نیک مىدانیم که روزهدارى باعث بهبود روابط افراد جامعه و کاهش ملموس آسیبهاى اجتماعى مىشود. بررسى نشان مىدهد روزهدارى بهترین وسیله براى کنترل هیجانهاى شدید روحى نوجوانان است.
ماه مبارک رمضان و ورود انسانها به ضیافت الهى در بردارنده مفاهیم و نکات مهم گوناگونى است که توجه به آن براى تک تک انسانهاى مومن و متعهد لازم است. از جمله فلسفهها و دلایل روزهدارى در این ماه پر برکت بر طبق روایات و آیات قرآن، تمرین صیانت از نفس، حفظ تقوا، آلودهنکردن دل و جان به معاصى کوچک و بزرگ و... است. در واقع ماه ضیافت الهى مبدأیى محسوب مىشود که در آن بندگان خداوند با التزام به رعایت و توجه به فرامین الهى، سعى مىکنند تا نفس خود را براى روزو ماههاى سال پرورش داده و مجراهاى ورودى گناه و معاصى را به درون خودشان مسدود نمایند. در همین راستا اسلام بهعنوان یک دین اجتماعى که بسترهاى جمعى را بیش از عرصههاى فردى مورد توجه و دقت قرار داده است، بر این مسأله اصرار میورزد. این مفهوم در حوزه قدرت سیاسى و فضاى حاکم بر حاکمیت، کارگزاران و نقشآفرینان نیز رنگ و بوى جدىترى به خود مىگیرد. آغاز ماه مبارک رمضان و قرار گرفتن در ماه ضیافت الهى بهانه خوبى است تا به پاسخ این سؤال بپردازیم که تا چه حد به ابعاد سیاسى دستورات دین توجه مىکنیم و نیز به چه میزان میان حوزه قدرت و عمل سیاسى در اسلام و التزام به اصول و بایستههاى اخلاقى، هماهنگى و همگونى دارد؟
جایگاه اخلاق در حوزه قدرت سیاسى
یکى از موضوعات مورد بحث در علوم اجتماعى، رابطه اخلاق و سیاست در صحنه عمل و قدرت سیاسى مىباشد. جایگاه اخلاق در نظام اجتماعى و حکمفرمایى مؤلفههاى اخلاقى در روابط سیاسى، یکى از مواردى بوده که از قدیم الایام نیز مورد بحث فیلسوفان جهان بوده است. از طرف دیگر هنگامى که به صفحات مختلف تاریخ سیاسى و اجتماعى انسانها مىنگریم به این مسأله پى مىبریم که کمرنگشدن اصول و مؤلفههاى اخلاقى خصوصاً در نبرد قدرت و کشمکشها و جدالهاى گروهى بسیار به چشم مىخورد. امروزه نیز سیاستمداران در ظاهر بر نیاز به اخلاقیات پسندیده در سیاست تأکید دارند اما عمل آنها اغلب با مواضع اعلامشدهشان تعارض دارد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مسائل و مؤلفههاى اخلاقى در مکاتب مختلف در غرب و شرق متنوع و محل چالش است که پرداختن به آنها حوزه گستردهاى را در بر مىگیرد. آنچه ما قصد داریم در اینجا به آن بپردازیم، نگاهى به مهمترین مبانى و موازین اخلاقى در حوزه قدرت سیاسى در اسلام با توجه به روایات و آیات است. البته پیش از آن نگاهى اجمالى به برخى از اندیشهها و مکاتب غیر اسلامى نیز خالى از لطف نیست.
ابعاد اجتماعى ماه رمضان
در زندگى مذهبى ما مسلمانان، همیشه جلوههایى از تازهشدن وجود دارد و آمدن هر ساله رمضان کریم در کشورهاى مسلمان، بهار جانها و قلوب صمیمى مسلمین را به همراه مىآورد. مسلمانان با انجام اعمال عبادى فردى و جمعى این ماه عزیز، نسبت به تهذیب درونى خود و همنوایى بیرونى با ارزشها، هنجارها و قوانین اجتماعى همت مىگمارند.
شعائر دینى ما در ماه مبارک رمضان، همگان را به صله رحم و گردهمایى دعوت مىکند تا امت مسلمان، همدل و همجهت بهسوى تکامل خود و جامعه خویش گام بردارند و نیک مىدانیم که روزهدارى باعث بهبود روابط افراد جامعه و کاهش ملموس آسیبهاى اجتماعى مىشود. بررسى نشان مىدهد روزهدارى بهترین وسیله براى کنترل هیجانهاى شدید روحى نوجوانان است. یادمان نرود که ما با روزهدارى صفات مثبت صبر و استقامت را در شخصیت خود درونى مىکنیم. راستى وقتى ۳۰ روز براى خودمان در برابر گرسنگى و گناهانى مثل غیبت، دروغ، کنترل اعضاى درونى و بیرونى از اعمال حرام و ترک گناه، سپرى نفوذناپذیر مىسازیم و رشحاتى از فضایل انسان کامل را به خویشتن خویش هدیه مىکنیم، چرا در ماههاى دیگر سال اینچنین نیستیم؟ بى سبب نیست که علماى دین مىفرمایند: روزه مهمترین عامل رسیدن انسان به «خودشناسى» است چراکه روزه دار با چشمپوشى از نیازهاى جسمانى، افق دید خود را به دنیاى نامادى منتقل مىکند و به حیات ماورائى خود بهتر مىاندیشد.
