هر کاربر، برای کار کردن با انواع رسانه (از سنتی تا آنلاین) نیاز به ۵ مهارت دارد که در این مقاله شرح داده می شود.
انجمن ملی آموزش دهندگان سواد رسانه‌ای، این علم این‌گونه توصیف می‌کنند:«توانایی دسترسی، تجزیه‌و‌تحلیل، ارزیابی، ایجاد و عمل با استفاده از همه روش‌های ارتباطی»
براساس این تعریف هر فرد برای کار کردن با انواع رسانه (از سنتی تا آنلاین) نیاز به ۵ مهارت دارد که در ادامه هر یک را شرح خواهیم داد.
1- دسترسی (Access)
قدم اول برای کار کردن با رسانه دسترسی داشتن به آن است. برای مثال برای دسترسی به رسانه‌های سنتی باید روزنامه یا مجله بخریم و یا اگر بخواهیم رسانه‌های آنلاین را دنبال کنیم به اینترنت نیاز داریم. میزان دسترسی به رسانه‌ها در سراسر جهان می‌تواند با توجه به قوانین مختلف کشور‌ها متفاوت باشد. اما امروزه به توجه به رشد بالای رسانه‌های آنلاین نیاز به دسترسی به اینترنت برای افراد بیشتر شده است تا حدی که در سال ۲۰۱۶ سازمان ملل نیز دسترسی به اینترنت را یکی از حقوق اصلی برای هر انسان اعلام کرد.
2- تجزیه‌و‌تحلیل (Analyze)
همه ما می‌دانیم که رسانه‌ها سرشار از اطلاعات مختلف هستند و هر رسانه‌ای با اهداف و دیدگاه‌های خاصی ساخته شده است. برای همین باید در بین آن‌ها به دنبال محتوایی باشیم که بالاترین کیفیت را دارد. برای پیدا کردن آن هم باید بتوانیم انواع محتوا را تجزیه‌و‌تحلیل کنیم.
رنه هابز محقق سواد رسانه‌ای، توصیه می‌کند پیش از انتخاب یک رسانه ابتدا به پنج سؤال پاسخ دهید؛
الف- پیامی که می‌خوانید را چه کسی و با چه هدفی ایجاد کرده است؟
مثلاً هدف از تبلیغات شرکت A چیست؟
ب- از چه تکنیک‌هایی برای جلب و حفظ توجه شما استفاده می‌کند؟
آیا محتوای رسانه شامل اطلاعاتی است که شما داستان را باور کنید؟
آیا از تیتر‌های جذاب برای جلب توجه شما استفاده می‌کند؟
ج- چه ارزش‌ها، دیدگاه‌ها و سبک‌های زندگی را نشان می‌دهد؟
این پیام حاوی دیدگاه خاصی است؟
د- افراد مختلف چگونه ممکن است این پیام را تفسیر کنند؟
آیا والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ یا بهترین دوست شما نیز همین احساس را در مورد این موضوع دارند؟
ه- چه چیز‌هایی از قلم افتاده یا حذف شده است؟
آیا مقاله از چندین دیدگاه برای توضیح یک موضوع استفاده کرده است؟ یا فقط بیانگر دیدگاه خاصی است؟
جواب به این ۵ سؤال می‌تواند به ما در تجزیه و تحلیل و همچنین ارزیابی کیفیت و اعتبار رسانه کمک کند.
3- ارزیابی کردن (Evaluate)
بعد از تجزیه و تحلیل نوبت ارزیابی رسانه می‌رسد. از نظر جولی کویر محقق سواد رسانه‌ای، برای ارزیابی اعتبار یک رسانه باید به چهار نکته کلیدی توجه کرد:
الف- میزان مرتبط بودن (Relevance)
آیا هدف مقاله با محتوا مرتبط است؟
برای مثال اگر در مقاله‌ای با موضوع « تغییرات آب‌و‌هوا و اثرات آن بر قاره‌ها» بیاییم درباره مزیت برنامه‌ریزی توضیح دهیم، این نشان دهنده مرتبط نبودن محتوا و هدف مقاله است. همچنین اگر در گوگل درباره پخت قرمه‌سبزی جست‌و‌جو کردید و به جای آن درباره آش رشته محتوا به شما داد، این محتوا مرتبط با هدف نیست.
ب- میزان دقیق بودن (Accuracy)
این یعنی بتوانیم بررسی کنیم که محتوا چقدر مستند است یا منبع چقدر با سند و مدرک موضوع را بیان کرده است؟ محتوا براساس نظر شخصی است یا منابع دیگر هم آن را تأیید می‌کنند؟ ما باید بتوانیم منابع دیگر را هم بررسی کنیم. البته باید در نظر داشت که فقط به این دلیل که چندین رسانه داستان یکسانی را می‌گویند، به این معنی نیست که آن داستان درست است.
ج- میزان سوگیری رسانه (Bias)
هنگام بررسی رسانه باید دقت کنیم که نویسنده فقط با دیدگاه خاصی به یک موضوع می‌پردازد یا همه دیدگاه‌ها را در نظر می‌گیرد؟ رسانه‌های مغرضانه می‌توانند واقعیت را تنها با ارائه شواهدی که از یک عقیده خاص حمایت می‌کند، پنهان کنند. برای جلوگیری از چنین مشکلی جست‌و‌جو و مطالعه منابع با دیدگاه‌های مختلف می‌تواند کمک بزرگی به ما کند.
د- قابلیت اطمینان (Reliability)
منظور از قابلیت اطمینان یعنی یک ناشر یا نویسنده بر اساس عملکرد کلی خود چقدر قابل اعتماد است. این کار شاید کمی سخت به نظر بیاید اما با ارزیابی مداوم میزان مرتبط بودن، دقت و سوگیری می‌توانیم تعیین کنیم که آیا کار یک ناشر در کل قابل‌اعتماد است یا خیر.
4- ایجاد کردن (Create)
شاید سرگرم‌کننده‌ترین مهارت سواد رسانه‌ای این باشد که خودمان بتوانیم رسانه ایجاد کنیم. اما برای ایجاد رسانه لازم نیست که حتماً شرکت خبری داشته باشیم. برای مثال ارسال پست در شبکه‌های اجتماعی یا نوشتن در یک وبلاگ هم باعث ایجاد رسانه می‌شود. البته باید در نظر داشته باشیم که ما نسبت به چیزی در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاریم، مسئولیت داریم.
5- عمل کردن (Act)
منظور از عمل کردن در سواد رسانه این است که بر اساس اطلاعاتی که از رسانه بدست می‌آوریم، اقدامی را انجام دهیم. برای مثال با جست‌و‌جو در اینترنت نامزدی که می‌خواهیم به آن رأی بدهیم را انتخاب کنیم. یا پس از آگاه شدن از اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام یا توییتر تصمیم بگیریم ساعات استفاده کردن از این شبکه‌ها را محدود کنیم و با هر رسانه‌ای خودمان را سرگرم نکنیم.
ممکن است از خودتان بپرسید:
آیا واقعاً افراد هر روز برای تمامی رسانه‌ها از این ۵ مهارت استفاده می‌کنند؟ جواب واضح است؛ البته که نه. این غیر ممکن است که بتوانیم این مهارت‌ها را برای تمامی رسانه‌هایی که در طی روز با آن‌ها در ارتباط هستیم استفاده کنیم. اما کم‌کم وقتی از این مهارت در رسانه های مختلف می‌کنیم، این کار برایمان تبدیل به یک عادت خواهد شد.
امیرعباس صادقی
