردی جز خصومت و اخلال درپیش نگرفته است و در آینده هم بعید است جز این روش عمل کند. اظهارات رئیسجمهور آمریکا در دو نامه به اینجانب مبنی بر اینکه قصد براندازیِ جمهوری اسلامی را ندارد، خیلی زود با طرفداریاش از فتنههای داخلی و کمک مالی به معارضان جمهوری اسلامی، خلاف واقع از آب درآمد و تهدیدهای صریح وی به حملهی نظامی و حتّی هستهای - که میتواند به کیفرخواست مبسوطی علیه وی در دادگاههای بینالمللی منتهی شود - پرده از نیّت واقعی سران آمریکا برداشت...بیشک حفظ هوشیاری نسبت به نیّات خصمانهی دولت آمریکا و ایستادگیهایی که بر اثر آن در طول مسیر مذاکرات از سوی مسئولان جمهوری اسلامی به کار رفت، توانست در موارد متعدّدی، از ورود زیانهای سنگین جلوگیری کند. با این حال، محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعفهای ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظهبهلحظه، میتواند به خسارتهای بزرگی برای حال و آیندهی کشور منتهی شود.»
لغو همه تحریمها و الزامات دیگر
در بندهای بعدی به لغو همه تحریمها اشاره شده و آمده بود: «اوّلاً: از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریمهای ظالمانهی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمینهای قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جملهی آن اعلام کتبی رئیسجمهور آمریکا و اتّحادیهی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیهی اروپا و رئیسجمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، بهمنزلهی نقض برجام است.» و رهبر انقلاب در ادامه نوشته بودند که:
ثانیاً: در سراسر دورهی هشتساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانهای (از جمله بهانههای تکراری و خودساختهی تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبهی مجلس، اقدامهای لازم را انجام دهد و فعّالیّتهای برجام را متوقّف کند.
ثالثاً: اقدامات مربوط به آنچه در دو بند بعدی آمده است، تنها هنگامی آغاز خواهد شد که آژانس، پایان پروندهی موضوعات حال و گذشته (PMD) را اعلام نماید.
رابعاً: اقدام در مورد نوسازی کارخانهی اراک با حفظ هویّت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن دربارهی طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقد شده باشد.
خامساً: معاملهی اورانیوم غنیشدهی موجود در برابر کیک زرد با دولت خارجی در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد مطمئن دراینباره همراه با تضمین کافی منعقد شده باشد. معامله و تبادل مزبور، باید بتدریج و در دفعات متعدّد باشد.
سادساً: مطابق مصوّبهی مجلس، طرح و تمهیدات لازم برای توسعهی میانمدّت صنعت انرژی اتمی که شامل روش پیشرفت در مقاطع مختلف از هماکنون تا پانزده سال و منتهی به ۱۹۰ هزار سو است، تهیّه و با دقّت در شورای عالی امنیّت ملّی بررسی شود. این طرح باید هرگونه نگرانی ناشی از برخی مطالب در ضمائم برجام را برطرف کند.
سابعاً: سازمان انرژی اتمی، تحقیق و توسعه در ابعاد مختلف را در مقام اجرا بهگونهای ساماندهی کند که در پایان دورهی هشتساله هیچ کمبود فنّاوری برای ایجاد غنیسازیِ مورد قبول در برجام وجود نداشته باشد.
ثامناً: توجّه شود که در موارد ابهام سند برجام، تفسیر طرف مقابل مورد قبول نیست و مرجع، متن مذاکرات است.
تاسعاً: وجود پیچیدگیها و ابهامها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلّفات و فریبکاری در طرف مقابل بویژه آمریکا، ایجاب میکند که یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهّدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است، تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیئت باید در شورای عالی امنیّت ملّی تعیین و تصویب شود.
