معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل بیست و چهارم قانون اساسی (شرحی بر آزادی نشریات و مطبوعات در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)
مؤلف: محمدامین ابریشمی راد
زیر نظر: دکتر عباسعلی کدخدایی
معاونت: پژوهشی
شماره مسلسل: ۱۳۹۴۰۰۸۵
تاريخ انتشار: ۲۷/۰۵/۱۳۹۴
تعداد صفحات: ۶۴ صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: اصل ۲۴ قانون اساسی به عنوان مهم ترین اصل قانون اساسی به شمار می آید كه ضوابط و محدودیت های خاصی را در زمینه تضمین برخی از ابزارهای تحقق آزادی بیان پیش بینی كرده است. از این روی بررسی موضوع این اصل (نشریات و مطبوعات) و مصادیق امروزین آنها، معنا و مفهوم قیود محدودكننده این اصل (قیود اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی)، منظور قانونگذار اساسی از عبارت تفصیل آن را قانون معین می كند در ذیل این اصل و به تبع آن حدود صلاحیت مجلس در قانونگذاری در این حوزه از جمله موضوعاتی است كه بررسی آن می تواند به تبیین این اصل كمك كند. بنا بر آنچه در این پژوهش بدست آمد، اطلاق عنوان نشریات در این اصل تعبیر مناسبی به منظور امكان شناسایی ابزارهای جدید آزادی بیان همچون نشریات الكترونیكی، پیامكی و اینترنتی تحت شمول اصل ۴۲ قانون اساسی بوده است. همچنین عبارت اخلال به مبانی اسلام در این اصل مترادف با اخلال به ضروریات اسلام بوده و از این جهت با عبارات موازین اسلام و احكام اسلام در قانون اساسی متفاوت است. عبارت اخلال به حقوق عمومی نیز در این اصل شامل همه حقوقی می شود كه به عموم مردم و جامعه مرتبط است. در زمینه صلاحیت قانونگذاری مجلس نیز برگرفته از مشروح مذاكرات قانون اساسی و اطلاق عبارت ذیل اصل ۲۴ و اصل ۷۱ قانون اساسی اینگونه بدست آمد كه صلاحیت قانونگذاری مجلس محدود به تفصیل مصادیق دو قید مقرر در این اصل نبوده و امكان قانونگذاری در همه زمینه های مربوط به این آزادی توسط مجلس وجود دارد.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: نشریات و مطبوعات از جمله مهم ترین ابزارهای ارتباطی در قرن حاضر می باشند كه نقش بی بدیلی در تحقق آزادی اطلاعات در جوامع دارند. تحقق آزادی بیان و عقیده به عنوان یكی از مهم ترین آرمان های جوامع انسانی نیز مرهون رشد و توسعه این قبیل ابزارهای ارتباطی می باشد كه همزمان با توسعه صنعت چاپ، رشد روزافزون یافته اند و از آن پس، آزادی این وسائل به عنوان مصادیق آزادی بیان محسوب می شوند. تبیین صحیح حدود آزادی مقرر در اصل ۲۴ قانون اساسی از نظر موضوع این اصل و نیز محدودیت های پیش بینی شده در آن، نگارنده را بر آن می دارد تا در این تحقیق به دنبال پاسخ به سؤالات زیر باشد:
۱- نشریات و مطبوعات به عنوان موضوع اصل ۲۴ قانون اساسی، بیانگر چه نوع ابزارهای ارتباطی می باشند و مصادیق امروزی آنها چیست؟ ۲- عبارات اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی به عنوان محدودیت های آزادی نشریات و مطبوعات در اصل ۲۴ قانون اساسی به چه معنا بوده و چه مواردی را شامل می شوند؟ ۳- عبارت تفصیل آن را قانون معین می كند در ذیل اصل ۲۴ قانون اساسی به كدام قسمت از این اصل معطوف می شود و حدود صلاحیت قانونگذاری مجلس در حوزه نشریات و مطبوعات چیست؟ ۴- آیا محدودیت های مطبوعات و نشریات تنها محدود به اصل ۲۴ قانون اساسی و دو قید مقرر در این اصل می باشد؟ بنا بر تحقیقات انجام شده، هرچند در زمینه آزادی مطبوعات مقالات و كتب متعددی انتشار یافته است اما تاكنون هیچ یك از این كتب و مقالات بر مبنای اصل ۲۴ قانون اساسی به دنبال تبیین حدود و گستره این اصل و كلیه جوانب آن نبوده است و این امر اهمیت این تحقیق را روشن می سازد. به منظور رسیدن به پاسخ سؤالات فوق، نگارنده در قالب پژوهشی توصیفی – تحلیلی تلاش خواهد كرد تا پس از بیان پیشینه اصل ۲۴ قانون اساسی، مفاهیم و عبارات مندرج در این اصل را تبیین كند.
