در ماه های گرم سال استان خوزستان از جمله استانهای کشور است که دچار مشکل تامین آب می گردد و این مشکل بعضا منجر به اعتراض های مردم نقاط مختلف استان گردیده است. در هوای گرم تابستان عدم تامین آب مناسب برای مصارف خانگی و تجاری فشارهای اجتماعی زیادی در این استان به دنبال داشته لذا ضرورت دارد این موضوع مهم بصورت اساسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
عمده ترین مصرف کنندگان آب در استان عبارتند از:
۱- بخش کشاورزی
۲- بخش صنعت
۳- بخش خانگی و تجاری
*بخش کشاورزی خوزستان سالانه بیش از ۱۲ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کند منبع بخش عمده این آب به مزارع کشت برنج و کشت نیشکر سرازیر می گردد. شرکتهای کشت و صنعت خوزستان جمعا حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنند. هزینه شیرین سازی هر متر مکعب آب دریا حدود یک دلار می باشد حتی با لحاظ قیمت ۵۰ سنت، اگر بنا باشد ۴ میلیارد متر مکعب آب شیرین سازی شود حدود دو میلیارد دلار در سال هزینه در بر دارد.
*بخش صنعت خصوصا صنایع پتروشیمی بندر ماهشهر سالانه حدود ۱.۵ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنند که حدود ۱.۲میلیارد متر مکعب آن به پتروشیمی های واقع در بندر ماهشهر اختصاص می یابد. منبع
*سرانه مصرف آب در بخش خانگی استان حدود ۲۰۰ لیتر در شبانه روز است که با لحاظ جمعیت استان کل مصرف آب مصارف خانگی و تجاری کمتر از ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال می باشد
راهکارهای پیشنهادی جهت حل مشکل آب استان:
۱- کشت تابستانه در کل استان ممنوع اعلام گردد. با قاطعیت و جدیت از کشت برنج و نیشکر در استان جلوگیری شود. طی برنامه ۳ ساله به مرور کشت چغندر قند جایگزین کشت نیشکر شود.
جهت اطمینان خاطر کشاورزان لازم است کشت جایگزین برنج(با هماهنگی سازمان جهادکشاورزی منطقه) ، با قیمت تضمینی توسط دولت خریداری گردد. کشت برنج بجز در سه استان شمالی می بایست ممنوع گردد منتها جهت جلوگیری از هر گونه صدمه به کشاورزان می بایست ضمن خرید تضمینی محصولاتی که توسط وزارت جهاد کشاورزی جهت کشت جایگزین معرفی می شوند در خصوص بیمه محصولات کشاورزی، و سایر زمینه ها از کشاورزان و خانواده آنها حمایت لازم بعمل آید. ضرورت دارد طرحی که در این آدرس تشریح گردیده هر چه سریعتر در مجلس یا دولت مصوب گردد.
شرکت های هفتگانه کشت و صنعت خوزستان می بایست کشت نیشکر را متوقف و کشت چقندر قند و گندم و سایر محصولات را جایگزین کشت نیشکر نمایند.به ازای تولید هر تن شکر تولیدی از نیشکر۳۰۰۰ مترمکعب و به ازای همان مقدار شکر از چغندرقند ۱۱۵۰ مترمکعب آب مصرف میشود.
اصل مشکل کشت نیشکر و برنج صرفا میزان مصرف آب نیست بلکه زمان مصرف آب بسیار با اهمیت است. اوج مصرف آب در مزارع برنج و نیشکر ماه های گرم تابستان است در حالی که گندم و چغندر قند و بسیاری از محصولات دیگر تا اول تابستان به بهره برداری می رسند.
