در آستانه ماه پرخیر و برکت رمضان، توصیه‌های اخلاقی امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی، آیت‌الله بهجت، حاج‌آقا مجتبی تهرانی و آیت‌الله خوشوقت به روزه‌داران را مرور می‌کنیم و در کنار آن به توصیه‌هایی برای سلامت روزه‌داران می‌پردازیم. ماه رمضان ماهى است که قرآن در او نازل شده است و از حضرت على بن ابیطالب(ع) روایت شده که حضرت فرمود: «لا تقولوا رمضان و لکن قولوا شهر رمضان فانکم لا تدرون ما رمضان» شما به راستى نمى‌دانید که رمضان چیست. (و چه فضائلى در او نهفته است)
وصیت امام(ره) به روزه‌داران چه بود
امام خمینی(ره) توجه ویژه‌اى نسبت به ماه رمضان داشتند و به همین خاطر ملاقاتهاى خودشان را در ماه رمضان تعطیل مىکردند و به دعا و تلاوت قرآن و... مىپرداختند و مىگفتند: «خود ماه مبارک رمضان، کارى است»، رهبر کبیر انقلاب به هنگام سحر و افطار، بسیار کم مىخوردند، به گونهاى که خادمشان فکر مىکردند که امام، چیزى نخورده است.
امام در نجف اشرف با آن گرماى شدید ماه مبارک رمضان را روزه مىگرفت و با اینکه در سنین پیرى بودند و ضعف بسیار داشتند تا نماز مغرب و عشاء را به همراه نوافل به جاى نمىآوردند، افطار نمىکردند! و شب‌ها تا صبح، نماز و دعا مىخواندند و بعد از نماز صبح، مقدارى استراحت مىکردند و صبح زود، براى کارهایشان آماده مىشدند.
امام خمینی(ره) درباره ماه مبارک رمضان توصیه‌هایی را خطاب به روزه‌داران داشته و فرمودند: شما در این چند روزى که به ماه رمضان مانده، به فکر باشید، خود را اصلاح کرده، توجه به حق تعالى پیدا کنید، از کردار و رفتار ناشایسته خود استغفار کنید! اگر خداى نخواسته، گناهى مرتکب شدهاید، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان، توبه کنید! زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهید! مبادا در ماه مبارک رمضان، از شما غیبتى، تهمتى و خلاصه گناهى سر بزند و در محضر ربوبى، با نعم الهى و در میهمان سراى بارى تعالى، آلوده به معاصى باشید! شما اقلاً، به آداب اولیه روزه عمل کنید و همان طورى که شکم خود را از خوردن و آشامیدن نگه مىدارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز دارید ... اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچ گونه تغییرى پدید نیامد و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقى نکرد، معلوم مى‌شود روزهاى که از شما خواستهاند، محقق نشده است.
سیره آیت‌الله بهجت در ماه میهمانی خدا
حجت‌الاسلام علی بهجت فرزند آیت‌الله بهجت اینگونه از سیره مرحوم پدرشان یاد می‌کند: ایشان تدبر در قرآن را در سحرها و بین‌الطلوعین داشت، در ماه رمضان در میان روز هم تدبر در قرآن داشتند، همچنین در شب‌های قدر ادعیه وارده در آن شب‌ها را مراعات می‌کرد و شب‌های قدر را که بیدار می‌ماند قرآن سر می‌گرفت، البته ایشان قرآن سر گرفتن را مخصوص شب قدر نمی‌دانست... ایشان شب‌ها قبل از خواب حدیث کساء را حتما قرائت می‌کردند و همچنین با وضو به بستر خواب می‌رفتند و بعدها که به جهت مشکلات نمی‌توانستند وضو بگیرند با تیمم می‌خوابیدند و بعضی شب‌هایی را که می‌خواستند احیاء بگیرند یک مقداری استراحت می‌کردند و سپس بلند می‌شدند و می‌فرمودند که حضرت زهرا(س)، حسنین(ع) را شب زودتر می‌خواباندند تا قبل از نیمه شب برای احیاء بلند شوند.
اما علامه محمدحسین طباطبایی هم روش خاصی در این ماه اتخاذ می‌نمود بدین صورت که شب‌های ماه رمضان تا صبح بیدار بود، مقداری مطالعه می‌کرد و بقیه را به دعا و قرائت قرآن و نماز مشغول بود.
