بحرانهاي منطقه و خاورميانه درحالي سپري ميگردد که تحليلها، نشستها و جلسات منطقهاي و بين المللي در قبال بحران سوريه که شرايط دشوار و تحولات خطرناکي را پشت سر ميگذارد، فرضيات بيشماري را در مقابل تحليلگران سياسي قرار داده است وضرورت رايزني و همکاري درباره کيفيت کمک به سياستمداران سوري بهمنظور برون رفت ازاين بحران بر مبناي اصل تفاهم را آشکار ميسازد. دراين ميان ۲ رويکرد در پيش روي سوريه قرار دارد؛ برکناري حکومت بشار اسد از قدرت طبق خواسته ي غرب و متحدين آنها در منطقه يا حفظ قدرت داخلي با ائتلاف و انجام اصلاحات سياسي براساس نظر حکومت فعلي سوريه.
براي پيش بيني آينده بحران سوريه شناخت کلي از موقعيت ژئوپولتيکاين کشور ضروري به نظر ميرسد. سوريه کشوري با مختصات ويژه است. از سويياين کشور در شرايط نامطلوبي به لحاظ ژئوپولتيک و توازن قوا قرار دارد و از طرفي جمعيت و مساحت نسبتا کم سوريه موجب تشکيل نيروي انساني محدود وبازدارندگي اندک در مقابل تهاجمات شده است.از نظر جغرافيايي ، سوريه کشوري عرب با دو همسايه ي غير عرب (اسراييل و ترکيه) است. ترکيه همسايهاي قدرتمندتر از سوريه است که در دهه ۵۰ تهديد کرده بود عليه افراطي گري سوريه دراين کشور مداخله خواهد کرد و در سال ۱۹۹۰ نيز با ائتلافي با اسراييل ، سوريه را مورد محاصره قرار داد.
مهمتر از همه ، دشمن اصلي سوريه ، يعني اسراييل داراي برتري نظاميهميشگي نسبت به سوريه است. از دست دادن بلنديهاي جولان ، که تنها دفاع طبيعي سوريه در مقابل اسراييل محسوب ميشد، نگرانيهاي کاملا جدي را براي سوريه به وجود آورده است.اين توازن قدرت نامطلوب در منطقه ، سوريه را مجبور به پذيرش واقعيت اسراييل و تلاش براي کسب قدرت جهت مهار تهديد اسراييل نموده است. دراين ميان در زمان رياست جمهوري پدر اسد و در زمان خود وي ، تلاشهايي درجهت عادي سازي روابط با غرب انجام شد که هر روي روابط همچنان به دليل حمايت غرب از اسراييل چندان بهبود نيافت. پيش از بعث (۶۳-۱۹۴۳) سوريه به خاطر بي ثباتي در داخل ، تبديل به کشوري آسيب پذيري در بيرون گشته بود ،اين ضعف داخلي عدم انسجام خارجي تاکنون نتوانسته از سوريه کشوري اثرگذار در منطقه بسازد.
از طرفي از آنجا که سوريه به تنهايي فاقد منابع کافي براي ادامه ي سياست خود بود ، اسد به دستکاري ائتلافها بدون توجه بهايدئولوژي متحدين اقدام نمود. ائتلافهاي جديد شرايط تازهاي را براي دستيابي به اهداف سوريه مهيا ميساخت. ازاين رو وي به طور همزمان ائتلافهايي را با کشورهاي نفت خيز عربي ، اتحاد شوروي وايران اسلاميپي ريزي نمود کهاين ائتلافها تا امروز به اشکال گوناگون با نوسان روبه رو بوده.
حال با شناخت
اتحاديه عرب با پيشنهاداتي ازقبيل ؛ برگزاري انتخابات رياستجمهوري در سوريه ، بازگشت ارتش به پادگانها، آزادي زندانيان سياسي و بازداشتشدگان تظاهراتهاي اخير، تشکيل دولت وحدت ملي با مشارکت شماري از مخالفان سعي در کمک به سوريه براي برون رفت از بحران دارد. در بيانيه پاياني نشست وزراي خارجه اتحاديه عرب در قاهره با اشاره بهاينکه قرار است نبيل العربي دبيرکلاين اتحاديه بهزودي و به همراه وزرايي از کشورهاي عمان، اردن، قطر و تونس و ۲ کشور عربي ديگر عازم دمشق شود واين ابتکار عمل را به اطلاع مقامهاي سوري برساند، آمده است ، ثبات و استقرار در سوريه ضامن آرامش در جهان عرب و نيز منطقه خاورميانه است.وزراي خارجه عرب در بخش ديگري از بيانيه خود با ابراز نگراني نسبت به رويدادهاي جاري در سوريه، خواستار احترام به حقوق ملت در بهرهمندي از زندگي با کرامت، تحقق اصلاحات سياسي و اجتماعي و اقتصادي شدهاند. به غير از کشورهاي عربي برخي ديگر از کشورها از جمله روسيه نيز به اظهار نظر درباره ي مسايل سوريه پرداخته اند به طوريکه ، خبرگزاريايتارتاس روسيه با اشاره بهاينکه روز دوشنبه قرار بود يک فرستاده بسيار مهم روسي وارد دمشق شود، تاکيد کرد ماموريتاين فرستاده بحث و تبادل نظر درباره رويدادهاي جاري در سوريه است.
مجموعه تحولات داخلي سوريه و بين المللي مربوط به سوريه نشان ميدهد بشار اسد اگر نسبت به سياستهاي داخلي انعطاف بيشتري به خرج ندهد چندان شانسي براي بقا ندارد. در صحنه بين المللي نيز تحولات به ضرر بشار اسد رقم ميخورد. در حالي که تا چند ماه پيش بيشتر قدرتهاي منطقهاي و بين المللي و حتي آمريکا و اسرائيل از تغيير رژيم بشار اسد حمايت نميکردند و او را بر ديگر گروههاي محتمل ترجيح ميدادند، الان فشارهاي بين المللي براي کناره گيري اسد بسيار افزايش يافته است و پرونده او در شوراي امنيت مطرح شده و کشورهاي غربي در تلاش براي تصويب قطعنامه عليه حکومتاين کشور هستند. بشار اسد نسبت به پدر خود فردي ليبرال تر به نظر ميرسد ولي در عين حال بايد تلاش کند تا هويت عربي سوريه را با محدوديتهاي ناشي از محيط جهاني خصومت آميز آشتي دهد.با توجه به سياستهاي اسد براي ماندن بر مسند قدرت ، اگر قرار است سوريه قرباني همسايگان قدرتمند خود نشود ، بايد از طريق ترکيبي از بسيج قدرت داخلي ،ايجاد انسجام دروني و براي خودداري از تشکيل ائتلاف عليه سوريه دست به توازن قواي داخلي و درنهايت خارجي بزند.
مرضيه سخاوتي