چنانچه حدود هفتاد هزار هکتار اراضی شرکت های کشت و صنعت خوزستان بجای نیشکر زیر کشت چغندر قند بروند ضمن اینکه مصرف آب به حدود نصف کاهش خواهد یافت میزان تولید شکر حدود ۱.۳ برابر و تعداد اشتغال مولد این شرکتها نیز افزایش خواهد یافت.شرکت های کشت و صنعت خوزستان نیز از زیان دهی های پی در پی خارج می شوند. موضوع مهم اینکه محصول چغندر قند قبل از شروع تابستان شروع به برداشت می شود و در تابستان هیچ آبی برای تولید این محصول صرف نخواهد شد.خبر مرتبط
از هر هکتار نیشکر ۸ تن شکر سفید حاصل می شود. از هر هکتار کشت چغندر قند حدود ده تن شکر سفید حاصل می شود. تفاله چغندر قند(خروجی کارخانه های قند و شکر) خوراک پر انرژی و ارزشمند برای دام های کشور می باشد. برگهای چغندر قند پس از فرآوری به عنوان سیلاژ غذای پر فیبر و مناسب دام است این دو خوراک مورد تمایل دام ها، شیردهی دام ها را افزایش و منجر به چاقی دام می گردد. هر ده کیلو علوفه یک کیلو افزایش وزن در دام ایجاد می کند.در مزارع نیشکر قبل از برداشت مزرعه رابه آتش می کشند و آنگونه هوای کل منطقه را آلوده می شود تا بتوان راحت تر و کم هزینه تر محصول را برداشت نمود.
۲- میزان پساب فاضلاب قابل جمع آوری در اهواز و سایرشهرهای استان ۲۵۰ تا ۳۰۰میلیون متر مکعب در سال می باشد که این پساب می بایست تصفیه و در اختیار صنایع قرار گیرد. شرکتهای پتروشیمی بندر ماهشهر نیز می بایست جهت خنک سازی آب RO در گردش از طریق آب دریا و تللفیقی از سایر سیستم ها استفاده نمایند. البته اجرای این پروژه نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد که می بایست از طریق وام های ارزان قیمت ریالی و ارزی تامین گردد با این حمایتها می بایست شرکتهای پتروشیمی نیز خود را مکلف بدانند در این مسیر حرکت نمایند. با وجود گرمی هوا در تابستان شرکتهای پتروشیمی حتی الامکان بگونه ای برنامه ریزی نمایند که تعمیرات موردی و تعمیرات دوره ای را در تابستان انجام دهند تا در تابستان برق و آب کمتری مصرف نمایند.
۳- مصارف بخش خانگی و تجاری حجم کمی از آب استان را تشکیل می دهند اما به دلیل حساسیت بسیار بالای این بخش پیشنهاد می شود در حاشیه دریا از خرمشهر تا گناوه چندین آب شیرین کن راه اندازی شود تا در صورت ایجاد بحران در تامین آب بتوان بخشی از آب مورد نیاز جهت شرب را از این آبشیرین کن ها تامین نمود و در شرایط عادی نیز آبشیرین کن ها بخشی از نیاز مردم و صنایع را تامین می نمایند همچون آبشیرین کن های واقع در منطقه عسلویه و شیرینو که در کل سال فعال می باشند.
یکی از مشکلات منابع آب سطحی خوزستان تبخیر بسیار بالا در طول مسیر رودخانه ها می باشد. پشت سدها نیز بخش قابل توجهی از آب تبخیر می شود که برای این مشکل راه حل های کاملا موثری وجود دارد که با سرمایه گذاری مناسب این مشکلات تا حد قابل قبولی حل خواهند شد. برخی آبرسانی ها می بایست توسط خطوط لوله pvc یا لوله های پلی اتیلن انجام پذیرد و سرمایه گذاری در این خصوص هم ضروری و هم اجتناب ناپذیر است. از حدود ۴۳۰میلیارد متر مکعب آبهای سطحی حاصل از بارش باران و برف حدود نیمی از آن تبخیر می شود که با برنامه ریزی و سرمایه گذاری مناسب می توان از تبخیر بخشی از این منبع ارزشمند جلوگیری نمود.در کشوری که سالانه ۲۳۰ میلیارد متر مکعب آب حاصل از بارش ها تبخیر می شود، میلیاردها متر مکعب آب شیرین به دریای شور می ریزد و میلیاردها متر مکعب آب در کشت های پر مصرفی همچون برنج و نیشکر در ماهای گرم سال به هدر می دهد، احداث واحدهای بزرگ آبشیرین کن با هزینه میلیارد دلاری و انتقال آب حاصله به مناطق مرکزی ایران جهت تامین آب مورد نیاز آن مناطق با کدام منطق سازگار است. هزینه هر متر مکعب این آب تا رسیدن به مقصد نزدیک به یک دلار می شود.