در شرح احوال عالم ربانی میرزا محمدحسن شیرازی صاحب فتوای تحریم تنباکو بیان شده است: وی بیشتر آیات قرآن را حفظ بود، همچنین دعاهای ماه رمضان را و دعاهایی را که در دیگر اوقات قرائت می‌کرد و زیارت‌هایی را که در حرم امامان می‌خواند و از آنجا که رقیق القلب بود و چشمه اشکش هم جوشان، بسیار می‌گریست.
۱۷ ساعت روزه‌داری در فصل گرما
با همه اینها باید توصیه‌های سلامت را نیز در این زمینه رعایت کرد، از امروز میهمانی خداوند آغاز می‌شوند و مسلمانان سراسر جهان یک ماه به روزه‌داری و عبادت مشغول می‌شوند اما برای روزه در فصل تابستان با گرمای هوایی که گاهی آنقدر بالا می‌رود که حتی آسفالت را در برخی استان‌ها آب می‌کند چه نکاتی را باید رعایت کرد؟
معمولا تحمل گرسنگی در ماه مبارک رمضان ساده‌تر از تحمل تشنگی است. ولی برای در امان بودن از تشنگی نیز راه‌حل‌هایی وجود دارد. با نوشیدن هشت لیوان آب و مصرف یا عدم مصرف برخی مواد غذایی، می‌توانید تا حد زیادی از احساس تشنگی در طول مدت روزه‌داری کم کنید.
در توصیه‌های پزشکی آمده که در وعده سحر از غذاهای پرچرب و مواد غذایی که قند ساده دارند مانند قند، شکر، نوشابه، شیرینی، زولبیا، بامیه و شله زرد خودداری کنید. مصرف مواد غذایی مانند تخم‌مرغ پخته، تن ماهی، غذاهای کنسروی، قهوه، کاکائو، چای پررنگ، آب یخ و گوشت زیاد در وعده سحر می‌تواند موجب افزایش احساس تشنگی در طول مدت روزه‌داری شود. همچنین خوردن میوه‌های فصل مانند هندوانه، گیلاس و زردآلو در مدت افطار تا سحر می‌تواند تا حد زیادی از احساس تشنگی در طول مدت روزه‌داری جلوگیری کند.
مصرف انواع خورش و بویژه خورش سبزیجات مانند خورش کرفس و کدو در وعده سحر عامل موثری برای کاهش احساس تشنگی در طول مدت روزه‌داری است.
مواردی که سالمندان برای روزه گرفتن باید رعایت کنند
متخصصان بر این باورند که روزه برای افراد ۶۰ ساله به بالا در صورت سلامتی و موافقت پزشک، ممنوعیتی ندارد؛ ولی در مورد سایر افراد ۶۰ سال به بالا که بنا به دلایلی دارو مصرف می‌کنند، باید تحت نظر و مشورت پزشک باشد.
مطالعات نشان می‌دهد هیچ ممنوعیتی برای روزه در افراد سالم وجود ندارد ولی سالمندان کم‌وزن یا مبتلا به انواع بیماری‌های مزمن و افراد مبتلا به هیپوگلیسمی (قند خون پایین) و هایپرگلیسمی (قند خون بالا) فقط در صورت موافقت پزشک می‌توانند روزه بگیرند و باید از هر اقدام خودسرانه در این رابطه اجتناب کنند.
این مطالعه همچنین نشان می‌دهد روزه در میانسالان و سالمندان مبتلا به دیابت، فشار خون، بیماری‌های تیرویید و انواع بیماری‌های اعصاب و روان نیز باید با کسب اجازه از پزشک باشد. کم‌آبی به ویژه در تابستان، یکی از مهمترین مشکلات سلامتی روزه‌داران، به ویژه افراد بالای ۶۰ سال است.
نوشیدن هشت تا ۱۰ لیوان آب در فواصل بین افطار و سحر برای روزه‌داران ضروری است. برای حفظ تعادل آب بدن، مصرف غذاهای کم‌چرب و کم‌کالری توصیه شده است. غذاهای چرب به ویژه در ماه رمضان، برای سلامت کبد و کلیه مضر است. سردردهای روزه‌داران، یکی از مهمترین دلایل کم‌آبی بدن است.