به گزارش تسنيم، روانشناسان اجتماعى معتقدند خودشناسى روزهداران باعث افزایش اعتماد به نفس و تقویت اراده آنان مىشود. مسلمانى که چشم به نیازهاى مادى مىبندد گویى بهتر مىتواند از گناه و وسوسههاى شیطانى دورى کند. گویا «گرسنگى» رفتارى نمادین براى ثبت توانایىها و قابلیتهاى درونى انسان در ناخودآگاهش است و در «عید فطر» که عید فطرت و شناخت درونى است به عیدى خود که همانا «تزکیه نفس» است دست مىیابد. انسانى که به تهذیب نفس پرداخت، بهطور قطع در اجتماع، رفتارى موقر و تنظیمشده را از خود به نمایش مىگذارد.
شاید بتوانیم کارکردهاى آشکار و پنهان اجتماعى زیر را براى روزهدار و به طریق اولى براى رمضان کریم، برشمریم:
۱. بازسازى روابط افراد جامعه و حرکت به سوى جامعه آرمانى
۲. کاهش آسیبها، انحرافات، تخلفات و جرایم اجتماعى و پرهیز از رفتارهاى ضد اجتماعى
۳. فراهمسازى بستر شاخصهاى راستگویى، صداقت و سلامت اجتماعى
۴. پویایى جامعه و تقویت اعتماد اجتماعى در میان اعضاى نهادهاى اجتماعى
۵. تقویت و بالندگى هنجارها و ارزشهاى اجتماعى
۶. دمیدن روح آرامش، محبت و عشق به همنوع
۷. تقویت تجربه دیندارى در آحاد جامعه و بهبود روابط اجتماعى
۸. چشیدن طعم محرومیت در افراد ثروتمند و فقیر و تجسم عدالت اجتماعى
۹. تقویت حس نوعدوستى و همگرایى و همبستگى اجتماعى
۱۰. تقویت تربیت ارشادى و عملى بهجاى تربیت تحمیلى در جامعه
۱۱. کاهش زمینههاى بیرونى جرمخیز در جامعه و تقویت سلامت اجتماعى
پیشگیرى از یک ناهنجارى
در کنار این همه خوبىها و برکات فردى و اجتماعى رمضان کریم، بد نیست به برخى مناظر بد اما واقعى تظاهر به روزهخوارى در کشورمان که بیشتر در شهرهاى بزرگ اتفاق می افتد توجه کنیم. صرفنظر از اینکه فرد روزهخوار بهصورت آگاهانه اقدام به این عمل غیرشرعى و خلاف عرف اجتماعى مىکند، عدم اجراى جدى و بىقید و شرط احکام و حدود اسلامى توسط دستگاههاى نظارتى باعث شده چنین افرادى چهره زیباى رمضان کریم را در نزد مسلمانان، دچار آسیب کنند. کودکان و نوجوانانى که چنین صحنههایى را مىبینند، نمىتوانند براى ذهن کاوشگر خود دلیل منطقى بیابند و چهبسا همین چهره از رمضان در ذهنشان بماند.
اگر به تجارب برخى کشورهاى مسلمان در خصوص این امر دقت کنیم، مىبینیم حتى در کشورهاى عربى کوچک حوزه خلیج فارس یا در کشور عربستان با وجود قومیتها و مهاجران مختلف، مطلقا هیچ فردى اقدام به روزهخوارى نمىنماید و اگر مبادرت به چنین کارى بکند، برخورد خیلى جدى و شدیدى از سوى دستگاههاى نظارتى با او خواهد شد که دیگر هوس چنین کارى را نکند. در کنار دستگاههاى نظارتى، چقدر خوبست ما نیز در اصلاح این پدیدهى ناخوشایند که متأسفانه هر سال بیشتر مىشود، با استفاده از قدرت معنوى امر به معروف و نهى از منکر با رعایت اصول اخلاقى و اسلامى آن، اقدام کنیم تا به اصلاح جامعهاى که در آن زندگى مىکنیم کمک کنیم. فراموش نکنیم نیروى کنترل اجتماعى غیررسمى که آحاد مردم یک جامعه هستند، در صورتىکه فعال باشند، در اصلاح جامعه و تقویت سلامت اجتماعى بسیار مؤثرند.