البته در اجرای هرگونه پروژه انتقال آب و تغییر الگوی مصرف آب خصوصا در حوزه کشاورزی می بایست جلب حمایت مردم از محورهای طرح باشد و در چارچوب منطقی و اصولی رضایت مردم مناطق مربوطه تامین گردد.
در برخی سالها بیش از ده میلیارد متر مکعب آب ناشی از بارندگی بصورت سیل روانه استانهای لرستان و خوزستان می شود و ضمن خسارتهای بسیار نهایتا این آب شیرین ارزشمند به دریای شور می ریزد. ضرورت دارد ضمن اجرای پروژه های لایروبی سدها، احداث آب بند های مناسب در مسیر رودخانه ها، و اجرای برخی پروژه های مهم سد سازی همچون سد بهشت آباد می توان ده ها میلیارد متر مکعب از بارش های کشور را کنترل نمود. آب حاصله تا حدود دو سال بعد نیزقابل نگهداری و استفاده می باشد. البته در اجرای اینگونه پروژه های ملی می بایست منافع مردم بومی و محلی نیز در حد منطقی در نظر گرفته شود و آنها نیز در چارچوبی تعریف شده، درمنافع اینگونه پروژه ها سهیم گردند نمی توان در اجرای اینگونه پروژه های ملی به منافع و خواسته های منطقی مردم بومی پیرامون کم توجهی نمود.
نویسنده: سیدحسین میرافضلی
عمده ترین مصرف کنندگان آب در استان عبارتند از:
۱- بخش کشاورزی
۲- بخش صنعت
۳- بخش خانگی و تجاری
*بخش کشاورزی خوزستان سالانه بیش از ۱۲ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کند منبع بخش عمده این آب به مزارع کشت برنج و کشت نیشکر سرازیر می گردد. شرکتهای کشت و صنعت خوزستان جمعا حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنند. هزینه شیرین سازی هر متر مکعب آب دریا حدود یک دلار می باشد حتی با لحاظ قیمت ۵۰ سنت، اگر بنا باشد ۴ میلیارد متر مکعب آب شیرین سازی شود حدود دو میلیارد دلار در سال هزینه در بر دارد.
*بخش صنعت خصوصا صنایع پتروشیمی بندر ماهشهر سالانه حدود ۱.۵ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنند که حدود ۱.۲میلیارد متر مکعب آن به پتروشیمی های واقع در بندر ماهشهر اختصاص می یابد. منبع
*سرانه مصرف آب در بخش خانگی استان حدود ۲۰۰ لیتر در شبانه روز است که با لحاظ جمعیت استان کل مصرف آب مصارف خانگی و تجاری کمتر از ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال می باشد
راهکارهای پیشنهادی جهت حل مشکل آب استان:
۱- کشت تابستانه در کل استان ممنوع اعلام گردد. با قاطعیت و جدیت از کشت برنج و نیشکر در استان جلوگیری شود. طی برنامه ۳ ساله به مرور کشت چغندر قند جایگزین کشت نیشکر شود.
