در حالی کارنامه دستگاه دیپلماسی کشورمان مورد ارزیابی و قضاوت کارشناسان قرار گرفته که از نگاه منصفانه آنها این عملکرد حوزه سیاست خارجی، آنطور که باید موفق و مورد قبول نبوده است.
در حالی که سکانداری وزارت خارجه همچنان برعهده محمدجواد ظریف است، اما گویا آنطور که باید در عرصه منطقه و بینالملل موفق عمل نکرده است.
با بیانصافی و مغرضانه به ارزیابی این عملکرد که در گفت وگو با کارشناسان مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته نپرداختهایم و تلاش مجاهدانه شخص دکتر ظریف بویژه در عرصه برجام و توافق هستهای را نادیده نمیگیریم.
سوالات زیر از جمله آیا وزیر خارجه از عملکرد خویش و تیم متبوعش درخصوص دستیابی به هر آنچه میخواست در پرونده هستهای (برجام) نرسیده؟
آیا وزارت تحت مدیریت آقای ظریف نتوانسته است منافع ملت ایران در مذاکرات هستهای را از طرفهای مذاکره بگیرد؟
وزارت خارجه در قبال توسعه مناسبات با کشورهای اروپایی، آفریقایی و آمریکای لاتین چقدر موفق عمل کرده است؟
آیا وزارت خارجه نتوانسته سه مولفه اصلی عزت حکمت و مصلحت را در سازمان بزرگ متبوع خویش جاری و ساری نماید؟ را با کارشناسان که هرکدام از آنها با بررسی ابعاد مختلف این حوزه نگاه قابل تاملی را نسبت به عملکرد دستگاه دیپلماسی مطرح نمودهاند.
حتی وزیر خارجه در پاسخ به این پرسش که در صورت پیروزی حسن روحانی بار دیگر پیشنهاد سکانداری وزارت خارجه را عهدهدار میشوید؛ عنوان کرده که ترجیح میدهم که این پیشنهاد به فرد دیگری واگذار شود.
به اعتقاد ناظران سیاسی با این پرسش به نظر میرسد که محمد جواد ظریف مجموعا از وزارت خویش راضی نبوده و بر این اساس میتوان ادعا نمود مدیریت کلان آقای رئیسجمهور نتوانسته اعتماد کافی یک دیپلمات باسابقه و با تجربه و متخصصی مانند آقای دکتر ظریف را جلب نماید.
عملکرد انفعالی
حسن هانیزاده کارشناس مسائل سیاست خارجی به عملکرد دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم اشاره کرد و گفت: این دستگاه در طول یک سال گذشته در دو حوزه اروپایی و منطقه با چالشهای جدی مواجه بوده است.
وی افزود: در حوزه اروپایی با توجه به توافقنامه برجام فضای تعامل مناسبتری بین ایران و برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برقرار شده هرچند که این روابط و به وجود آمدن فضای تعامل دلپذیر نتوانست در شرایط اقتصادی ایران بهبودی ایجاد کند، اما کنشهای تهاجمی کشورهای اروپایی علیه ایران کاهش یافت.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه کشورهای اروپایی برخلاف پیشبینی دستگاه دیپلماسی نتوانست یک رابطه منطقی خارج از اراده آمریکا با ایران برقرار کند، اظهارداشت: از این رو وزارت خارجه جمهوری اسلامی در طول یک سال گذشته شاهد رفت و آمدهای بیحاصل هیات اروپایی به تهران بوده است.
هانیزاده گفت: در حوزه منطقهای متاسفانه دستگاه دیپلماسی نتوانسته از ظرفیت گسترده ایران برای انزوای رژیم عربستان استفاده کند.