بدعهدی اروپا
اما ایشان در ادامه دیدارهای خود و سخنرانیهایشان نکات دیگری را نیز ذکر کردند که از نظر میگذرانیم: «ما بنای دعوا با اروپا را نداریم اما این سه کشور اروپایی نشان دادهاند که در حساسترین مواقع، با آمریکا همراهی میکنند. حرکت زشت وزیر امور خارجه فرانسه در مذاکرات هستهای و تقسیم نقش پلیس بد و پلیس خوب با آمریکا و همچنین مانعتراشی دولت انگلیس در قبال حق خرید کیک زرد براساس برجام را نمونههایی از همراهی اروپا با آمریکا هستند؛ اروپاییها حرفهایی میزنند اما تاکنون ندیدهایم که بهمعنی واقعی کلمه در مقابل آمریکا ایستاده باشند. اروپاییها باید ثابت کنند که این بار قصد تکرار آن بدعهدی را ندارند.»
موشک و نفوذ منطقهای ایران
ایشان همچنین یادآور شدند که در برجام ربطی به دیگر دستاوردهای کشور ندارد و قاطعانه گفتند همه بدانند جمهوری اسلامی از مؤلفههای قدرت خود از جمله دفاع از راه دور قطعاً دست نمیکشد. و همچنین حضور در منطقه و طرفداری ملتها از جمهوری اسلامی، عمق راهبردی ماست و هیچ دولت عاقلی از این مؤلفههای قدرتبخش صرفنظر نمیکند.
تضمینهای اروپا به ایران برای ادامه برجام
ایران با ۳ کشور اروپایی دعوا ندارد بلکه با توجه به سابقه اروپاییها، ما به آنها اعتماد نداریم و به همین علت آنها باید تضمینهای واقعی بدهند. اگر اروپاییها در پاسخ به مطالبات ما تعلل کردند حق ایران برای آغاز فعالیتهای تعطیلشده هستهای محفوظ است.
سران ۳ کشور باید متعهد شوند و قول دهند که بحث موشک و حضور منطقهای ایران را مطلقاً مطرح نخواهند کرد. مقابله صریح اروپاییها با هرگونه تحریم آمریکا علیه ایران از دیگر شرایط ضروری است. خروج آمریکا از برجام را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل است؛ اروپاییها باید قطعنامهای علیه آمریکا به شورای امنیت ببرند و به این حرکت آمریکا اعتراض کنند.
اگر آمریکاییها توانستند در فروش نفت ایران خلل وارد کنند اروپاییها باید خرید نفت از ایران بهمقدار مورد نیاز ما را تضمین کنند.
بانکهای اروپایی درباره دریافت و پرداخت وجوه تجارت دولتی و خصوصی با جمهوری اسلامی باید تضمین بدهند. مسئولان سازمان انرژی اتمی آمادگی برای شروع احتمالی فعالیتها باشند؛ الآن غنیسازی ۲۰ درصد را آغاز نمیکنیم ولی باید آماده باشید که اگر لازم شد و دیدیم برجام فایده ندارد، فعالیتهای تعطیلشده بهواسطه برجام از سر گرفته شود.
جنگ روانی دشمن
حتی ایشان جنگ روانی دشمن را پیشبینی کردند: ملت ایران امروز به استقلال، ایستادگی، آبروی بینالمللی و نفوذ منطقهای خود افتخار میکند اما دشمن بهدنبال آن است که با شایعه، دروغ و برجستهسازی ضعفها، این احساس افتخار را از ملت سلب کند و با شکست جلوه دادن پیروزیها و پیشرفتها، حرکت امیدوارانه را که حلال مشکلات کشور است، از بین ببرد.
ما با شناخت ظرفیتها و توجه به تجربهها و از همه مهمتر با استمداد از خداوند متعال، بدون تردید توانایی غلبه بر همه مشکلات اقتصادی را خواهیم داشت. جمهوری اسلامی در این سالها روزبهروز قویتر شده است و حرکت بهسمت اقتدار بیشتر را در پرتو استحکام ساخت داخلی و رفتار صحیح مسئولان با مردم همچنان بهپیش خواهد برد.
با این حساب نمیتوان برجام را آنچه مورد توصیه رهبری بوده است تلقی کرد چراکه نگاهی به اتفاقات و رخدادها ثابت میکند اگر این توصیهها جدیتر گرفته میشد امروز حال ما و برجام و حتی اقتصا میتوانست بهتر باشد.
نویسنده: سوشیانت آسمانی