جهت اطمینان خاطر کشاورزان لازم است کشت جایگزین برنج(با هماهنگی سازمان جهادکشاورزی منطقه) ، با قیمت تضمینی توسط دولت خریداری گردد. کشت برنج بجز در سه استان شمالی می بایست ممنوع گردد منتها جهت جلوگیری از هر گونه صدمه به کشاورزان می بایست ضمن خرید تضمینی محصولاتی که توسط وزارت جهاد کشاورزی جهت کشت جایگزین معرفی می شوند در خصوص بیمه محصولات کشاورزی، و سایر زمینه ها از کشاورزان و خانواده آنها حمایت لازم بعمل آید. ضرورت دارد طرحی که در این آدرس تشریح گردیده هر چه سریعتر در مجلس یا دولت مصوب گردد.
شرکت های هفتگانه کشت و صنعت خوزستان می بایست کشت نیشکر را متوقف و کشت چقندر قند و گندم و سایر محصولات را جایگزین کشت نیشکر نمایند.به ازای تولید هر تن شکر تولیدی از نیشکر۳۰۰۰ مترمکعب و به ازای همان مقدار شکر از چغندرقند ۱۱۵۰ مترمکعب آب مصرف میشود.
اصل مشکل کشت نیشکر و برنج صرفا میزان مصرف آب نیست بلکه زمان مصرف آب بسیار با اهمیت است. اوج مصرف آب در مزارع برنج و نیشکر ماه های گرم تابستان است در حالی که گندم و چغندر قند و بسیاری از محصولات دیگر تا اول تابستان به بهره برداری می رسند.
چنانچه حدود هفتاد هزار هکتار اراضی شرکت های کشت و صنعت خوزستان بجای نیشکر زیر کشت چغندر قند بروند ضمن اینکه مصرف آب به حدود نصف کاهش خواهد یافت میزان تولید شکر حدود ۱.۳ برابر و تعداد اشتغال مولد این شرکتها نیز افزایش خواهد یافت.شرکت های کشت و صنعت خوزستان نیز از زیان دهی های پی در پی خارج می شوند. موضوع مهم اینکه محصول چغندر قند قبل از شروع تابستان شروع به برداشت می شود و در تابستان هیچ آبی برای تولید این محصول صرف نخواهد شد.خبر مرتبط
از هر هکتار نیشکر ۸ تن شکر سفید حاصل می شود. از هر هکتار کشت چغندر قند حدود ده تن شکر سفید حاصل می شود. تفاله چغندر قند(خروجی کارخانه های قند و شکر) خوراک پر انرژی و ارزشمند برای دام های کشور می باشد. برگهای چغندر قند پس از فرآوری به عنوان سیلاژ غذای پر فیبر و مناسب دام است این دو خوراک مورد تمایل دام ها، شیردهی دام ها را افزایش و منجر به چاقی دام می گردد. هر ده کیلو علوفه یک کیلو افزایش وزن در دام ایجاد می کند.در مزارع نیشکر قبل از برداشت مزرعه رابه آتش می کشند و آنگونه هوای کل منطقه را آلوده می شود تا بتوان راحت تر و کم هزینه تر محصول را برداشت نمود.
۲- میزان پساب فاضلاب قابل جمع آوری در اهواز و سایرشهرهای استان ۲۵۰ تا ۳۰۰میلیون متر مکعب در سال می باشد که این پساب می بایست تصفیه و در اختیار صنایع قرار گیرد. شرکتهای پتروشیمی بندر ماهشهر نیز می بایست جهت خنک سازی آب RO در گردش از طریق آب دریا و تللفیقی از سایر سیستم ها استفاده نمایند. البته اجرای این پروژه نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد که می بایست از طریق وام های ارزان قیمت ریالی و ارزی تامین گردد با این حمایتها می بایست شرکتهای پتروشیمی نیز خود را مکلف بدانند در این مسیر حرکت نمایند. با وجود گرمی هوا در تابستان شرکتهای پتروشیمی حتی الامکان بگونه ای برنامه ریزی نمایند که تعمیرات موردی و تعمیرات دوره ای را در تابستان انجام دهند تا در تابستان برق و آب کمتری مصرف نمایند.
