این روزها و با تحویل لایحه بودجه ۹۷ به مجلس شورای اسلامی در هر حوزه‌ای صحبت از نحوه بودجه‌بندی و مشقات و مشکلات ناشی از تقسیم بودجه به گوش می‌رسد، حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و حتی ایرانیان مقیم خارج! اما واقعا تقسیم‌بندی بیت‌المال باید به چه شیوه‌ای باشد و یک مسئول انقلاب که بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر معظم انقلاب را به عنوان مقتدی خود برگزیده است چطور باید روی تقسیم بیت‌المال حساسیت داشته باشد؟! اینها سوالاتی است که در ادامه به آن پاسخ داده می‌شود.
بیت‌المال مسلمین برای جلال و جبروت مسئولان صرف نشود
امام خمینی(ره) از همان ابتدای شروع نهضت خود درباره اهمیت بیت‌المال مسلمین صحبت کرده و حساسیت این ماجرا را مدام گوشزد می‌کردند اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بر همین اساس سخنان و توصیه‌هایی را به مسئولان اجرایی کشور داشتند، بر همین اساس در ۱۳ شهریور ۱۳۶۴ اینطور فرمودند: «حکومتهای اسلامی باید بیت‌المال مسلمین را برای جلال و جبروت خودشان صرف نکنند، بیت‌المال مسلمین صرف آن چیزی بشود که برای مسلمین است. وزارتخانه‌ها باید وقتی که میبینند که کارمند بیت‌المال مسلمین هستند و مسلمین هستند و از آنجا حقوق می‌گیرند و ارتزاق میکنند و اداره، اداره بیت‌المال مسلمین است، حتی در آن مسائلی که حضرت امیر گفته ملاحظه کنند، کوچک نشمرند مساله را، مسئله بیت‌المال مسلمین است و دستور، دستور اسلام است به حد ضرورت. البته راجع به آن چیزهایی که مربوط به حفظ مقامات است- در حالی که ما الآن درش می‌گذرانیم- آن یک چیز لازم است، امّا به حد لزوم. حتی مطبوعات باید این توجه را داشته باشند که چیزهایی که برای ملت مفید نیست در روزنامه‌ها ننویسند، کاغذ صرف این نکنند، وقت صرف این نکنند. باید رادیو- تلویزیون توجه به این معنا داشته باشد که این از بیت‌المال مسلمین است، باید وقتش صرف چیزهایی که مربوط به مصالح مسلمین نیست، نشود، مسئولیت دارد اینها. باید اشخاصی که، مقاماتی که هستند، ملاحظه کنند که به اندازه ضرورت مشاور بگیرند، به اندازه ضرورت خدمتگزار بگیرند، نه به اندازه دلخواه. و این معنا را باید همه ما بدانیم که دلخواههای ما آخر ندارد. گمال نباید بکنیم که اگر ما به آنجا رسیدیم، تمام شد مساله، آنجا که رسیدیم بیشتر خواهد شد. امروز حکومتهای کوچک تقاضاهای کوچک دارند، هواهای کوچک دارند، لکن این طور نیست که این هواها محدود بشود. وقتی به یک حکومت بالاتر رسیدند، تقاضاها زیادتر می‌شود، هواهای نفس بیشتر می‌شود. وقتی رئیس‌جمهور یک کشور پهناور مثلًا امریکا یا شوروی یا هندوستان شدند، آن وقت هوایشان بالاتر می‌رود، قانع نیستند به آنجا، حدود ندارد، انسان لا حد است در همه چیز. گمان نکند انسان که اگر یک جایی دارد که درش زندگی میکند، یک جا بهتر پیدا کند، آنجا وقتی رفت راحت است. آنجا تازه اول این است که یک جای بالاتر داشته باشد.»
اسراف ممنوع
اما رهبر معظم انقلاب نیز بر همین اساس تاکیداتی را داشته و حتی فرمان ۸ ماده‌ای را برای مبارزه با فساد اقتصادی و اداری که قطعا همه اینها ناشی از حساسیت بر بیت‌المال مسلمین است را داشته و در بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در ۱۶ مرداد سال ۹۰ فرمودند: «یک عده‌ای معتقدند که باید در زندگی مقتصد بود، نباید اسراف کرد، نباید افراط کرد؛ اینها وقتی نگاه میکنند میبینند من و شما اسراف میکنیم، میگویند خب، ما از اینها که بالاتر نیستیم؛ اینها که رؤسای ما هستند. این کارها خطر دارد. روش انقلاب و انقلابیون به تبع آموزش اسلام، اعراض از زندگی رفاه‌طلبانه برای خود بود. برای مردم هرچه میتوانید، رفاه ایجاد کنید؛ هرچه میتوانید، درآمد ملی را زیاد کنید؛ هرچه میتوانید، در کشور ثروت تولید کنید؛ اما خودتان نه. مسئولین لااقل تا وقتی مسئولند، به زندگی رفاه‌طلبی رو نکنند. غفلت از روحیه‌ی جهادی و ایثار، غفلت از تهاجم فرهنگی دشمن، غفلت از در کمین بودن دشمن، غفلت از نفوذ دشمن در فضای رسانه‌ای کشور، بی‌مبالاتی نسبت به حفظ بیت‌المال؛ اینها گناهان ماست، اینها نقاط ضعف ماست.»
