بررسی فرایند گذار غالب کشورهای دنیا به پیشرفت و توسعه یافته حاکی از طرح ریزی و پیاده سازی یک نظام همگانی و فراگیر تامین اجتماعی مشتمل برلایه های امدادی ، حمایتی و بیمه ای است و آخرین نمونه آن کشور چین میباشد . در ایران نیز این موضوع از دیرباز در قانون اساسی، احکام و اسناد بالادستی (سند چشم‌انداز، سیاستهای کلی نظام) و برنامه های بلند مدت ( برنامه های عمرانی و توسعه) وبطور ویژه در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی مصوب سال 1383 مطرح بوده است.
این موضوع در دهه 40 و درقالب اصل هفدهم انقلاب سفید تحت عنوان «ایجاد پوشش بیمه اجتماعی برای همه ایرانیان و برقراری بیمه همگانی و تامین دوره بازنشستگی برای همه مردم ایران» نیز مطرح شد ولیکن بهرتقدیر در سال 1357 فقط حدود 17 درصد مردم ایران تحت پوشش بیمه های اجتماعی بودند ولیکن این ضریب نفوذ بیمه در حال حاضر برای بیمه پایه سلامت قریب به صد درصد و برای بیمه های بازنشستگی حدود 70 درصد و برای بیمه بیکاری حدود 35 درصد می باشد ( البته این پوشش بیمه بیکاری فقط مربوط به کارگران اخراجی مشمول قوانین کار و تامین اجتماعی است و برای سایر شاغلین و بویژه کارجویان بیکار ، پوشش بیمه ای یا نظام حمایتی لازم و ضروری وجود ندارد )
منظور از نظام تامین اجتماعی همگانی که در صدر سیاستهای کلی تامین اجتماعی ( ابلاغی 21 فروردین 1401 ) حکم به برقراری آن داده شده است معادل یا عنوان اشتباهی و حیطه عمل سازمان تامین اجتماعی فعلی نیست و عبارت است یک نظام جامع ، فراگیر و چند لایه تامین اجتماعی برای آحاد مردم مشتمل برلایه های امدادی ، حمایتی و بیمه ای و چند سطحی در لایه بیمه ای ( سطوح پایه ، مازاد و مکمل ) با دسترسی عادلانه همه مردم بویژه اقشار ضعیف جامعه به پوشش ها و خدمات پایه و بهره مندی عادلانه همه مردم از منابع عمومی ( عواید ومنابع حاصل ازانفال و مالیات ) است .
اتفاقا یکی از ترجیع بندهای مهم که رئیس جمهور منتخب در مناظرات و سخنرانی ها مطرح فرمودند و از قدیم الایام نیز بر این نکته در نطق های خود در مجلس بر آن تاکید وتصریح می ورزیدند ، ناظر به همین کارکرد نظام چندلایه و چند سطحی تامین اجتماعی در ایجاد دسترسی عادلانه به پوشش ها و خدمات تامین اجتماعی و ایجاد زمینه بهره مندی عادلانه همه مردم از منابع عمومی است و بنظر می رسد باتوجه به تاکید متواتر ، مکرر و پربسامد ایشان مبنی بر لزوم برچیده شدن سفره های خاص و خواص از منابع عمومی ، لازم است متولیان وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ، استقرار نظام تامین اجتماعی همگانی ( جامع ، فراگیر و چندلایه ) را در دستور کار و اولویت کاری خود قرار دهند ( برقراری این نظام در حوزه بیمه سلامت برعهده وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی است ).
رئیس جمهور منتخب به درستی و نکته سنجی بر یک دمل چرکین و مزمن دست گذاشتند و به ویژه خواری عده ای بر سر سفره های رنگین برآمده از منابع عمومی به قیمت محرومیت غالب مردم بویژه اقشار ضعیف جامعه ، اشاره کردند و پرواضح است که اگر دولت بتواند نظام بیمه سلامت و نظام تامین اجتماعی فراگیر و چندلایه و چند سطحی را در کشور مستقر سازد با تخصیص بهینه و عادلانه منابع عمومی و با هوشمند سازی و هدفمند سازی واقعی یارانه ها ، بساط این سفره های خاص و خواص برچیده خواهد شد و ویژه خواران از سر سفره مردم برخواهند خواست.
