در حالی اروپا با ادعای واهی پایبند نبودن ایران به تعهدات برجام مانیسم ماشه را فعال کرد که از طرفی زمزمه شروط و طرح آمریکا برای جایگزینی در برجام از سوی مقامات ۳کشور اروپایی به ویژه انگلیس شنیده می شود تا آنچه مد نظر برای به پای میز مذاکره کشاندن تهران و تحمیل شروط خود دارند، اجرا شود.
وزرای خارجه آلمان، انگلیس، و فرانسه هفته گذشته در بیانیهای با ادعای آنکه پایبند برجام خواهند بود، از فعال کردن این مکانیسم خبر دادند. هایکو ماس وزیر خارجه آلمان اعلام کرد: پس از مشورتهای مفصل با فرانسه و انگلیس، تصمیم گرفتیم که مکانیسم حل اختلاف را که در توافق نامه لحاظ شده است، فعال کنیم. هدف ما مشخص است: ما میخواهیم این توافق را حفظ کرده و در چارچوب آن به راه حلی دیپلماتیک برسیم.
مکانیسم ماشه در بند ۳۶ برجام قید شده و شامل رسیدگی به اختلافاتی میشود که برای حل، به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داده می شود. این کمیسیون ۱۵ روز فرصت دارد تا اختلافات مورد نظر را حل و فصل کند و در غیر این صورت، این مساله را میتوان به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داد، و آن شورا نیز قادر خواهد بود تحریمهایی را که براساس برجام لغو شده بودند، مجددا علیه ایران اعمال کند.
جمهوری اسلامی ایران ۱۵ دی ماه پنجمین گام کاهش تعهدات برجامی را برداشت و از جمله محدودیتهای تعداد سانتریفوژها را کنار گذاشت. تهران اما تصریح کرد، در صورت پایبندی دیگر طرف ها به توافق هستهای، محدودیتهای قید شده در برجام را مجددا اعمال خواهد کرد.
ادعای سه کشور اروپایی در خصوص پایبند نبودن ایران به تعهدات برجامی در حالی مطرح شده است که آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۱۰ خرداد گذشته اعلام کرده بود، ایران کاملا به مفاد برجام پایبند بوده و به بازرسان آژانس نیز اجازه دسترسی کامل داده است. از زمان امضای برجام در سال ۲۰۱۵، آژانس در تمام گزارشات خود پایبندی کامل ایران را به تواق نامه تایید کرده است.
بحرانهای مرتبط با توافق هستهای ایران ایران از زمانی آغاز شد که آمریکا در سال ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و تحریم هایی را که دولت اوباما علیه ایران لغو کرده بود، مجددا اعمال کرد، اقدامی که نگرانی بسیاری از جمله طرفهای اروپایی برجام را برانگیخت. واشنگتن میگوید در چارچوب سیاست موسوم به "فشار حداکثری" تلاش میکند ایران را به پای میز مذاکره بکشاند تا برجامی دیگر امضا شده و در آن فعالیتهایی دیگر از جمله برنامههای موشکی ایران محدود شود.
تازه ترین تحریمهای واشنگتن در ۲۰ دی ماه و به دنبال حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکا در عین الاسد عراق اعمال شد، تحریمهایی که روزنامه آمریکایی لس آنجلس تایمز از آنها با ماهیت "نمادین" یاد کرد. دولت ترامپ تحریمهایی را علیه ایران اعمال کرد که عمدتا به صورت نمادین به معنای افزایش فشار بر کشوری است که بیش از هزار مورد تحریم آمریکا، اقتصادش را نابود کرده اما نتوانسته است تهران را به مذاکره با آمریکا وادار کند.
در همین حال وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است دولت ترامپ تا پایان سال ۲۰۱۸، حدود ۷۰۰ شرکت، موسسه و اتباع ایرانی را تحریم کرده بود و از آن زمان تاکنون بیش از ۳۰۰ مورد تحریم دیگر نیز علیه ایران اعمال کرده است.
نکته جالب توجه اینکه نخست وزیر انگلیس با وجود این ادعا که بهتر است توافق با ترامپ جایگزین برجام شود، خروج آمریکا از این توافق را علت اصلی تنشهای اخیر در خاورمیانه دانست و گفت که لندن به همراه متحدان اروپاییاش به واشنگتن فهماند که آنها خواهان تنش در منطقه نیستند.
