بیش از صد سال از کشف صنعت نفت گاز می گذرد اگر چه این صنعت نقشی تعیین کننده در اقتصاد کشور دارد ولی ایران هیچ وقت در میان توسعه دهندگان تکنولوژی صنعت نفت گاز در جهان نبوده است ,در حالی که کسب و کار کشورها و شرکت ها مطرح بین المللی نفت و گاز مبتنی بر توسعه فنی و مهندسی و زیر ساخت های قوی تکنولوژیکی و فناوری است و نه صرفا خام فروشی منابع طبیعی .
تکنولوژی و فناوری در طول تاریخ تاثیر عمیقی بر توسعه و انسان ها و صنعت انرژی داشته و دارد. در حال حاضر در سطح ملی و رقابت عرصه بین المللی , تکنولوژی و نواوری به عنوان یکی از مهم ترین پیش ران های توسعه اقتصادی واجتماعی به شمار می رود. بطوریکه تکنولوژی و نوآوری را می توان عامل بسیار مهمی برای غلبه بر تحولات و چالش های جهانی تلقی کرد . صاحبنظران اقتصاد مهم ترین عامل دچار نشدن به عارضه چون مصیبت منابع و بهره گیری هر چه بیشتر از این منابع را بومی سازی و توسعه شرکت های دانش بنیان می دانند ، این امر موجب ایجاد مزیت رقابتی پایدار ، حفظ بقا در عرصه رقابت و ماندگاری در بازار می گردد .بیش از ۱۰۰ سال از حفر اولین چاه نفت در ایران میگذرد ولی ایران هیچ جایگاهی در حوزه انرژی ندارد .سوال اینجاست چطور یک کشور مانند نوروژ در بازه زمانی کوتاهتر از ایران پا به عرصه نفت و گاز گذاشته است بطوریکه یکی از کشورهای توسعه یافته و انتقال تکنولوژی در این زمینه می باشد ؟ریشه در کجاست ؟
شواهد تجربی نشانگر ان است که رابطه میان بهره مندی از منابع طبیعی و پیشرفت اقتصادی , اجتماعی از حالت آسیبی و تخریبی به شکل سازنده و فزاینده مبدل شود . این بالاندگی اقتصادی باید در راستای انتقال تکنولوژی از شرکت ها ی دانش بنیان به شرکت دولتی شکل گیرد چرا که محصولات نفت و گاز از خام فروشی به تولیدات محصول روی آورد بطوریکه خام فروشی منابع طبیعی بیش از انکه از اسیب ها و اثار مخرب جانبی بخش صنایع واقتصادی را هم به خطر می اندازد.
لذا با احیا نمودن و توسعه دادن شرکت های دانش بنیان مسیر شکل گیری توانمند سازی تکنولوژیک به منظور تشویق فرایند های یاگیری در بنگاه ها و انباشت دانش فنی و مدیریتی مورد استفاده قرار گیرد.
پیچیده شدن بوروکراسی فرایند ادارای و حکمرانی فی ما بین قرارداد های شرکت های دانش بنیان با ساختار دولتی در سطح صنعت یکی از معضلات بزرگ این شرکت ها می با شد.
بنابراین با توجه به بررسی های انجام شد ه مشخص گردید که صنعت نفت و گاز ایران فاقد یک سیاست صنعتی و استراتژی تکنولوژیک منسجم، هماهنگ و متناسب با اهداف کسب و کار و تولید ثروت بوده است، این امر در عمل باعث شده است یک نگاه کوتاه مدت معضلات بلند مدت برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد.
منطق نهادی غالب برصنعت (نفت و گاز...) منطق تامین نیاز های نفتی کشور از طریق تولیدات است. از آنجا که در کوتاه مدت این منطق در تزاحم با منطق توسعه تکنولوژی که مستلزم ریسک و انتظار بلند مدت است قرار می گیرد . ساختار نهادی و تصمیم گیری در بدنه صنعت نفت در مسیر تولید بوده است نه توسعه تکنولوژی که این امر وابستگی به کشور های صاحب فناوری در این زمینه رابسیار نموده است زیرا اعتقاد نداشتن به جوانان و شرکت های دانش بنیان این مسیر را دشوار نموده است و مسیر توسعه را برای این شرکت ها بسته است .
-نقش مهم و توجه به ایجاد دانش توسط شرکت های دانش بنیان در زمینه صنعت نفت و گاز
در کشورهای صاحب تکنولوژی در زمینه صنعت نفت و گاز شرکت های دانش بنیان و توسعه تکنولوژی نقش بسیار بزرگ و محوری دارد ولی در کشور ایران شرکت نفت و گازدرعین حال مسوولیت تولید، فروش و صادرات نفت و گاز را برعهده دارد و متولی انتقال و اکتساب تکنولوژی و نیز تحقیق و توسعه در صنعت نفت وگاز است . بطوریکه شرکت های دانش بنیان وتامین کنندگان بزرگ بصورت سلیقه ای انتخاب شده و عدم رقابت فی مابین شرکت ها حاشیه رانی شرکت های صاحب نظر می باشد.
در حقیقت عدم توسعه صنایع داخلی و افزایش مشارکت شرکت های دانش بنیان را می توان در زمره دغدغه های اصلی کشور در صنعت نفت و گاز داشت
در پایان همان طور که عنوان شد, جهت رشد و توسعه اقتصادی مبتنی برمنابع طبیعی لازم است که بخش توانمند ساز شرکت های دانش بنیان جهت حل مشکلات نفت و گاز منبع محور ایجاد شوند وبه عنوان پیش رانی برای بهبود و تحول دانش و تکنولوژی در این صنایع نفت و گاز عمل کنند، لذا با دولت می بایست تدابیر جریان صحیح اطلاعات شرکت ها، اصلاحات ساختاری،مدیریتی و حقوقی و اتخاذ تدابیر مناسب مبنی بر عملکرد شرکت در جهت توسعه وانتقال تکنولوژی مسیر را هموار نمایند.