به اعتقاد این کارشناس مسائل بینالملل ظرفیت ایران برای تشکیل یک ائتلاف اسلامی- عربی علیه عربستان بسیار بالاست، اما دستگاه دیپلماسی در برابر گستاخیهای عربستان واکنشهای انفعالی از خود نشان داد. وی در پایان گفت: انتظار میرود که دستگاه دیپلماسی ایران با توجه به جنایات رژیم عربستان علیه مردم یمن، سوریه، عراق و کشتار شیعیان نیجریه توسط عوامل وابسته به رژیم عربستان یک سازوکار مناسبی برای تقابل با شیوههای تهاجم با عربستان تعریف کند.
وزارت خارجه آنطور که باید عملکرد موفقی نداشته است
دکتر سیدرضا صدرالحسینی دیگر کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفتوگو با سیاست روز به ارزیابی عملکرد دستگاه دیپلماسی پرداخت و گفت: در ابتدا باید چند نکته اساسی مورد توجه قرار گیرد اول اینکه جمهوری اسلامی ایران کشوری وسیع و با ۱۵کشور همسایه است، دوم اینکه موقعیت ژئوپلتیک این کشور درهارتلند جهان قرار گرفته و موقعیت ویژه دارد.
وی در ادامه گفت: سوم اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی پدیده انقلاب برای بسیاری از جنبشها و انقلابها الهام بخش بوده و تاثیر ژئو پلتیک ایران بزرگ را افزایش دادهاند.
صدرالحسینی در بیان چهارمین نکته تصریح کرد: قلب تپنده جهان تشیع در ایران میتپد و خون سرخ و گرم را برای علاقهمندان به آزادگی جاری و ساری مینماید، پنجم اینکه دستگاه وزارت خارجه در دوران وزارت دکتر ظریف تابعی از دولت آقای دکتر روحانی است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: با این مقدمه مهم و اساسی پاسخ به عملکرد دکتر ظریف و دستگاه مربوطه وی قطعا کار بسیار دشوار و مطولی خواهد شد که در یک مصاحبه کوتاه نمیتوانیم به همه ابعاد و زوایای آن بپردازیم.
وی افزود:عملکرد چهار ساله دستگاه خارجی را به چند بخش عمده تقسیم خواهیم کرد، یک جبهه مقاومت در طول ایام وزارت ظریف تحولات منطقه در پرتو بیداری اسلامی بسیار پر شدت و سریع حرکت نموده و در بخشهایی دستگاه مذکور از تحولات عقب مانده است، البته حضور شخص آقای ظریف در مرکز حزبالله و حضور ایشان بر سر مزار شهید مقنیه و فعالیت این دستگاه در روند گفت وگوهای سیاسی سوریه فراموش نشده است.
وی بخش دوم را مربوط به کشورهای منطقه دانست و گفت:عملکرد دستگاه سیاست خارجی در طول مدیریت وزیرخارجه به میزان لازم فرایندهای تامین امنیت ملی جمهوری اسلامی را نتوانست به نقطه مطلوب برساند که نمونه آن موضوع شهادت حجاج ایرانی در منا بود؛ البته تحکیم روابط با کشورهای دوست منطقه از جمله عراق و عمان مد نظر است.
تعامل دستگاه وزارت خارجه در مدت مذکور با کشورهای اروپایی نیز در ارزیابی صدرالحسینی اینطور مورد ارزیابی قرار گرفت و تصریح کرد: روابط با اتحادیه اروپا را باید نسبتا فعال اما تحت تاثیر پرونده هستهای بدانیم که تلاشهای این دستگاه برای جلب توجه این کشورها در مواردی موثر و در مواردی با دخالت آمریکاییها غیرموثر بود.
