بحث بر سر طرح گشایش اقتصادی دولت و گمانه زنی ها بر سر آن به روزهای پایانی خود نزدیک می شود. گمانه ها برسر این گشایش رنگ و بوی مختلفی داشته و دارد گمانه هایی از جنس نفت ، گشایش های سیاسی و موضوع FATF و .... . در میان این حجم گزینه اما گویی گزینه نفتی از قوت بیشتری برخوردار است . طرحی که مخالفان گسترده ای را با خود همراه کرده است و این مخالفت ها به جایی رسید که رئیس جمهور در آخرین جلسه هیات دولت در هفته گذشته به آن عکس العمل نشان داد.
روحانی در این جلسه موضوعات مختلفی را مطرح کرد اما پاسخ وی به منتقدان رنگ وبوی دیگری داشت به طوری که اکثر رسانه ها آن را تیتر اصلی روی خط خبرگزاری کردند.
در جستجوی راه حل
«روحانی در جلسه هیئت دولت با بیان اینکه کسی که به طرح دولت ایراد میگیرد بگوید راه حلش چیست؟ اعلام کرد: با فحاشی و ردیف کردن جملات درشت که مشکلی از کشور حل نمیشود.»
روحانی افزود:«کاری که هفتهها و ماهها دولت زحمت کشیده و دوقوه دیگر هم زحمت کشیدهاند، یک سری افراد پیدا میشود که من نمیدانم مبانیشان برای اینکه مردم را دلسرد کنند چیست؟ میگویند ممکن است طرح دولت، زحمتی را برای پرداخت در دولت بعد ایجاد کند و دولت میخواهد فشار را از خودش بردارد و به دولت بعد تحمیل کند؛ این یک حرف کاملاً بیاساس و دروغ است.اینکه ما امروز این همه طرح پتروشیمی داریم افتتاح میکنیم و ۱۷ پتروشیمی را افتتاح میکنیم اگر کسی بگوید دولت همهاش به نفع دولت بعد عمل میکند و مرتب، پتروشیمی افتتاح میکند و سرمایه دولت بعد را افزایش میدهد، این حرف درست است؟ بگوید دولت بهطور مرتب در پارس جنوبی فازها را افتتاح میکند و اثرش برای دولت بعد است. مرتب در روستاها گاز و آب و برق میکشد و اثرش برای دولت بعدی است. این حرف کودکانه و بچگانه است. این دولت و آن دولت یعنی چه؟ همه دولتها منتخب و خادم مردم هستیم.»
شمارش معکوس
اما شمارش معکوس برای رونمایی از این مساله به لحظات پایانی خود نزدیک می شود به طوریکه براساس اعلام شرکت بورس انرژی قرار است ؛نخستین مرحله از فروش اوراق سلف نفتی فردا ۲۶ مردادماه ۹۹ در تالار بورس انرژی آغاز شود. با توجه به رمزگشایی صورت گرفته از این گشایش اقتصادی، قرار است دولت اوراق سلف موازی با پشتوانه نفت خام را عرضه کن به این ترتیب که در نخستین مرحله از فروش اوراق سلف نفتی با عرضه بیش از ۵۰۰ هزار بشکه نفت در این روز و در تالار بورس انرژی با قیمت هر بشکه ۹۴۴ هزار و ۶۲۲ تومان عرضه خواهد شد و حداقل خرید برای هر نفر در این عرضه اولیه یک بشکه و حداکثر ۲۰ هزار بشکه است همچنین سود اوراق ۱۹ درصد و بدون پرداخت دورهای خواهد بود. براساس اطلاعیه مطرح شده اوراق سلف نفتی دو ساله و سررسید آن ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ است . نکته جالب دراوراق مطرح شده آن است که قیمت هر بشکه نفت در اوراق سلف نفتی حدود۴۷ دلار ( قیمت هر دلار ۲۰ هزار تومان )در نظر گرفته شده و این در حالی است که قیمت سبد نفتی اوپک نیز در بازارهای جهانی حدود ۴۵ دلار در هر بشکه قیمتگذاری میشود.
گشایش در سال آخر
اگرچه طرح گشایش اقتصادی در دید عوام مردم روزنه امیدی را ایجاد کرد اما از دید کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی با بازخورد مثبتی روبرو نبود و عمده تحلیلگران آن را مشکلی بر مشکلات کنونی و آینده این کشور عنوان کردند.
امیر کرمانی کارشناس و تحلیلگر اقتصادی در تشریح این گشایش اقتصادی آن را یک اتفاق واقعی درسال آخر دولت دانسته و میگوید:« مرور تجربهی کشورهای درحال توسعه نشان میدهد که مهمترین گشایش اقتصادی این کشورها اصلاح رویکردشان به اقتصاد و یادگیری از بهترین تجربیات سایر کشورها و قراردادن خودشان در مسیر یادگیری است. به گفته وی گشایش واقعی اقتصاد ایران فقط زمانی رخ می دهد که دست از رویکرد فعلی به اقتصاد برداشته شود و مداخلات و حمایتهای قیمتی با حمایتها و پرداختهای مستقیم جایگزین شود.
این کارشناس اقتصادی براین باور است با اصلاح نظام بانکی و استفاده از تجربهی بانکداری مدرن و بانک مرکزی مدرن و همچنین اصلاحات ساختاری بودجه و پایدارسازی بدهیهای دولت می توان مسیر درستی را هدفگذاری کرد. وی همچنین براین اعتقاد است که بهجای سیاست جایگزینی واردات ؛باید وارد تعامل فعال با اقتصاد جهانی شد و از دسترسی به بازار هشتاد میلیونی داخلی به عنوان ابزار مذاکره برای دسترسی تولیدکنندگان داخلی به بازارهای جهانی استفاده کرد.