۱ـ پیشینه اصل ۲۲ قانون اساسی
۱ـ ۱. پیشینه تاریخی آزادی نشریات و مطبوعات
۱ـ۲. نگاهی به مشروح مذاکرات اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ تبیین مفاد اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ ۱. موضوع اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ ۱ـ ۱. نشریات
۲ـ ۱ـ۲. مطبوعات
۲ـ۲. محدودیتهای آزادی نشریات و مطبوعات
۱ـ۲ـ ۱. معنای اخلال
۱ـ۲ـ۲. اخلال به مبانی اسلام
۱ـ۲ـ۳. اخلال در حقوق عمومی
۳ـ مبانی آزادی نشریات و مطبوعات
۳ـ ۱. مبانی حقوقی آزادی نشریات و مطبوعات
۳ـ۲. مبانی فقهی آزادی نشریات و مطبوعات
۲ـ نظام حقوقی حاکم بر نشریات و مطبوعات
۲ـ ۱. نظام حقوقی محدودیتهای نشریات و مطبوعات
۱ـ ۱ـ ۱. نسبت محدودیتهای اصل ۲۱ با سایر اصول قانون اساسی
۱ـ ۱ـ۲. محدودیتهای نشریات و مطبوعات در قوانین و مقررات كشور
۲ـ۲. نحوه نظارت بر نشریات و مطبوعات
۱ـ۲ـ ۱. نظارت پیشینی
۱ـ۲ـ۲. نظارت پسینی
۲ـ۳. حدود صلاحیت قانونگذاری مجلس بر مبنای عبارت ذیل اصل
در نتیجه گیری و جمع بندی اینگونه آمده است: بنا بر یافته های این تحقیق می توان موضوع و حوزه اصل ۲۴ قانون اساسی را اینگونه تبیین نمود:
۱- نشریات و مطبوعات به عنوان موضوع اصل ۲۴ قانون اساسی امروزه فراتر از اصطلاح رسانه های نوشتاری و مكتوب بوده و اقسام رسانه های ارتباطی كه قابلیت انتشار عمومی و فراگیر دارند را شامل میشود. بر همین اساس علاوه بر روزنامه، مجله و كتاب، امروزه این واژگان شامل مصادیقی همچون خبرگزاری های اینترنتی، نشریات الكترونیكی، نشریات پیامكی، سایت های اینترنتی، سیستم های مخابراتی همچون وایبر و واتسآپ و ... نیز می شود.
۲- با توجه به پیش بینی دو قید اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی در اصل ۲۴ قانون اساسی و بررسی مفهوم این عبارات در این اصل، محدودیت های نشریات و مطبوعات در قانون اساسی منحصر به این قیود می باشد، هرچند كه محدودیت كلی مقرر در اصل ۴۰ قانون اساسی در زمینه عدم اضرار به غیر در بهره گیری و اعمال حق، در خصوص این آزادی نیز حاكم است؛ البته محدودیت های احتمالی كه به موجب اصول ۷۹ و ۱۷۶ قانون اساسی ممكن است به صورت اضطراری و موقتی در حوزه آزادی نشریات و مطبوعات وضع شوند از شمول
این قیود مستثنی بوده و می توانند محدودیت های دیگری خارج از این موارد باشند.
۳- قید مبانی اسلام به عنوان یكی از قیود محدود