وی در ادامه گفت: در مورد پرونده هستهای باید اذعان نمود بیشتر قدرت و قوت دستگاه تحت مدیریت ظریف در این مورد معطوف شد و بسیاری از تلاشهای مورد نظر در پرتو این پرونده به حالتی از سایه روشن تبدیل شده است.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی اظهارداشت: در همین مورد باید گفت وزارت خارجه علی رغم شعارهای شفافسازی که حتما باید با حفظ منافع ملی هر کشور صورت گیرد مواردی وجود دارد که شفافسازی از جانب طرفهای مذاکره صورت گرفته است نه از جانب وزارت خارجه مانند فکت شیت و انسداد دزدانه اموال ملت ایران در لوکزامبورگ. وی درخصوص تعامل این وزارتخانه با نهادهای ذیربط در داخل کشور نیز اینطور بیان داشت: در جمعبندی کلی این نهادها مانند کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بانک مرکزی پلیس بینالملل، قوه قضاییه کشور و ....این وزارتخانه تعاملاتی نسبتا مناسب داشته و با چشمپوشی از بعضی از موارد نمره قبولی را دریافت نموده است
این استاد دانشگاه در جمعبندی نهایی خاطرنشان کرد: ظریف مجموعا از وزارت خویش راضی نبوده و اعلام کرده که در دولت احتمالی آینده آقای روحانی حضور نخواهد داشت، بر این اساس میتوان ادعا نمود مدیریت کلان آقای رئیسجمهور نتوانسته اعتماد کافی یک دیپلمات باسابقه و با تجربه و متخصصی مانند آقای دکتر ظریف را جلب نماید.
بنای دیپلماسی بر توهمات
محمدصادق کوشکی کارشناس دیگری بود که درخصوص ارزیابی عملکرد وزارت خارجه به سیاست روز گفت: علیرغم اینکه دولت تدبیر و امید شعار اصلی و محور فعالیتهای خود بر مبنای دیپلماسی و سیاست خارجی بنا و ادعا داشت که در این زمینه سرآمد همه دولتهای بعد انقلاب است اما در عمل نه تنها در عرصه سیاست خارجی موفق نبود، بلکه میتوان گفت که مسئله دیپلماسی و سیاست خارجی به پاشنه آشیل این دولت تبدیل شده و مهمترین نقاط ضعف آن در حوزه دیپلماسی بروز ظهور یافته است.
کوشکی تصریح کرد: ناکامی درمسئله برجام؛ برقراری رابطه مطلوب با کشورهای منطقه، عدم موفقیت در بهرهبرداری از توانمندی منطقهای جمهوری اسلامی در مدیریت مسائل منطقه و نیز ناتوانی در استفاده از اهرم سیاست خارجی به منظور حل معضلات اقتصادی و معیشتی کشور از جمله عملکرد ضعیف این دستگاه محسوب میشود. در یک کلام بنای دیپلماسی بر آرزوها و توهمات خیالپردازانه و غیرواقعی مهمترین نقاط ضعف دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی دولت یازدهم در طول سه سال و نیم گذشته به شمار میآید.
در برجام موفق عمل کردیم
حسن بهشتیپور کارشناس مسائل سیاست خارجی نیز در ارزیابی عملکرد وزارت خارجه در یک سال گذشته گفت: سیاست خارجی در هر کشوری را باید با توجه به امکانات آن مورد بررسی قرار داد و بدون در نظر گرفتن مقدورات و امکانات نمیتوان قضاوت درستی داشته باشیم.
وی با بیان اینکه هر دولت نقاظ ضعف و مثبتی دارد، تصریح کرد: دستگاه وزارت خارجه در موضوع برجام و توافق هستهای برخلاف نگاه منتقدانه مطرح شده موفق عمل کرده است و توانست به پروندهسازی و قطعنامههای شورای حکام و شورای امنیت پایان دهد.
بهشتیپور تصریح کرد: البته در بحث مناسبات با کشورهای عربی خیلی نتوانستیم موفق عمل کنیم و بجز عمان در قبال کشورهای مهم حاشیه خلیجفارس همچنان دچار اصطکاک هستیم.
وی درخصوص روابط ایران با اتحادیه اروپا نیز گفت: با این کشورها گشایشهای خوبی انجام شده و توسعه مناسبات گستردهای را با ابن کشورها آغاز کردیم.
این کارشناس مسائل منطقه به روابط با آفریقا و کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد و گفت: این روابط آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفت و از رشد قابل قبولی برخوردار نبود.
هدی دهقان بذرافشان