قطعا آن روز این گشایش اقتصادی و این تغییر نگاه اقتصادی به تغییر ترکیب تیم اقتصادی هم منجر میشود. این کارشناس اقتصادی ؛ تغییر سیستماتیک اقتصاد از یک اقتصاد رانت محور به یک اقتصاد مدرن و رقابتی است را یک اتفاق درست و دقیق می دانداما حامد پاک نیت دیگر کارشناس اقتصادی براین اعتقاد است که دولتمردان قبل از هر گونه اقدامی دراین زمینه با توجه به شرایط موجود باید برای روشنگری و رفع نگرانی ها به این سوالات پاسخ دهند .
این کارشناس اقتصادی با طرح این سوال که اگر تحریمها تا زمان سررسید اوراق نفتی وجود داشت، دولت با چه پشتوانهای تعهدات خود را عملیاتی خواهد کرد؛ این موضوع را مطرح می کند که دولت برای رفع نگرانی های حاصل از کاهش شدید سرمایه اجتماعی ناشی از عملکرد سابق چگونه اعتماد عمومی را برای مشارکت در این طرح جلب خواهد کرد؟
این تحلیلگر اقتصادی با طرح این موضوع که اگر دولت اوراق را بفروشد و از آن طرف گشایشی در درآمدهای ارزی ایجاد نشود این هزینه هنگفت از چه طریقی متقبل خواهد کرد ؟ وی سوال مهم دیگری را به عنوان یک دغدغه مطرح کرده و می گوید: « در صورتی که قیمت دلار تا زمان سررسید سه برابر شرایط کنونی شود که اصلا بعید هم نیست چراکه قیمت امروز دلار دوبرابرقیمت سال گذشته آن است و یا قیمت نفت در بازارهای جهانی به هر علتی صعودی شود ؛ دولت چگونه تعهدات خود را انجام خواهد داد. نکته دیگری که این تحلیلگر به آن اشاره دارد و در مقابل اتفاقی که برای افرادی که در سال گذشته به دولت اعتماد کردند وسکه خریدند در خصوص اخذ مالیات افتاده است ؛کاملا اشاره درستی است آن است که با وجود چنین اتفاقاتی که اعتماد عموم مردم را از دولت سلب کرده است ؛ مردم چگونه به میسر بودن چنین امکانی از طرف دولت می توانند اعتماد داشته باشند.
بنزین یا نفت دو گزینه برای انتخاب
مهدی نصرتی منتقد و تحلیلگر اقتصادی در بررسی طرح ارایه شده از سوی دولت موسوم به طرح گشایش اقتصادی دولت مبنی بر عرضه نفت خام به مردم معتقد است از جمله ایراداتی که به این طرح می توان وارد دانست آن است که اگر دولت نتواند در آینده نفتهای مورد نظر را به فروش برساند چه باید کرد؟
وی با طرح این سوال که آیا میتوان بشکههای نفتخام را به مردم تحویل داد و آیا مردم و فعالان اقتصادی میتوانند آن را به مصرف برسانند و یا نفتخام را صادر کنند؟ اما و اگرهای بسیاری را پیش روی این طرح عنوان کرده و می گوید:«طرح این موضوع که پالایشگاهها مکلف شدهاند تا نفت را از مردم بخرند اتفاقی است که خود میتواند زمینه شکست این طرح را فراهم کند.
نصرتی با نگاهی به تجربه شکست خورده کشوری مانند ونزوئلا در این خصوص این نکته را به متولیان گوشزد میکند از آنجایی که در هر صورت درچنین طرحی دولت فروشنده است و تحریم ها عمدتا دولت ها را هدف قرار می دهد میگوید :«در هر شکلی فروشنده نفتخام، دولت است و خریدار نفت هم شرکتهای بزرگ و پالایشگاههای مشخص هستند. دولت را به راحتی تحریم میکنند و شرکتها هم به دلیل ترس از تنبیههای تحریمی، از مبادله سر باز میزنند.اما اگر بهجای نفتخام، که یک کالای واسطهای و مورد استفاده شرکتهای بزرگ و پالایشگاهها است، بنزین جایگزین شود به نظر میرسد نتایج بهتری حاصل میشود. »
جذاب بودن یا نبودن
به اعتقاد وی اگر دولت به دلیل تحریم نتواند بنزین تولیدی را به فروش برساند، میتواند این کار را از طریق مردم انجام دهد و بنزین را کمی ارزانتر از قیمت صادراتی به مردم پیشفروش کند.و مشکلات پیش روی ،پیش فروش نفت را هم ندارد چراکه بنزین کالای نهایی بوده و توسط مردم قابل مصرف است ضمن اینکه ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت در کشورهای همسایه وجود دارد که همگی میتوانند مشتری بالقوه بنزین ایران باشند و با توجه به مرزهای گسترده ایران، میتوان از این ظرفیت استفاده کرد. اگرچه موافقان و مخالفان این طرح در هیچ ترازویی تاکنون به تعادل نرسیده اند اما سوال اساسی که تمام کارشناسان و منتقدان از دولت مردان و طراحان این طرح دارند آن است که با توجه به شرایط و اتفاقاتی که تاکنون در اقتصادکشور رخ داده است این دست اندرکاران با چه اطمینانی مدعی هستندکه اوراق نفتی با سود ۱۹ درصد آن هم ۲ ساله در کشوری با تورم سالیانه پنجاه درصد به اندازه کافی جذاب است؟!
نویسنده: سارا علیاری