اما چطور می‌شود انتظارات بنیانگذار و رهبر معظم انقلاب را برآورده کرد؟!
خودمراقبتی مسئولان در کنار نظارت مردم
شاید اولین چیزی که در پاسخ به ذهن هر فرد انقلابی برای حراست از بیت‌المال خطور میکند به جز ساز و کارهای قانونی و اهرم‌های نظارتی دقیق توجه به این نکته باشد که در وهله نخست خود مسئول انقلابی باید به قدری خیرخواه منافع ملی باشد که نوعی خودمراقبتی ذاتی را در رفتار با بیت‌المال از خود بروز داده و همیشه مراقب اموال مردم باشند اما این خودمراقبتی هم با انتظارت عالی مردم می‌تواند به حد کمال برسد.
به هر حال هیچ مسئولی دلش نمی‌خواهد که نزد مردمی که او را برگزید‌ه‌اند و یا غیرمستقیم در انتخابش شریک بوده‌اند را متخلف بداند و در نزد افکار عمومی به فردی بی‌فکر و دست دراز به بیت‌المال جلوه کند بر همین اساس است که اگر مردم نظارت دقیقی بر اعمال مسئولان خود داشته باشند اگر فردی برای پستی انتخاب شود که از ایمان کافی برای حراست از بیت‌المال برخوردار نبوده و اسیر نفس شیطانی شود و نتواند مقابل رشوه و انواع دست‌درازی‌ها به بیت‌المال مقاومت کند قطعا به خاطر اینکه در منظر اجتماعی و افکار عمومی فردی تقبیح شده و مورد شماتت واقع شده نام نگیرد از خود در قبال کارهایی که می‌تواند پست و آبرویش را یکجا ببرد مراقبت میکنند.
اما در این میان سوال مهمتری پیش می‌آید اصلا مردم چطور می‌توانند روی اموال خودشان که به امانت دست مسئولان کشور گذاشته شده نظارت داشته باشند؟!
شفافیت بودجه
برای نظارت دقیق مردم بر روی اموالشان نخستین راه‌حل شفافیت بودجه تخصیص داده شده به دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی است اما این مسیر نه با گذاشتن بودجه در ظرف شیشه‌ای و نه با شعار دادن محقق می‌شود برای این مهم به جز انتشار ردیف بودجه دستگاه‌ها در سال آتی و سال گذشته باید بیلان کاری آنها و اقدامات این دستگاه‌ها نیز برای مردم در چیزی شبیه پایگاه شفافیتی که در دولت تعبیه شده قرار گرفته و مردم از جزئیات عملکرد و بودجه قبلی و رشد یا افت بودجه سال آتی این دستگاه‌ها اطلاع داشته و بتوانند درباره عملکرد آنها نظارت دقیق داشته باشند.
دسترسی عموم به جزئیات خرج بیت‌المال قطعا می‌تواند در کنار تعبیه‌های قانونی و ابزارهای نظارتی کاری کند که مسئولان بیشتر مراقب اقدامات خود و حتی زیر دستانشان باشند. چه ایرادی دارد که مردم بدانند مثلا وزارت نیرو که بارها به مردم درباره صرف‌جویی آب هشدار می‌دهد چه مقدار برق و آب مصرف میکند؟! چه ایرادی دارد که مردم بدانند اعضای فرهنگستان زبان و ادب که برای مردم واژه‌های فارسی بر‌می‌گزینند چقدر در جلسات خود و حتی سایت اطلاع‌رسانی‌شان از دستورات خودشان پیروی میکنند؟! چه ایرادی دارد که مردم بدانند با همه تاکیدات مسئولان بر حمایت از تولید ملی و اقتصاد مقاومتی میزان خرید وزارتخانه‌ها و مراکز و نهادهایی که بودجه از دولت می‌گیرند چقدر داخلی است؟!
اگر مردم بدانند درآمد جامعه‌المصطفی چقدر است و یا به آنها درباره درآمدها و خرج‌های موسسات نشر حفظ آثار حضرت امام خمینی(ره) و... توضیح داده شود قطعا با بودجه‌ای که به آنها تخصیص می‌یابد بهتر و بیشتر کنار خواهند آمد و از طرفی دستگاه‌های مذبور هم وقتی نگاه تیزبین مردم را در پس کارهایشان ببینند بیشتر رعایت خواهند کرد که بیت‌المال هدر نرود.
نویسنده: مائده شیرپور
