گروه اقتصادی- در حالی که همچنان آمارها از افزایش قیمتها و تورم حکایت دارد و همیچ چشم انداز روشنی برای مقابله با این وضعیت وجود ندارد، همتی گفت با فروکش کردن هیجانات سیاسی و گشایشهای منابع بانک مرکزی ،به تدریج شاهد آرامش بیشتر در بازارها، ثبات قیمتها و کاهش تورم خواهیم بود.
گرانی هر روزه کالاها و عدم رسیدگی مسئولان مربوطه به این وضعیت کشور را با چالش مواجه کرده است بگونهای که برخی حتی کاهش تورم و ثبات قیمتها در دولت کنونی را دور از ذهن می دانند و آن را به وقتی دیگر موکول می کنند. در این میان اما همچنان برخی متولیان امیدوار به تغییراتی در وضعیت اقتصادی کشور هستند که برخی آن را ناشی از خوش بینی به تغییرات سیاسی در آمریکا می دانند و برخی نیز از احتمال آزاد شدن داراییهای بلوکه شده ایران در کره جنوبی و برخی نیز این مواضع صرفا روی کاغذ بدون ضمانت اجرایی میدانند. با تمام این تفاسیر اما، همتی رئیس بانک مرکزی در یادداشتی نوشت: امروز، وعده الهی تحقق یافت و دشمن شماره یک مردم ایران با آبروریزی مطلق به انتهای پرونده رذالت بار خود رسید.
او افزود: از ۱۵مرداد ۹۷که تحریم ها وفشار حداکثری آغاز شد،تا ۱۵ آبان که تحریم بانک مرکزی و بانک های کشور را شامل شد،بیسابقه ترین تحریم غیر قانونی وضع شده علیه اقتصادکشورمان بود. تاحدی که هیچ یک از بخشهای اقتصاد و تجارت خارجی ایران نبود که مشمول تحریمها واقع نشده باشد.همتی ادامه داد: در سال ۹۸ و سال ۹۹ ( تاکنون ) درآمد ناشی از صادرات نفت ایران جمعاً کمتر از ۲۰ میلیارد دلار و دسترسی بانک مرکزی به آن نیز بسیار کمتر بود . این در حالی است که درآمد های ارزی سالانه ناشی از صدور نفت،در سالهای قبل،همراه با دسترسی به آن، سالانه بیش از ۴۰میلیارد دلار بوده است.رئیس بانک مرکزی تصریح کرد: بی شک ملت بزرگ ایران، با مقاومت تحسین برانگیز و علیرغم سختی ها و مشکلات ناشی از گرانی ها، عمدتاً برخاسته از آثار تحریم ها، پیروز این میدان است.او افزود: با فروکش کردن انتظارات و هیجانات سیاسی و رشد صادرات نفت و فرآورده در ماههای اخیر ازیکطرف و گشایش های آغاز شده در خصوص برخی منابع بانک مرکزی ، همانگونه که قبلاً اعلام کردم، امیدوارم به تدریج شاهد آرامش بیشتر دربازارها، ثبات قیمتها و کاهش تورم باشیم.
پیامدهای سیاستهای غلط اقتصادی
این خوش بینی از سوی رئیس بانک مرکزی در حالی مطرح می شود که گزارشهای اخیر مراکز رسمی کشور ، بیانگر ناتوانی سیاستهای اقتصادی در مقابله با تورم بوده است که ابهام در گفتارهای آقای همتی را بیشتر می سازد. مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی اعلام کرد مصرف کالری جامعه ۴۰۰۰ کیلو کالری کمتر شده و دهک های پایین درآمدی مصرف مرغ و تخم مرغ را جایگزین گوشت قرمز کرده اند.
سیاستهای اشتباه اقتصادی باعث شده تا تورم کشور روندی صعودی به خود بگیرد که این رشد تورم تأثیر خود را به روشنی در کیفیت سفره مصرف مردم نشان میدهد.در این زمینه مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به بررسی وضعیت معیشت و تغذیه جامعه ایران از سال ۹۰ تا ۹۸ پرداخت. در این گزارش آمده است، رفاه خانوار ایرانی در یک دهه گذشته، با کاهش قابل توجهی مواجه شده است، به طوری که خانوارهای ایرانی از سال ۱۳۹۰ به بعد به طور مرتب کاهش در میزان کالری دریافتی داشتهاند و بیشترین کاهش نیز در سال ۱۳۹۷ با ۴ تا ۵ درصد کاهش در میزان کالری دریافتی (به ترتیب میانگین و میانه کالری دریافتی) رخ داده است.