برخی از مهمترین توصیه‌های پزشکان به روزه‌داران، به ویژه روزه‌داران بالای ۶۰ سال عبارت است از: از غذاهای پرفیبر استفاده کنید، استفاده از سالاد به همراه روغن زیتون در وعده سحر و افطار، مصرف لبنیات کم‌چرب مصرف مقدار کافی میوه و سبزی بین سحر و افطار و پیاده‌روی کوتاه پس از افطار برای فعال شدن گردش خون و شل شدن عضلات از جمله توصیه‌های سلامت در این ماه است.
نكاتي برای زنان باردار به هنگام روزه‌داري
جراح و متخصص زنان با اشاره به نكاتي كه زنان باردار به هنگام روزه‌داري بايد به آن توجه كنند، گفت: كاهش آب بدن مي‌تواند منجر به بروز دردهاي زودرس زايماني شود.
الهام‌السادات هاشميان‌ناييني با اشاره به اينكه روزه‌داري عوارض درازمدتي براي سلامت مادر و جنين ايجاد نمي‌كند، گفت: بررسي‌هاي سونوگرافي انجام شده بر روي مادراني كه در سه ماهه آخر بارداري اقدام به روزه‌داري مي‌كنند، نشان داده كه حركات تنفسي در جنين اين افراد كاهش مي‌يابد ولي اهميت اين موضوع تاكنون مشخص نشده است.
وي يادآور شد: روزه‌داري ممكن است براي زناني كه مبتلا به تهوع و استفراغ بارداري هستند يا وضعيتي خاص مثل ديابت دارند زيانبار باشد، بنابراين بايد بيماران با پزشك معالج خود مشورت كنند.
اين جراح و متخصص زنان با بيان اينكه جهت حفظ سلامت مادر و جنين در هنگام روزه‌داري بايد به نكاتي توجه شود، گفت: زنان باردار بايد هنگام سحر به اندازه كافي مايعات بنوشند زيرا شايع‌ترين علت بروز احساس ناخوشايند ناشي از روزه‌داري، کم‌آبی بدن است؛ همچنين مصرف پروتئين و چربي در مقايسه با مواد نشاسته‌اي به مدت طولاني‌تري انرژي را در بدن ذخيره مي‌كند. وي گفت: قرار گرفتن در محيطي خنك و دوري جستن از گرماي زياد سبب مي‌شود بدن راحت تر با کم‌آبی مقابله كند.
هاشميان ناييني، با تاكيد بر اينكه زنان باردار بايد در زمان روزه‌داري كمتر فعاليت كنند، ادامه داد: همچنين با احساس سرگيجه يا سبك شدن سر، لازم است مايعات بنوشند، زيرا اين احساس ناشي از نرسيدن اكسيژن و خون كافي به مغز است؛ درصورت عدم رعايت اين نكته جنين نيز دچار شرايط مشابه مي‌شود، بنابراين به محض احساس ضعف شديد و از حال رفتن بايد فورا دراز بكشند و مايعات فراوان بنوشند.
وي با بيان اينكه كاهش آب بدن مي‌تواند منجر به بروز دردهاي زودرس زايماني شود، گفت: روزه‌داران باردار اگر دچار انقباضات رحمي، درد زير دل، كمر و دردهاي مشابه زمان قاعدگي شدند مايعات بخورند و اگر با استراحت و مصرف مايعات انقباضات رحمي كم نشد بايد هر چه سريع‌تر به پزشك مراجعه كنند.
جراح و متخصص زنان يادآور شد: هنگام افطار روزه را به آرامي با آب، نوشيدني‌هاي خنك يا آبميوه باز كنند و با توجه به اينكه مواد نشاسته‌اي مثل كلوچه آسان‌تر هضم شده و غذاهاي چرب ديرهضم‌ترند، بايد در ابتداي افطار از مصرف غذا با حجم زياد پرهيز كنند.
هاشميان‌ناييني، با تأكيد بر اينكه زنان بايد به پيامي كه بدنشان مي‌دهد گوش دهند، گفت: بدن به خوبي نشان مي‌دهد كه جنين در چه وضعيتي قرار دارد، بنابراين اگر احساس خوبي از روزه‌داري ندارند يعني جنين در شرايط مناسبي نيست، بنابراين بايد مصرف غذايشان را طوري تنظيم كنند كه جنين بتواند مواد مورد نيازش را دريافت كند.