در این نظام جامع ، فراگیر و چندلایه تامین اجتماعی که در اصول 3 ، 21 ، 29 و 43 قانون اساسی ، سند چشم انداز ، قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی ، قوانین برنامه های توسعه سوم تا هفتم و قانون احکام دائمی برنامه های توسعه و بویژه در سیاستهای کلی تامین اجتماعی و علی الخصوص در بندهای 1 و 5 آن تبیین شده است ، دولت با رویکرد فعال و با هدف یابی موثر براساس آزمون وسع و مبتنی بر اطلاعات ثبتی مبنای افراد و خانوارها ( کد ملی ، کد پستی و کد شغلی ) نسبت به برقراری یک پوشش پایه و حداقلی تامین اجتماعی برای همه آحاد جامعه ( برای افراد غیرقابل توانمند سازی دائمی با رویکرد امداد اجتماعی و حمایتی و برای افراد توانمند و مددجویان قابل توانمند سازی با رویکرد بیمه اجتماعی ) اقدام و منابع عمومی و یارانه های اجتماعی ( یارانه های معطوف به افراد و خانوار ) را در این زمینه مصروف می نماید و افراد برخوردار و توانمند نیز برای دریافت سطوح بالاتر خدمات و پوشش های بیمه اجتماعی و بیمه سلامت راسا و یا با کمک کارفرمای خود نسبت به خرید پوشش های سطوح مازاد و مکمل اقدام خواهند نمود و از سر سفره مردم واقشار فرودست جامعه برخواهند خواست . بدینترتیب هم دسترسی عادلانه به خدمات و پوشش ها برای آحاد مردم بویژه اقشار مبتلابه نابرابری های نامساعد و ناروای پیشینی و پسینی فراهم میگردد و هم بهره مندی عادلانه از منابع عمومی محقق خواهد شد و یکی از فرازهای مهم برنامه رئیس جمهور منتخب جامه عمل پوشانده خواهد شد و عقب ماندگی دو دهه‌ای در زمینه استقرار نظام تامین اجتماعی همگانی مرتفع و جبران خواهد شد. ایدون باد
این موضوع در دهه 40 و درقالب اصل هفدهم انقلاب سفید تحت عنوان «ایجاد پوشش بیمه اجتماعی برای همه ایرانیان و برقراری بیمه همگانی و تامین دوره بازنشستگی برای همه مردم ایران» نیز مطرح شد ولیکن بهرتقدیر در سال 1357 فقط حدود 17 درصد مردم ایران تحت پوشش بیمه های اجتماعی بودند ولیکن این ضریب نفوذ بیمه در حال حاضر برای بیمه پایه سلامت قریب به صد درصد و برای بیمه های بازنشستگی حدود 70 درصد و برای بیمه بیکاری حدود 35 درصد می باشد ( البته این پوشش بیمه بیکاری فقط مربوط به کارگران اخراجی مشمول قوانین کار و تامین اجتماعی است و برای سایر شاغلین و بویژه کارجویان بیکار ، پوشش بیمه ای یا نظام حمایتی لازم و ضروری وجود ندارد )
منظور از نظام تامین اجتماعی همگانی که در صدر سیاستهای کلی تامین اجتماعی ( ابلاغی 21 فروردین 1401 ) حکم به برقراری آن داده شده است معادل یا عنوان اشتباهی و حیطه عمل سازمان تامین اجتماعی فعلی نیست و عبارت است یک نظام جامع ، فراگیر و چند لایه تامین اجتماعی برای آحاد مردم مشتمل برلایه های امدادی ، حمایتی و بیمه ای و چند سطحی در لایه بیمه ای ( سطوح پایه ، مازاد و مکمل ) با دسترسی عادلانه همه مردم بویژه اقشار ضعیف جامعه به پوشش ها و خدمات پایه و بهره مندی عادلانه همه مردم از منابع عمومی ( عواید ومنابع حاصل ازانفال و مالیات ) است .