۳- مصارف بخش خانگی و تجاری حجم کمی از آب استان را تشکیل می دهند اما به دلیل حساسیت بسیار بالای این بخش پیشنهاد می شود در حاشیه دریا از خرمشهر تا گناوه چندین آب شیرین کن راه اندازی شود تا در صورت ایجاد بحران در تامین آب بتوان بخشی از آب مورد نیاز جهت شرب را از این آبشیرین کن ها تامین نمود و در شرایط عادی نیز آبشیرین کن ها بخشی از نیاز مردم و صنایع را تامین می نمایند همچون آبشیرین کن های واقع در منطقه عسلویه و شیرینو که در کل سال فعال می باشند.
یکی از مشکلات منابع آب سطحی خوزستان تبخیر بسیار بالا در طول مسیر رودخانه ها می باشد. پشت سدها نیز بخش قابل توجهی از آب تبخیر می شود که برای این مشکل راه حل های کاملا موثری وجود دارد که با سرمایه گذاری مناسب این مشکلات تا حد قابل قبولی حل خواهند شد. برخی آبرسانی ها می بایست توسط خطوط لوله pvc یا لوله های پلی اتیلن انجام پذیرد و سرمایه گذاری در این خصوص هم ضروری و هم اجتناب ناپذیر است. از حدود ۴۳۰میلیارد متر مکعب آبهای سطحی حاصل از بارش باران و برف حدود نیمی از آن تبخیر می شود که با برنامه ریزی و سرمایه گذاری مناسب می توان از تبخیر بخشی از این منبع ارزشمند جلوگیری نمود.در کشوری که سالانه ۲۳۰ میلیارد متر مکعب آب حاصل از بارش ها تبخیر می شود، میلیاردها متر مکعب آب شیرین به دریای شور می ریزد و میلیاردها متر مکعب آب در کشت های پر مصرفی همچون برنج و نیشکر در ماهای گرم سال به هدر می دهد، احداث واحدهای بزرگ آبشیرین کن با هزینه میلیارد دلاری و انتقال آب حاصله به مناطق مرکزی ایران جهت تامین آب مورد نیاز آن مناطق با کدام منطق سازگار است. هزینه هر متر مکعب این آب تا رسیدن به مقصد نزدیک به یک دلار می شود.
البته در اجرای هرگونه پروژه انتقال آب و تغییر الگوی مصرف آب خصوصا در حوزه کشاورزی می بایست جلب حمایت مردم از محورهای طرح باشد و در چارچوب منطقی و اصولی رضایت مردم مناطق مربوطه تامین گردد.
در برخی سالها بیش از ده میلیارد متر مکعب آب ناشی از بارندگی بصورت سیل روانه استانهای لرستان و خوزستان می شود و ضمن خسارتهای بسیار نهایتا این آب شیرین ارزشمند به دریای شور می ریزد. ضرورت دارد ضمن اجرای پروژه های لایروبی سدها، احداث آب بند های مناسب در مسیر رودخانه ها، و اجرای برخی پروژه های مهم سد سازی همچون سد بهشت آباد می توان ده ها میلیارد متر مکعب از بارش های کشور را کنترل نمود. آب حاصله تا حدود دو سال بعد نیزقابل نگهداری و استفاده می باشد. البته در اجرای اینگونه پروژه های ملی می بایست منافع مردم بومی و محلی نیز در حد منطقی در نظر گرفته شود و آنها نیز در چارچوبی تعریف شده، درمنافع اینگونه پروژه ها سهیم گردند نمی توان در اجرای اینگونه پروژه های ملی به منافع و خواسته های منطقی مردم بومی پیرامون کم توجهی نمود.
نویسنده: سیدحسین میرافضلی