بوریس جانسون در گفتو گو با بخش صبحگاهی شبکه بی.بی.سی تکرار کرد که توافق برجام به دلیل آنچه طرف آمریکایی ناقص میداند بایستی با توافق ترامپ جایگزین شود. جانسون درخصوص برجام مدعی شد: بهتر است با همکاری یکدیگر، "توافق با ترامپ" را جایگزین توافق برجام کنیم. وی گفت که اگر توافق کنونی(برجام) از دست برود، نیاز به یک جایگزین خواهد بود.
جانسون افزود: نکته من به دوستان آمریکاییمان این است باید از یک راهی مانع دستیابی ایران به سلاح هستهای بشویم و این همان کاری است که برجام انجام میدهد. اما اگر بخواهیم آن را کنار بگذاریم به یک جایگزین نیاز داریم. نخست وزیر انگلیس عنوان کرد؛ از نگاه آمریکا مشکل برجام این است که یک توافق ناقص و دارای تاریخ انقضا است، ضمن آنکه توسط باراک اوباما رئیس جمهوری سابق آمریکا منعقد شده است.
جانسون با بیان اینکه اگر برجام را کنار بگذاریم باید آن را جایگزین کنیم، ادعای توافق جدید با ترامپ را مطرح کرد و گفت: به نظر من این بهترین راه حل، برای حرکت به جلو است. وی افزود: رئیس جمهوری ترامپ در توافق کردن مهارت دارد. پس باید با همکاری یکدیگر برای جایگزین کردن برجام با توافق ترامپ کار کنیم.
در تکمیل ادعاهای جانسون؛ نماینده وزارت خارجه آمریکا در امور ایران در گفتوگویی مدعی سه ویژگی مهم توافق مورد نظر ترامپ در ارتباط با جایگزینی به جای برجام شد.
برایان هوک در ابتدای گفتگوی خود به تشریح آنچه او «دستاوردهای دولت ترامپ در برابر ایران خواند»، پرداخت و مدعی شد که سیاستهای کاخ سفید در دوره فعلی کارآمدتر از گذشته بوده است.
مجری شبکه اورینت از برایان هوک درباره تفاوت توافق مورد نظر ترامپ با توافق فعلی برجام سوال کرد و در این ارتباط نیز هوک گفت: این توافق سه تفاوت عمده با برجام خواهد داشت، نخست اینکه در این توافق ممنوعیت دائمی غنی سازی اورانیوم در ایران براساس قطعنامه شورای امنیت بازگردانده خواهد شد چون در حال حاضر نیز نیمی از کشورهای دارای برنامه هستهای، غنی سازی انجام نمیدهند و ایران نیز نیازی به غنی سازی ندارد. هوک تفاوت دوم و سوم این توافق را نیز این گونه عنوان کرد: این توافق با تصویب نهایی سنا به یک معاهده و سپس قانون بینالمللی تبدیل خواهد شد، چون توافق اوباما تنها در حد یک تعهد سیاسی بود. همچنین در این توافق موضوعات بسیار گستردهتر از مسائل هستهای و شامل موضوعات موشکی و مسائل منطقهای نیز خواهد بود.
دولت ترامپ بعد از خروج از برجام در اردیبهشتماه سال گذشته با در پیش گرفتن سیاستی موسوم به «کارزار فشار حداکثری» تلاش کرده ایران را برای مذاکره بر سر توافقی جدید تحت فشار قرار دهد. جمهوری اسلامی ایران با یادآوری اینکه طرف آمریکایی توافق هستهای را نقض کرده و از آن خارج شده تصریح کرده وارد مذاکره با آمریکا بر سر توافقی جدید نخواهد شد
پیشتر شروط ۱۲گانه آمرکیا از زبان مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا در جریان سخنرانی خود در بنیاد هریتج در واشنگتن مطرح شده بود چنانچه برخی از این شروط عبارت بودند ازاینکه ایران تمام جنبههای نظامی فعالیتهای هستهای پیشین خود را به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کند؛ ایران به غنی سازی اورانیوم خاتمه دهد و فراوری پلوتونیم انجام ندهد. این شرط شمال تعطیلی راکتورهای آب سنگین ایران میشود. ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی به کلیه تاسیسات اتمی خود در سراسر کشور را بدهد.ایران برنامه تولید موشکهای بالستیک خود را رها کند و از تولید سامانههای موشکی با قابلیت حمل کلاهک هستهای خودداری کند.