اتفاقا یکی از ترجیع بندهای مهم که رئیس جمهور منتخب در مناظرات و سخنرانی ها مطرح فرمودند و از قدیم الایام نیز بر این نکته در نطق های خود در مجلس بر آن تاکید وتصریح می ورزیدند ، ناظر به همین کارکرد نظام چندلایه و چند سطحی تامین اجتماعی در ایجاد دسترسی عادلانه به پوشش ها و خدمات تامین اجتماعی و ایجاد زمینه بهره مندی عادلانه همه مردم از منابع عمومی است و بنظر می رسد باتوجه به تاکید متواتر ، مکرر و پربسامد ایشان مبنی بر لزوم برچیده شدن سفره های خاص و خواص از منابع عمومی ، لازم است متولیان وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ، استقرار نظام تامین اجتماعی همگانی ( جامع ، فراگیر و چندلایه ) را در دستور کار و اولویت کاری خود قرار دهند ( برقراری این نظام در حوزه بیمه سلامت برعهده وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی است ).
رئیس جمهور منتخب به درستی و نکته سنجی بر یک دمل چرکین و مزمن دست گذاشتند و به ویژه خواری عده ای بر سر سفره های رنگین برآمده از منابع عمومی به قیمت محرومیت غالب مردم بویژه اقشار ضعیف جامعه ، اشاره کردند و پرواضح است که اگر دولت بتواند نظام بیمه سلامت و نظام تامین اجتماعی فراگیر و چندلایه و چند سطحی را در کشور مستقر سازد با تخصیص بهینه و عادلانه منابع عمومی و با هوشمند سازی و هدفمند سازی واقعی یارانه ها ، بساط این سفره های خاص و خواص برچیده خواهد شد و ویژه خواران از سر سفره مردم برخواهند خواست.
در این نظام جامع ، فراگیر و چندلایه تامین اجتماعی که در اصول 3 ، 21 ، 29 و 43 قانون اساسی ، سند چشم انداز ، قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی ، قوانین برنامه های توسعه سوم تا هفتم و قانون احکام دائمی برنامه های توسعه و بویژه در سیاستهای کلی تامین اجتماعی و علی الخصوص در بندهای 1 و 5 آن تبیین شده است ، دولت با رویکرد فعال و با هدف یابی موثر براساس آزمون وسع و مبتنی بر اطلاعات ثبتی مبنای افراد و خانوارها ( کد ملی ، کد پستی و کد شغلی ) نسبت به برقراری یک پوشش پایه و حداقلی تامین اجتماعی برای همه آحاد جامعه ( برای افراد غیرقابل توانمند سازی دائمی با رویکرد امداد اجتماعی و حمایتی و برای افراد توانمند و مددجویان قابل توانمند سازی با رویکرد بیمه اجتماعی ) اقدام و منابع عمومی و یارانه های اجتماعی ( یارانه های معطوف به افراد و خانوار ) را در این زمینه مصروف می نماید و افراد برخوردار و توانمند نیز برای دریافت سطوح بالاتر خدمات و پوشش های بیمه اجتماعی و بیمه سلامت راسا و یا با کمک کارفرمای خود نسبت به خرید پوشش های سطوح مازاد و مکمل اقدام خواهند نمود و از سر سفره مردم واقشار فرودست جامعه برخواهند خواست . بدینترتیب هم دسترسی عادلانه به خدمات و پوشش ها برای آحاد مردم بویژه اقشار مبتلابه نابرابری های نامساعد و ناروای پیشینی و پسینی فراهم میگردد و هم بهره مندی عادلانه از منابع عمومی محقق خواهد شد و یکی از فرازهای مهم برنامه رئیس جمهور منتخب جامه عمل پوشانده خواهد شد و عقب ماندگی دو دهه‌ای در زمینه استقرار نظام تامین اجتماعی همگانی مرتفع و جبران خواهد شد. ایدون باد
علی حیدری - کارشناس رفاه و تامین اجتماعی