نویسنده: علی حتمی
تکنولوژی و فناوری در طول تاریخ تاثیر عمیقی بر توسعه و انسان ها و صنعت انرژی داشته و دارد. در حال حاضر در سطح ملی و رقابت عرصه بین المللی , تکنولوژی و نواوری به عنوان یکی از مهم ترین پیش ران های توسعه اقتصادی واجتماعی به شمار می رود. بطوریکه تکنولوژی و نوآوری را می توان عامل بسیار مهمی برای غلبه بر تحولات و چالش های جهانی تلقی کرد . صاحبنظران اقتصاد مهم ترین عامل دچار نشدن به عارضه چون مصیبت منابع و بهره گیری هر چه بیشتر از این منابع را بومی سازی و توسعه شرکت های دانش بنیان می دانند ، این امر موجب ایجاد مزیت رقابتی پایدار ، حفظ بقا در عرصه رقابت و ماندگاری در بازار می گردد .بیش از ۱۰۰ سال از حفر اولین چاه نفت در ایران میگذرد ولی ایران هیچ جایگاهی در حوزه انرژی ندارد .سوال اینجاست چطور یک کشور مانند نوروژ در بازه زمانی کوتاهتر از ایران پا به عرصه نفت و گاز گذاشته است بطوریکه یکی از کشورهای توسعه یافته و انتقال تکنولوژی در این زمینه می باشد ؟ریشه در کجاست ؟
شواهد تجربی نشانگر ان است که رابطه میان بهره مندی از منابع طبیعی و پیشرفت اقتصادی , اجتماعی از حالت آسیبی و تخریبی به شکل سازنده و فزاینده مبدل شود . این بالاندگی اقتصادی باید در راستای انتقال تکنولوژی از شرکت ها ی دانش بنیان به شرکت دولتی شکل گیرد چرا که محصولات نفت و گاز از خام فروشی به تولیدات محصول روی آورد بطوریکه خام فروشی منابع طبیعی بیش از انکه از اسیب ها و اثار مخرب جانبی بخش صنایع واقتصادی را هم به خطر می اندازد.
لذا با احیا نمودن و توسعه دادن شرکت های دانش بنیان مسیر شکل گیری توانمند سازی تکنولوژیک به منظور تشویق فرایند های یاگیری در بنگاه ها و انباشت دانش فنی و مدیریتی مورد استفاده قرار گیرد.
پیچیده شدن بوروکراسی فرایند ادارای و حکمرانی فی ما بین قرارداد های شرکت های دانش بنیان با ساختار دولتی در سطح صنعت یکی از معضلات بزرگ این شرکت ها می با شد.
بنابراین با توجه به بررسی های انجام شد ه مشخص گردید که صنعت نفت و گاز ایران فاقد یک سیاست صنعتی و استراتژی تکنولوژیک منسجم، هماهنگ و متناسب با اهداف کسب و کار و تولید ثروت بوده است، این امر در عمل باعث شده است یک نگاه کوتاه مدت معضلات بلند مدت برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد.
منطق نهادی غالب برصنعت (نفت و گاز...) منطق تامین نیاز های نفتی کشور از طریق تولیدات است. از آنجا که در کوتاه مدت این منطق در تزاحم با منطق توسعه تکنولوژی که مستلزم ریسک و انتظار بلند مدت است قرار می گیرد . ساختار نهادی و تصمیم گیری در بدنه صنعت نفت در مسیر تولید بوده است نه توسعه تکنولوژی که این امر وابستگی به کشور های صاحب فناوری در این زمینه رابسیار نموده است زیرا اعتقاد نداشتن به جوانان و شرکت های دانش بنیان این مسیر را دشوار نموده است و مسیر توسعه را برای این شرکت ها بسته است .
-نقش مهم و توجه به ایجاد دانش توسط شرکت های دانش بنیان در زمینه صنعت نفت و گاز
در کشورهای صاحب تکنولوژی در زمینه صنعت نفت و گاز شرکت های دانش بنیان و توسعه تکنولوژی نقش بسیار بزرگ و محوری دارد ولی در کشور ایران شرکت نفت و گازدرعین حال مسوولیت تولید، فروش و صادرات نفت و گاز را برعهده دارد و متولی انتقال و اکتساب تکنولوژی و نیز تحقیق و توسعه در صنعت نفت وگاز است . بطوریکه شرکت های دانش بنیان وتامین کنندگان بزرگ بصورت سلیقه ای انتخاب شده و عدم رقابت فی مابین شرکت ها حاشیه رانی شرکت های صاحب نظر می باشد.
در حقیقت عدم توسعه صنایع داخلی و افزایش مشارکت شرکت های دانش بنیان را می توان در زمره دغدغه های اصلی کشور در صنعت نفت و گاز داشت
در پایان همان طور که عنوان شد, جهت رشد و توسعه اقتصادی مبتنی برمنابع طبیعی لازم است که بخش توانمند ساز شرکت های دانش بنیان جهت حل مشکلات نفت و گاز منبع محور ایجاد شوند وبه عنوان پیش رانی برای بهبود و تحول دانش و تکنولوژی در این صنایع نفت و گاز عمل کنند، لذا با دولت می بایست تدابیر جریان صحیح اطلاعات شرکت ها، اصلاحات ساختاری،مدیریتی و حقوقی و اتخاذ تدابیر مناسب مبنی بر عملکرد شرکت در جهت توسعه وانتقال تکنولوژی مسیر را هموار نمایند.
نویسنده: علی حتمی