نگاهی به میزان مصرف کالاهای اساسی نشان میدهد که نه تنها کاهش در کالری دریافتی رخ داده، بلکه کیفیت سبد غذایی خانوار نیز کاهش یافته و از میزان مصرف کالاهای با کیفیت تر کاسته و کالای
کم کیفیت جایگزین آن شده است. نسبت مصرف دهک دهم به دهک اول نیز قابل توجه است. به عنوان مثال، دهک دهم ۲۷ برابر دهک اول گوشت گوسفندی مصرف میکند.(ارقام جدول ذیل بر حسب گرم است)
همه دهکهای درآمدی، میزان مصرف خود از گوشت قرمز (گوسفند وگوساله) وروغن نباتی را کاهش داده وبرای جبران پروتئین ازدست رفته، مرغ و تخم مرغ را جایگزین کردهاند. نکته قابل توجه آنجاست که این کاهش در دهکهای میانی مانند دهک چهارم شدید تر بوده است.در کنار افزایش هزینههای غذایی و سایر هزینههای خانوار که با شاخص قیمت رشد میکنند، خانوار با کاهش درآمد حقیقی نسبت به سال ۱۳۹۷ مواجه بوده است به نحوی که در سال ۱۳۹۸، ۷ درصد از درآمد سرانه هر ایرانی نسبت به سال ۱۳۹۷ کاسته شده است. مجموع موارد عنوان شده در خصوص وضعیت خانوار میتواند نتایج قابل توجهی در پی داشته باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است.
۱. کاهش کالری مصرفی ایرانیان و همچنین کاهش کیفیت کالری دریافتی به خصوص برای دهکهای پایین درآمدی، میتواند این گروهها را در معرض خطر سو تغذیه قرار دهد. میزان مصرف برخی گروههای غذایی به حدی پایین است که تقریباً میتوان آن را برابر صفر در نظر گرفت. به عنوان مثال دهک اول به طور متوسط در ماه ۲۵ گرم گوشت گوسفندی مصرف میکند.
۲. با وجود اختصاص حجم بالایی از درآمدهای نفتی به واردات کالاهای اساسی با نرخ ارز ترجیحی در سال ۱۳۹۷ (۱۴ میلیارد دلار) و سال ۱۳۹۸ (در حدود ۱۵ میلیارد دلار) به نظر میرسد نه تنها گروههای بالای در آمدی از این یارانه بیشتر منتفع شدهاند، بلکه با برهم خوردن قیمتهای نسبی به واسطه اختصاص ارز با نرخ ترجیحی، در سال ۱۳۹۸ میزان بهره مندی گروههای بالای در آمدی نسبت به سال ۱۳۹۷ در مقایسه با گروههای پایین بیشتر شده است. بنابراین میزان اصابت به هدف این یارانه دچار ایراد بوده است.
وزارت صمت موردهجمه رانت خواران و مفسدان
در کنار گزارشهای تامل برانگیز مرکز پژوهشهای مجلس، اما ابهام دیگر در مواضع رئیس بانک مرکزی را در سخنان وزیر سمت میتوان جستجو کرد آنجا که وی از وضعیت رانت خواران و مفسدان در روند اقتصادی کشور میشود. وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: وزارت صمت وزارتخانه خط مقدم است که موردهجمه همه رانت خواران، مفسدان و ویژه خواران قرار گرفته است."علیرضا رزم حسینی" در جلسه مشترک رفع موانع تولید و شورای معادن استان کرمان با گرامیداشت یاد و خاطره شهیدسپهبد حاج قاسم سلیمانی اظهار کرد: شهید سلیمانی آغازگر یک مکتب شد و به شایستگی مقام معظم رهبری بهترین تجلیل را از این سرباز نامدار وطن داشت.
رزم حسینی با اشاره به اینکه وزارت صمت وزارتخانه خط مقدم است که موردهجمه همه رانت خواران، مفسدان و ویژه خواران قرار گرفته، تصریح کرد: این وزارتخانه ۴۰ درصد جی دی پی، ۳۸ درصد اشتغال کشور و مسئولیت معیشت و سفره مردم را به عهده دارد.وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اینکه این وزارتخانه در شرایط جنگ اقتصادی نیز مورد حمله بدخواهان است، بیان کرد: وزارت صمت اگر بخواهد با صداقت با مردم گفت و گو کرده، ملاحظه کاری نداشته باشد و سبک اداره جدیدی دنبال کند نیاز به حمایت حکومت دارد نه فقط حمایت دولت و رییس جمهور و حکومت باید به کمک وزارت صمت بیاید و برای معیشت مردم، تولید کشور و تجارت خارجی تلاش کند.وی اظهار کرد: در حوزه تجارت خارجی هر بخشنامه و قانونی با همکاری بانک مرکزی و محوریت این وزارتخانه صادر می شود و در بحث رفع تعهد ارزی صادرکنندگان و واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه موردنیاز کارخانجات اقدام خوبی صورت گرفت و در یک ماه و نیم گذشته ۵ میلیارد دلار ثبت سامانه شده است.
نکته پایانی
هر چند که اظهارات و دیدگاه رئیس بانک مرکزی را می توان نوید بخش تلاشی جدیدی از این سوی این نهاد اقتصادی برای مقابله با تورم و رسیدن به تثبیت قیمتها دانست اما با توجه به آنچه در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس آمده و سخنان وزیر صمت این نتیجه ایجاد می شود که تحقق وعده های آقای همتی با موانع بسیاری مواجه است که عزم ملی و سراسری برای مقابله با آنها را میطلبد. فرآیندی که عدم کارکرد منسجم و البته موقتی مسئولان در عرصه اقتصادی ابهامات آن را بیشتر کرده و بعضا کاهش تورم و تثبت قیمتها را به وقتی دیگر که شاید عمرش به این دولت قد ندهد، موکول میسازد.